Duşanbe Muharebesi (1921)

Duşanbe Muharebesi, 1921 yılında Basmacı Hareketi sırasında Tacikistan'da gerçekleşmiştir.

Duşanbe Muharebesi
Basmacı Hareketi
Tarih Aralık 1921 — Şubat 1922 Bölge Duşanbe Tacikistan Sonuç Basmacı zaferi
Taraflar
Sovyet Rusya	Basmacılar
Komutanlar ve liderler
?	Enver Paşa İbrahim Bek
Güçler
1200+	600
Kayıplar
200-1000	?

Olayların gelişimi

Enver Paşa 1921 sonbaharında Buhara'da ayaklanmaya başladı ve harekâtını Duşanbe'nin ele geçirilmesiyle başlatmaya karar verdi. Bu operasyonu yürütmek için Doğu Buhara Basmacılarının ana güçlerini Hisar Vadisi'nde topladı. O sırada Buhara Cumhuriyeti Merkez Yürütme Komitesi Başkanı Usman Hoja Pulatkhodzhayev, bir savunma organize etme bahanesiyle 700 kişilik bir müfrezeyle Duşanbe'ye geldi. Müfrezeye Buhara polis şefleri Türk Albay Ali Rıza ve Daniyar Bey komuta ediyordu.

Aralık 1921'in ilk yarısında, savaş başlamadan önce Enver Paşa, Ali Rıza ve Daniyar-Bek'in de katıldığı bir konferans için kurbaşısını topladı. Enver Paşa, Duşanbe'nin ele geçirilmesini sağlamak için onlara güveniyordu. Pulatkhodzhayev, 9 Aralık 1921 akşamı Duşanbe garnizonu askeri komiseri Morozenko, askeri komiser yardımcısı Mukhin ve Sovyet Rusya'nın Doğu Buhara'daki başkonsolosu Nagorny ile diğer önemli Sovyet liderlerini konutuna davet etti. Davetliler tam toplanmışken Pulatkhodzhayev onları tutukladı. Onları ölümle tehdit ederek Morozenko ve Mukhin'i Kızıl Ordu garnizonunun silahlarını teslim etmeleri ve Duşanbe'den çekilmeleri için hazırlanmış bir emri imzalamaya zorladı. Garnizonun silahsızlandırılması, teslim emrini 2. Tabur komutanı Grintsevich'e sunan Ali Rıza ve Daniyar müfrezelerine emanet edildi. Şüphelenerek askeri komiserin nerede olduğunu sordu ve ardından tutuklandı. Kızıl askerler silahsızlanmayı reddetti ve çatışma başladı. Garnizon, Ali Rıza'nın müfrezesini bozguna uğrattı ve geri çekilmeye zorlayarak yakalanan liderleri serbest bıraktı. Aynı zamanda Grintsevich durumu Türkistan Cephesi karargâhına bildirdi. 10 Aralık sabahı, Kızıl Ordu'nun 7. Alayından birleştirilmiş bir müfreze ve 9. Alay birlikleri Duşanbe garnizonunu rahatlatmak için gönderildi. Takviye kuvvetlerin yaklaştığını öğrenen Ali Rıza ve Daniyar-Bek, 12-13 Aralık gecesi yerel halktan çaldıkları mallardan oluşan bir konvoyu yanlarına alarak şehirden kaçtılar, ancak dağlarda İbrahim-Bek'in süvarileri tarafından soyuldular. Enver Paşa Duşanbe'yi ele geçirmeye karar verdi, ancak binlerce Basmacı'nın saldırıları 600 kişilik küçük garnizon tarafından üç gün boyunca püskürtüldü. Birliklerini yeniden toplayan Enver Paşa şehri kuşattı. Kızıl Ordu garnizonunun erzak ve cephanesi tükenmeye başladı ve birçoğu açlık nedeniyle hastalandı. Tarihçiler Zavelyov, Polyakov ve Chugunov tarafından kaleme alınan bir Sovyet raporunda, yerel devrimcilerin kuşatma altındaki garnizona yardım getirdiği iddia edilmektedir. Erzakları tükenen Türkistan Cephesi komutanlığı geri çekilme emri verdi ve 15-16 Şubat 1922 gecesi garnizon şehirden savaşarak geri çekildi ve Kızıl Ordu'nun ana kuvvetleriyle birleşmek üzere Baysun'a doğru yola çıktı. Enver Paşa ve İbrahim Bek Duşanbe'ye "gericilerin sevinç gösterileri" arasında girdiler ve Enver Paşa Fergana ve Semerkant bölgelerinden Doğu Buhara'ya kadar Basmacıların lideri olarak tanındı. Sovyet hesabı, Duşanbe'nin düşmesinden sonra Basmacıların gücünün 20.000'e çıktığını iddia ediyordu. Daha önceki Sovyet tarihlerine atıfta bulunan tarihçi Michael Rywkin olayları şu şekilde anlatmıştır: Sovyet politikasından hayal kırıklığına uğrayan Usman Hoja iltica etti ve Şubat 1922'de Basmacılarla bir anlaşmaya vararak kasabayı ele geçirmelerine ve sıtma nedeniyle zayıf düşmüş Kızıl Ordu garnizonunu istila etmelerine izin verdi.

Kitaplar

• Rywkin, Michael (1990), Moscow's Muslim challenge: Soviet Central Asia (İngilizce), ISBN 087332613X 
• Zavelyov, A. (1981), Басмачество: возникновение, сущность, крах [Basmacılar: Ortaya çıkışı, Özü ve Çöküşü] (Rusça), Main Editorial Office of Eastern Literature of the Nauka publishing house