Dipol (kimya)

Dipol

Bir molekülün uç kısımlarında kısmen dağılmış yükler bulunuyorsa, yani bir ucu kısmi pozitif diğer ucu kısmi negatif ise bu moleküle dipol denir. Dipol, iki kutuplu demektir.

Dipol kuvvetler

Moleküller arasında dipol etkileşimine dayanan üç önemli kuvvet vardır:

• Dipol-dipol kuvveti
• İyon-dipol kuvveti
• London kuvvetleri

Türleri

Bir molekülün kalıcı ya da indüklenmiş dipol oluşu, molekülün polar ya da apolar olmasıyla ilgilidir. Dipoller sürekliliğine göre ikiye ayrılır:

• Kalıcı dipol
• Geçici (anlık, indüklenmiş) dipol

Kalıcı dipol

Polar moleküllerin yapısında yükler simetrik dağılmadığı için bileşke kuvvet sıfır olmaz ve moleküller üzerinde negatif ve pozitif yük yoğunlukları oluşur. Molekül içinde kutuplaşma sürekli olduğu için polar moleküller kalıcı dipollerdir. Örneğin HF, NH, H2O, NH3, C2H5OH molekülleri kalıcı dipoldür.

İndüklenme

Atom içerisindeki elektronlar sürekli hareket halindedir. Negatif yüklü elektronlar bazı bölgelere yığılarak bölgesel yüklenmelere (polarlanmalara, kutuplaşmalara) neden olur. Buna indüklenme denir.

İndüklenmiş dipol

Apolar moleküllerde atomlar arasında elektronegatiflik farkı olmadığı için kalıcı dipoller oluşmaz. Oluşan anlık kutuplaşmalar nedeniyle çevresindeki moleküllerde anlık yani geçici dipoller oluşur. Bu etkileşim neticesinde oluşan dipollere indüklenmiş dipol, geçici ya da anlık dipol denir. Örneğin H2, Cl2, O2 molekülleri indüklenmiş dipoldür.

Yukarıdaki şekilde sırasıyla şu durumlar oluşur:

1. Herhangi bir kutuplaşmanın görülmediği iki apolar molekül
2. A molekülü üzerinde anlık dipol oluşması
3. A molekülünün B molekülünü etkileyerek B'nin de dipol olmasını sağlaması