Katılımcı sözlük
Katılımcı sözlük, Türkiye'de sözlükten esinlenilerek oluşturulmuş ve etkileşime dayanan bir internet projesi. Katılımcı sözlüklerde, üyeler çeşitli kavramlar hakkında tanım adı verilen yorumlar yazmaktadır. İlk katılımcı sözlük, 15 Şubat 1999 tarihinde yayına başlayan Ekşi Sözlük'tür.[1] 2011 itibarıyla yaklaşık 700.000 sözlük yazarı, 7.000.000 okuyucu kitlesi bulunmaktaydı.[2]
Yazılımı ve tasarımı internet dünyasında bir ilk olmuştur. Belirli bir konu hakkında basit bir şekilde başlık açıp, entry girebilmeyi sağlayan oluşum bilginin düzenli ve kolay ulaşılabilir olmasını sağlamıştır.
Tarihçe
değiştirKatılımcı sözlük konsepti, 15 Şubat 1999'da Ekşi Sözlük'ün yayına başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Özellikle gençler arasında çok popüler olmuş, yazar olmak ve dijital mecralarda aktif olmak isteyen gençler Ekşi Sözlüğün yeteri kadar yazar kontenjanı açmaması sebebiyle farklı mecralara yönelmiş bu da klon olarak tabir edilen katılımcı sözlük konseptini yaratmıştır.[3]
2004'te İTÜ Sözlük, 2009'da Ekşi Sözlük bünyesinden ayrılan bir grup yazarca İslamî değerlere ve görüşlere ağırlık veren İHL Sözlük projesi başlamıştır. Aynı yıl başlatılan İnci Sözlük, internet kültürüne caps kültürünü kazandırmıştır.[3]
Katılımcı sözlüklere artan ilgi nedeniyle Türkiye'nin yanı sıra Azerbaycan'da da bu tarz sözlükler açılmıştır.[4]
Yapı
değiştirBu tür oluşumlarda her bir üye oluşuma yazarak katkıda bulunduğundan yazar olarak adlandırılırlar. Sözlüklerin forumlardan farkları forumların belirli bir konuya has, kısıtlandırılmış konular içermesi ve kişilerin subjektif görüşlerine daha çok yer vermesidir. Katılımcı sözlükte ise bir konu kısıtlaması söz konusu olmadığı gibi, subjektif ve spekülatif bilgi içermemeye olan yatkınlık forumlardan daha fazladır. Ancak bu Vikipedi'de olduğu gibi salt ansiklopedik bilgi demek değildir. Yazarlar kendi görüşlerini bir takım gerçeklerle birlikte açıklayarak tanım girebilirler. Bu, aynı zamanda bir konu hakkında değişik görüşlerin ortaya konularak bir görüş çeşitliliği oluşturmasına yol açar.
Kavramlar
değiştirSözlükler zamanla kavramlara kendi anlamlarını yüklemiş ve bu kavramlar katılımcı sözlüklerde bir kalıp haline gelmiştir. Bu kavramlar şu şekildedir:
|
|
Çeşitler
değiştirKatılımcı sözlüklerin içerik bakımından üç farklı çeşidi vardır. Bunlar genel ve tematik sözlükler ile üniversite sözlükleridir.[6]
- Genel sözlükler
Genel sözlükler başını Ekşi Sözlük'ün çektiği ve Ekşi Sözlükvari bir işleyişe sahip olan sözlüklerdir. Her konuda görüş bildirilen ve konu sınırı olmayan bu sözlüklerin en önemli örnekleri kuruluş sırasına göre Ekşi Sözlük, İTÜ Sözlük, Uludağ Sözlük ve İnci Sözlük'tür.
- Tematik sözlükler
Tematik sözlükler yalnızca belli bir alan odaklanmış ve konu sınırlaması bulunan sözlüklerdir. Sportif Sözlük, Siyasi Sözlük ve Sinema Sözlük gibi örnekleri bulunan bu interaktif sözlüklerin olumlu yönü belli konuların tek bir yerde yoğunlaşmış olmasıdır.[7]
- Okul sözlükleri
Okul sözlükleri, yapı bakımından genel sözlükler kategorisine girmesine karşın çoğu üyesinin o okula bağlı olması nedeniyle ayrı bir kategoride listelenmektedirler. Bu sözlüklerin en büyük avantajı o okulla ilgili bilginin yoğunluğudur. İlgili okulun rektör, dekan, ders, yerleşke, ders geçme sistemi, hocalar, fakülteler gibi bilgilerine erişim kolaylığı bu sözlükleri popüler kılmaktadır.
İTÜ Sözlük (günümüzdeki adı ile instela), 1 Mart 2004 tarihinde, İstanbul Teknik Üniversitesi öğrencilerince açılmış ve okul sözlüklerinin ilk örneği olmuştur.[8] Ardından 30 Aralık 2005'te Uludağ Üniversitesi öğrencileri tarafından Uludağ Sözlük açılmıştır.[9]
Kurallar
değiştirSözlükler temel olarak Türkiye anayasasına uymak zorundadır.[10] Bunların yanında her sözlüğün kendi iç yapılarına uygun olarak koydukları format adı verilen kurallar vardır.[11] Başlığa girilen ilk enrty'nin tanım olması, entry'lerin genel anlam ifade etmesi ve bir entry'nin diğer bir entry'e cevap verecek biçimde yazılmaması çoğu sözlüğün uyguladığı kurallardır.[12] Ancak bu kurallar her sözlükte uygulanmayabilir. Örneğin İnci Sözlük benzeri formatsız sözlüklerde bu kurallara yer verilmez.[13] Bunların yerine yalnızca siyasi, dinî konulardan uzak durmak ve Türkiye anayasasına uygunluk kıstas alınır.
Yasal sorunlar
değiştirSözlükler zaman zaman içeriklerinden dolayı Türkiye anayasasına tezat düşebilmekte ve bu durumlarda da sözlüklere dava açılmaktadır.[14] En çok dava açılan sözlük ise Ekşi Sözlük'tür. Ekşi Sözlük şimdiye dek birçok kez içeriği nedeniyle mahkemeye verilmiştir. Sözlüğe açılan ilk dava 2006'da esrar başlığında yer alan içerikten dolayı olmuştur.[15] İstanbul Emniyet Müdürlüğü bu içeriğin gençlere uyuşturucuyu özendirdiği gerekçesiyle şikayette bulunmuş ve sözlüğe erişim engellenmiştir.[16] Bu ilk erişim engelinin ardından iki kez daha sözlüğe engel uygulanmış ancak tüm bu erişim engelleri daha sonradan kaldırılmıştır.
Katılımcı sözlüklerle ilgili yaşanan son yasal sıkıntı ise 21 Haziran 2011 tarihinde gerçekleşmiştir. Yine Ekşi Sözlük'ün içeriğiyle ilgili olan bu süreçte sözlüğe erişim engellenmemiş fakat otuzbeş yazar manevi değerlere hakaret ile suçlanmış ve ifadeye çağrılmıştır.[17]
Kaynakça
değiştir- ^ "pena". eksisozluk.com. 15 Şubat 1999. 20 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ Önden, Abdullah (16 Mayıs 2011). "Türkiye'de Sözlük Kavramı ve Bir Araya Getirdiği 700 Bin Kişi". sosyalmedyahaber.com. 11 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ a b Yücel, Rıdvan; Arık, M. Bilal (30 Aralık 2020). "Bir Dijital Kültür Örneği Olarak Katılımcı Sözlükler ve Türkiye'deki Görünümleri". Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi. 3 (2): 156-169. doi:10.33464/mediaj.835721. ISSN 2757-6035. 16 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2024.
- ^ "Yaz ki seni göre bilek". Habertürk. 12 Eylül 2008. 6 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2021.
- ^ "sub-etha-sens-o-matic". eksisozluk.com. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ "İnteraktif Sözlükler'e Dair Her Şey, Sıralamaları ve Listeleri". prohayat.com. 23 Nisan 2011. 9 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ "İnteraktif Sözlükler Şubat 2018 Sıralaması". interaktifsozlukler.com. 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2018.
- ^ "itü". itusozluk.com. 1 Mart 2004. 12 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "klavye". uludagsozluk.com. 30 Aralık 2005. 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ Ahi, Gökhan (24 Nisan 2007). "YouTube, Ekşi Sözlük ve Anayasa'ya aykırılık". hurriyet.com.tr. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "sözlük formatı". eksisozluk.com. 17 Temmuz 2002. 22 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "hatalı entry örnekleri". eksisozluk.com. 1 Mayıs 2000. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "İnci Sözlük Alayına Gider". yeniaktuel.com.tr. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ Başaran, Başar (26 Haziran 2010). "NEDİR BU EKŞİ SÖZLÜK DAVASI". odatv.com. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ "Ekşi Sözlük'e erişim engeli". cnnturk.com. 23 Mart 2006. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ Sağlam, Tülay (17 Nisan 2007). "Ekşisözlük kapanacak". arsiv.ntv.com.tr. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.
- ^ "Ekşi Sözlük yazarları ifadeye çağrıldı". NTV.com.tr. 21 Haziran 2011. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015.