Cryptosporidiosis
Cryptosporidiosis, kısaca Crypto olarak da bilinir. İnsan ve hayvan sindirim kanalında çoğalan protozoonların neden olduğu ve şiddetli ishalle karakterize bir hastalıktır. Hastalık ilk olarak 1907'lerde farelerde belirlenmiş fakat, yaklaşık son 30 yıldır insanlarda da hastalığa neden olduğu belirlenmiştir.
Etken özellikleri ve yayılım değiştir
Cryptosporidium spp intrasellüler (hücre içi) extrasitoplazmik bir protozoondur. İnsanları da kapsayan çok sayıda omurgalı türünde gastrointestinal epitelin mikrovillus sınırında yıkıma neden olan apikomplexan parazitlerdir. Klinik tablo enfekte konağın tipine, immun durumuna ve yaşına bağlı olarak çok değişkenlik gösterir.[1] Bazen 20 litreye varabilen kolera benzeri diareye(ishal) neden olup, hayatı tehdit edici bir tablo oluşturabilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ve 5 yaş altı çocuklarda daha sık görülmektedir. AIDS gibi veya immun sistemin baskılandığı başka viral vb enfeksiyon geçiren hastalarda, özellikle CD4 lenfositlerinin 200/ml altına düştüğü koşullarda bu parazitin görülme sıklığı daha da yüksek olup hastalığın seyri kötü olmaktadır.[2][3] Cryptosporidium türleri çevrede oldukça yaygındır ve yalnızca insanlardada değil, çok sayıda hayvan türünde de özellikle buzağılarda enfeksiyona neden olabilmektedir. Bu yüzden insana bulaşma çok değişik yollardan olabilmektedir.[4]
Bazı meslek gruplarındaki bunlar özellikle hayvancılıkla uğraşanlar, veteriner hekimler, laboratuvar personeli, kreş vb personeli; çocuklar ve yaşlılar, endemik bölgelere yolculuk edenlerde, hijyenik koşulların yetersiz olduğu yerlerde yaşayanlarda ve enfekte kişilerle yakın temasta bulunanlarda hastalığa yakalanma yüzdesi yüksektir.[5]
Cryptosporidium cinsi, Apicomplexa filumunda, Coccidiasina alt sınıfında, Eucooccidiida takımı ve Eimeriina alt takımında, Cryptospordiidae ailesinde sınıflandırılmaktadır.[6] Hastalığın ortaya çıktığı konağa, konağın seçiciliğine, enfeksiyon yerine ve parazit morfolojisine göre en az 22 tür bildirilmiş olmasına rağmen pek çok araştırmacı yaklaşık 13 türün varlığını kabul etmektedir.[7]
|
|
Yaşam çemberi değiştir
Cryptosporidium’un enfektif formu olan ookist'ler, konak tarafından ağız yoluyla alındıktan sonra sindirim kanalında, sindirim enzimleri ve pH'nın da etkisiyle açılır ve sporozoitler açığa çıkar. Bu sporozoitler enterositlere girerek, apikal bir vakuolün içinde, hücre membranı tarafından korunarak gelişir.[8] Sporozoitler, trofozoitlere dönüşür ve daha sonra aseksüel çoğalma (merogoni) ile tip-1 meront'lara dönüşür. Tip-1 merontlardan meydana gelen merozoit'ler, yeni hücrelere girerek aseksüel çoğalma ile ya trofozoitlere dönüşür ve tekrar Tip-1 merontları oluşturur ya da Tip-2 merontlara dönüşerek seksüel çoğalmayı başlatır. Tip-2 merontlardan meydana gelen merozit'ler makro ve mikrogametositlere, bunlar da makro ve mikrogametlere dönüşür.Mikrogamet'in, makrogamet'i döllemesi ile olgunlaşmamış ookist oluşur. Tipik olarak 4-8 μm uzunluğunda ölçülebilen küçük bir ookist ve her bir ookist içerisinde 4 adet sporozoit vardır. Sporokist'ler şekillenmemiştir. Bu ookistlerin yaklaşık % 20’si ince cidarlıdır ve iç otoinfeksiyona neden olurlar.Ekskistasyon ile 4 adet sporozoit serbest kalarak ince bağırsakta enterositlere girmekte ve trofozoitlere dönüşmektedir. Bu ookistlerin yaklaşık %80’i ise dış çevre koşullarına dayanıklı ve bulaşmadan sorumlu olan kalın cidarlı ookistleri oluşturur.[9]
Epidemiyoloji değiştir
Parazitin gerek kimyasal, gerek fiziksel inaktivasyona kuvvetle direnç göstermesi, enfeksiyon meydana getirmek için az sayıda ookistin yeterli olması, hızla çoğalma yeteneği ve çok sayıda konağın varlığı, parazitin yayılım ve taşınmasında önemli faktörlerdir.[10]
Hastalığın tanısı ve klinik bulgular değiştir
Cryptosporidiosis, sağlıklı kişilerde tipik olarak 9- 15 gün süreyle seyreder, kendini sınırlar ve tam iyileşme ile sonlanır. En önemli bulgusu sulu ishaldir. Kramp benzeri karın ağrıları, iştahsızlık, kilo kaybı, bulantı, kusma, subfebril ateş eşlik edebilir.[11] Çocuklarda ve yetişkinlerde klinik görünüm benzer, ancak çocuklukta uzun süre seyreden cryptosporidiosis, büyüme ve gelişme üzerinde kalıcı etkiler bırakabilir.[12] İmmun sistemi zayıf/baskılanmış konaklarda ise enfeksiyon, çoğunlukla kronik ve ağır seyreder. Bazı hastalarda 2 aydan uzun süren ishal, şiddetli dehidratasyon, kilo kaybı ve malnutrisyon görülebilir. Uzun süreli yatakta tedavi gerekebilir ve ölümlere neden olabilir.[13] Klinik olarak belirgin cryptosporidiosis olgularında, genelde dışkı ile çok sayıda ookist atıldığından direkt yayma ve boyamalar tanı için yeterlidir. Bunun için Modifiye Formol Etil Asetat (Ritchie yöntemi) metodu ile dışkı örnekleri çoklaştırıldıktan sonra, Kinyoun Acid Fast boyama yöntemi ile boyanarak etkenler mikroskopta incelenir.[14] Kesin teşhis için immunohistokimyasal yöntemlerden de yararlanılabilir.
Tedavi değiştir
Tedavide; Paramomisin, Nitozoxanide, Lasolasid sodyum, Halofuginon ve son zamanlarda makrolid grubu antibiyotikler denenmektedir. Ancak bilinen spesifik bir tedavisi yoktur.[3]
Dipnotlar değiştir
- ^ Egyed Z, Sréter T, Széll Z, Vargab I. Characterization of Cryptosporidium spp.—recent developments and future needs. Vet Parasitol 2003; 13:103-114.
- ^ Dirim D, Turgay N, Alkan M Z. Bir Cryptosporidiosis olgusunun Kinyoun Asit-Fast boyası ve Polimeraz Zincir Reaksiyonu ile takibi. Türkiye Parazitoloji Dergisi 2003; 27: 237-239.
- ^ a b Xiao L, Fayer R, Ryan U, Upton SJ. Cryptosporidium Taxonomy: Recent Advances and Implications for Public Health. Clin Microbiol Rev 2004; 72–97.
- ^ Clark DP. New insights into human cryptosporidiosis. Clin Microbiol Rev 1999; 12:554–563.
- ^ Çeliksöz A, Çelik S. Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi’nde gastroenteritli ve malnütrisyonlu hastalarda Cryptosporidium spp. Araştırması. Türkiye Parazitolji Dergisi 2003; 27: 85-88.
- ^ O’Donoghue PJ. Cryptosporidium and cryptosporidiosis in man and animals. Int J Parasitol 1995; 25: 139–195.
- ^ Morgan-Ryan UM, Fall A, Ward LA, et al. Cryptosporidium hominis n. sp. (Apicomplexa: Cryptosporidiidae) from Homo sapiens. J Eukaryot Microbiol 2002; 49:433– 440.
- ^ Chappella CL, Okhuysen PC. Cryptosporidiosis, CurrOpin Infect Dis 2002; 15:523-527
- ^ Monis PT, Thompson RCA. Cryptosporidium and Giardia-zoonoses: fact or fiction? Infection, Genetics and Evolution 2003; 3: 233–244.
- ^ Dillingham RA, Lima AA, Guerrant RL. Cryptosporidiosis: epidemiology and impact, Microbes and Infection 2002; 4: 1059–1066.
- ^ Akyon Y, Erguven S, Arıkan S, Yurdakok K, Gunalp A. Cryptosporidium parvum in a group of Turkısh children. Turk J Ped 1999; 41: 89-96.
- ^ Molbak K, Andersen M, Aaby P. Cryptosporidium infection in infancy as a cause of malnutrition: a community study from Guinea-Bissau, west Africa. Am J Clin Nutr 1997; 65:149.
- ^ Farthing M. Clinical aspects of human cryptosporidiosis. Contrib Microbiol 2000; 6: 50–74.
- ^ Robin G, Fraser D, Orr N, et al. Cryptosporidium infection in Bedoin infants assesed by prospective evalution of anticryptosporidial antibodies and stool examination. Am J Epidemiol 2001;153:194-201.
Kaynakça değiştir
- Veteriner Protozooloji. Prof. Dr. B. Ali YUKARI
- Veterinary Clinical Parasitology. Anne M. ZAJAC, Gary A. Conboy