Ezilenlerin Tiyatrosu

Ezilenlerin Tiyatrosu, Brezilyalı tiyatro insanı Augusto Boal’in 1970'lerde oluşturduğu bir tiyatro kuramı ve pratikleridir.

Seyirci ve oyuncu ayrımının ortadan kalktığı, izleyiciler ve oyuncuların oyunu birlikte oluşturduğu bir tiyatro anlayışını ifade eder. Paulo Freire’nin Ezilenlerin Pedagojisi çalışmasından ve bu çalılmanın Peru’daki okuma yazma seferberliği sırasındaki uygulamalarından esinlenerek oluşturulmuştur.

Kuram

Augusto Boal, 1973 yılında yayımladığı “Ezilenlerin Tiyatrosu” kitabında Aristotelyen katharsis tiyatrosunu analiz etmiş ve onu " Aristotales’in Baskıcı Tragedya Sistemi” olarak adlandırmıştır. Boal'in karşı çıktığı ana unsur, seyircinin düşünme ve eylemde bulunma etkinliğini sahne üstündeki oyuncuya devreden edilgen bir rol üstlenmesi idi. Boal'e göre tragedya anlayışındaki bu sistem kılık değiştirerek televizyonda, sinemalarda, sirklerde, tiyatrolarda devam etmiştir.^[1] Boal Aristotelyen tiyatroya dönük eleştirilerinde Alman tiyatro insanı Bertolt Brecht’ten yararlandı. Ancak Brecht'in geliştirdiği epik poetikayı da eleştirdi; seyircilerin düşünme erkini değil ama eylemde bulunma erkini sahnedeki oyuncuya bıraktığı bir tiyatro olduğunu ileri sürdü.^[1]

Boal, Yakın dostu olan Brezilyalı eğitimci, eleştirel pedagog ve felsefeci Paulo Freire tarafından 1968 yılında yayımlan Ezilenlerin Pedagojisi adlı çalışmadan etkilenen Boal, oradaki uygulamaları, kavramları, teknikleri tiyatroya taşıyarak "Ezilenlerin Tiyarosu" başlığı altında toplanan tiyatro pratikleri geliştirdi. Freire'nin "Ezilenlerin Pedagojisi”nde ileri sürdüğü ezen-ezilen ve öğreten-öğrenen karşıtlığı, Boal'e göre, Aristotelyen katharsis tiyatrosunun oyuncu-seyirci karşıtlığına tekabül eder. Bu açılımı baskı kurmaya yönelik bir model olarak ele alan Boal, eylemde bulunma iradesinin seyirciye devredilebileceği bir alternatif model önermiştir. Seyirci ve oyuncu ayrımının ortadan kalktığı bu yeni tiyatro anlayışında yeni bir terim ortaya çıkar: seyirci-oyuncu [spect-actor].

Ezilenlerin Pedagojisi'de Freire; bir problemin tanımlanması, diyalog aracılığıyla yorumlanması ve olası çözümler denenmesini önermiştir. Bu süreçte öğreten-öğrenen karşıtlığının kırılması için eğitmenin, çözümü önceden bilen ve tüm tartışmayı da oraya yönlendiren biri konumunda olmaması gerekir. Boal de benzer şekilde, tiyatro çalışmalarında seyircileri seyirci-oyuncu olmaya kışkırtan, yanıtlar bulmalarını ve yanıtları sahne üstünde eylem halinde göstermelerini teşvik eden, koordinatör işlevi gören bir "joker"den bahseder.

Ezilenlerin Tiyatrosu'nda Farklı Tiyatro Pratikleri

Ezilenlerin Tiyatrosu'nun yöntemde farklılaşan uygulamalarında ortak olan özellikler şunlardır:

1. Ezilenlerin Tiyatrosu'nun bütün uygulamalarında, dramatik eylemin katılımcılar açısından yakıcı bir öneme sahip somut bir sorunu içermesi esastır. Bu sorun, katılımcıların yaptığı tartışmalar sonucu ortaya çıkmış ve katılımcıları düşünme ve eyleme kışkırtacak ölçüde güçlü olmalıdır.

2. Joker, çalışmanın başkanı ya da yöneticisi değildir. Jokerin görevi biraz daha fazla bilenleri bunu anlatmaları ve deneyimlemeleri için teşvik etmek, biraz cesaret edenleri biraz daha cesaretlendirerek ne yapabileceklerini göstermelerini sağlamaktır. Seyirci-oyuncuları kendisinin önceden hazırladığı çözüme yöneltmez, onların kendi çözümlerini sahne üstünde deneyimleyerek bulmalarını sağlamaya çalışır.

Ezilenlerin Tiyatrosunda üç çalışma yönteminden bahsedilebilir: Forum Tiyatrosu, İmge Tiyatrosu ve Görünmez Tiyatro.

Forum Tiyatrosu

Forum Tiyatrosu, seyirci-oyuncular tarafından belirlenen bir problemin çözümlerinin araştırılarak sahne üzerinde deneyimlenmesine dayalı bir Ezilenlerin Tiyatrosu pratiğidir.

Bir atölye formunda gerçekleştirilen Forum Tiyatrosu'nda, öncelikle belirlenen probleme uygulanabilecek çözümler tartışılır. Sonra bu çözümler, seyirci-oyuncular tarafından sahne üstünde deneyimlenir. Sahnede gösterilen çözüm, bütün katılımcılar tarafından tartışılarak çürütülür veya benimsenir.

Görünmez Tiyatro

Görünmez Tiyatro, genellikle kamusal alanda gerçekleştirilen, oyuncuların belirlenen bir konu üzerine bir fikir sunarak seyirci-oyuncuları da oyuna katılmaya kışkırttığı bir Ezilenlerin Tiyatrosu pratiğidir. Seyirci-oyuncular, bir tiyatro eyleminin içinde olduklarını fark etmeksizin oyuna dahil edilir ve belirlenmiş konu üzerine düşünmeye ve eylemeye teşvik edilirler.

Forum Tiyatrosu'ndan farklı olarak Görünmez Tiyatro, seyirci-oyuncuların müdahaleleri ile değişen koşullara uygun dinamik bir metin gerektirir. Ayrıca oyuncular, seyirci-oyuncuları inandırmak ve kurgusal kökeninden habersiz oldukları bir oyuna çekebilmek için rollerini yaşayarak oynamalıdırlar.

Bu tiyatro günümüz tiyatrosunda sokaktaki halkı interaktif olarak tiyatronun içine sokmaktadır. Türkiye'de ilk defa bu tiyatroyu denemeye başlayan İzmir'de Euterpe Sanat Topluluğu olmuştur.

İmge Tiyatrosu

İmge Tiyatrosu, seyirci-oyuncuların bir konu üzerine kafalarındaki imgeleri sergiledikleri bir Ezilenlerin Tiyatrosu pratiğidir.

İmge Tiyatrosu'nda öncelikle seyirci-oyunculardan belirlenmiş tema üzerine bir imge göstermeleri istenir. Diğer seyirci-oyuncular, bu imgeyi onaylamazsa ikinci bir imge gösterebilir. Bu şekilde, bütün katılımcıların ortaklaştığı bir imge elde edilene kadar çalışmaya devam edilir. Elde edilen bu imge, baskının bir temsiliyeti olan gerçek imgedir. Sonra seyirci-oyunculardan bu baskının yok olduğu bir ideal imge yaratmaları istenir. Bu noktada tekrar gerçek imgeye dönülür. Katılımcılardan gerçek imgeden ideal imgeye geçiş aşamasını gösteren bir olası geçişin imgesini yaratmaları beklenir.

İmge Tiyatrosu'nda her seyirci-oyuncu, bir rolü oynuyormuş gibi davranmalı, kendi kişisel karakter özelliklerini asla sergilememelidir.

Kaynakça

^ ^a ^b Demirdiş, Muharrem (2020). "Ezilenlerin Tiyatrosu ve Augusta Boal" (PDF). Eleştirel Pedagoji. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Mart 2023.

Boal, Augusto, Ezilenlerin Tiyatrosu, çev. Necdet Hasgüş, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2003, İstanbul
Boal, Augusto, Oyuncular ve Oyuncu Olmayanlar İçin Oyunlar, çev. Berk Ataman, Özgürol Öztürk, Kerem Rızvanoğlu, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2003, İstanbul
Karaboğa, Kerem, "Ezilenlerin Pedagojisi'nden Ezilenlerin Tiyatrosu'na", İstanbul Alternatif Tiyatrolar Platformu Yıllık Bülteni 2003-2004, İstanbul

Dış bağlantılar

Augusto Boal'in Ardından: "Mutlu Olmak İçin Cesaretli Olun!" 13 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ezilenlerin Tiyatrosu ve Güney Amerika'daki Etkisi
Augusto Boal'in Ardından 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[:0-1] Demirdiş, Muharrem (2020). "Ezilenlerin Tiyatrosu ve Augusta Boal" (PDF). Eleştirel Pedagoji. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Mart 2023.

[1]