Hawaii (ada)

'Hawaii veya Hawaii Büyük Adası (İngilizce: The Big Island, Hawai‘i; Hawaii dili: mokupuni o Hawai‘i Büyük Okyanus kuzeyinde bulunan volkanik Hawaii Takımadaları'nın en büyüğü ve en güneydoğuda bulunanıdır.

Hawaii Adası mokupuni o Hawai‘i
Coğrafya
Koordinatlar	19°34′K 155°30′B
Takımadası	Hawaii Takımadaları
Denizi	Büyük Okyanus
İklim	Tropikal iklim
Yüzölçümü	&.10,432,5 km2
Siyasi
Adadaki ülke(ler)	ABD
Demografi
Nüfus	&.185,079 (2.010)
Nüfus yoğunluğu	119.14 kişi/km2

Hawaii Adası konumu

Coğrafya

Hawaii Adası Hawaii Takımadaları'nın en güneydoğuda olanıdır. Adanın güneyinde merkezi Büyük Okyanus'de bulunan 11 atol ve çok düşük rakımlı mercan resiflerinden oluşan Line Adaları vardır. Adanın kuzeyinde Alanuihah Boğazı ile ayrılmış olan Maui Adası yer almaktadır. Bu adada bulunan Haleakal Yanardağı Hawaii Adası'ndan görülebilmektedir.

Hawaii Büyük Adası 10,430 km² yüzölçümü ile diğer Hawaii Takımadaları'nın tümünün alanından daha büyüktür ve ABD'nin en büyük adasıdır. Hawaii Büyük Adası tüm Hawaii Takımadalarının yüzölçümün yaklaşık %62'sini kapsamaktadır. Adanın en büyük genişliği 150 km'dir. Ada ve eyalet aynı ismi taşıdığı için anlam ayrımı sağlamak için adaya "Büyük Ada" (Big Island) adı verilmektedir.

Jeoloji

Hawaii Adası'ndaki 5 "kalkan tipi" yanardağ

Hawaii Adası jeolojik olarak 7 değişik "kalkan tipi" yanardağdan oluşmuştur. Bunlar değişik zamanlarda faaliyet göstermişlerdir. Bunlar en yaşlısından en gencine göre, şöyle sıralanabilir:

• Kohala — Ada'nın Kuzeybatısında. Faal olmayıp sönmüş durumdadır.
• Mauna Kea Dağı — 4205 m rakımı ile Hawaii'nin en yüksek zirvesi. Tropiklerde olmasına rağmen kışın zirvesi karla kaplıdır. Faaliyeti geçici durmuş ve "uykuda" olduğu kabul edilmektedir.
• Hualalai — Batıda. Kailua-Kona bölgesinde bulunmaktadır. Aktif ama günümüzden faaliyet göstermemektedir. (uykuda olup olmadığı bilinmemekte)
• Mauna Loa Dağı — Adanın güneyini kapsar. Aktif Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı içinde yer alır.
• Kilauea Dağı— Mauna Lua Dağı'nın kuzeyinde. Aktif. 1983'ten beri devamlı püskürme göstermekte. 1903-2002 döneminde püskürttüğü lavlarla adanın alanını 2,2 km² daha genişlemiştir. "Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı" içindedir.

Mauna Loa Dağı üzerinde yapılan jeolojik araştırmalara göre bu dağın güney ve batı yamaçları altında daha genç olan Mauna Loa Dağı püskürtüleri tarafından üzerleri lavla kaplanmış olan iki çok eski yanardağ da bulunmaktadır ve bunlara "Ninole" ve "Kulanı" adı verilmiştir. Günümüzde jeologlar bunları Mauna Loa Dağı'nın diğer bacaları olarak görmektedirler. Diğer taraftan adanın yakınlarında denizaltında daha su yüzeyine çıkmayan "Mahukona" adı verilen bir diğer yanardağı da bulunmaktadır.

Adanın 29 km güneydoğusundan "Lö'ihi" adı verilen bir denizaltı yanardağı bulunmaktadır. Günümüzde bu yanardağı deniz yüzeyinden 975 m altındadır. Fakat volkanolojistlere göre bu yanardağ uzun gelecekte deniz yüzeyine çıkacak ve Kilauaea Yanardağı yanında daha yüksek bir yanardağ olacaktır.

Yerel idare

Ada Amerika Birleşik Devletleri'nin bir eyaleti olan Hawai eyaletinde bulunmaktadır. 2010 Nüfus Sayımı itibarıyla Hawaii Adası'nın nüfusu 185,079 kişidir ve nüfus yoğunluğu 119.14 kişi/km² olur. Adanın tümü Hawai Kontluğu (county) ilindedir. Hawaii Kontluğu ABD'de eyalet ismi ile kontluk isminin aynı olduğu 7 kontluktan biridir. Hawai Kontluk merkez şehri adanın en büyük şehri olan Hilo'dur. Hawaii Kontluğu içinde hiçbir ayrı şehir olma belgeli olan şehir bulunmamaktadır. Hawaii Kontluğu yerel idaresi tek bir "belediye reisi-konsey" şekilli yerel idare tarafından yöneltilmektedir.

Ekonomi

Hawaii Adası'nın ana ekonomik geçinmesi beyaz Avrupalıların adaya gelmesinden itibaren bir yüzyıldan daha uzun bir zaman şeker kamışı tarımına; bundan ham şeker üretimine ve bunun ihraç edilmesine bağlı olmuştur. Fakat 20. yüzyılın ortasında bu ekonomik faaliyet gittikçe gerilemiş ve 1996'da son şeker kamışı ekimi yapılmıştır.

Günümüzde Hawaii Adası'ndaki ana ekonomi faaliyet turizmdir. Turizm adanın Kuzey Kona ve Güney Kohaal sahillerinde çok gelişmiştir. Adada bulunan Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı çok sayıda ziyaretçi çekmektedir. Bunda 1983'ten itibaren devamlı faaliyette bulunan lava akıntıları denize varan Kilauea Dağı çok önemli rol oynamaktaydı.

Adanın tarımı daha yaygın tarımsal bitki türü yetiştirmeye dayanmaya başlamıştır. Yeni makademya fıstığı, papaya, çiçekçilik ve kahve plantasyonları kurulmuştur. Adada çiçekçilik, özellikle tropik egzotik çiçekçilik, çok önemli bir tarım sektörü olmuştur. Adada yetiştirilen orkide çiçekleri ABD ana karasında çok tutulmaktadır. Hawaii Adası, adada bulunan orkide bahçeleri nedeniyle "Orkide Adası" olarak anılmaya başlanmıştır.

Büyük çiftliklerde yapılan büyükbaş hayvancılık da bu adadaki ekonomik faaliyete önemli katkı yapmaktadır.

Görülecek yerler

• Akaka Şelalasi: Adada bulunan yüksek şelalelerden biri.
• Amy B. H. Greenwell Etnobotanik Bahçesi: Adaya endemik olan nadir ve hatta nesli tükenme tehdidi altında olan bitkilerin yetiştirilip sergilenmesi.
• Doğu Hawaiʻi Kültür Merkezi
• Hawaiʻi Tropik Botanik Bahçesi
• Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı aktif yanardağlar olan Kilauea Dağı ve Mauna Loa Dağı
• Huliheʻe Sarayı: Eski Hawaii Krallığı'nın Kailua-Kona'da bulunan kraliyet sarayı
• Hilo'da bulunan "Imiloa Hawaii Astronomi Merkezi"
• Ka Lae Burnu: ABD'nin en güney noktası
• Laupahoehoe Tren Müzesi: Şeker üretimi için kurulmuş olan dar hatlı demiryolu müzesi
• Lyman House Anılar Müzesi: Hilo'da
• Manuka Devlet Yol Kenarı Parkı
• Mauna Kea Dağı'nda yüksek irtifada Astronomik Gözlemevleri
• Nani Mau Bahçeleri
• Onizuka uluslararası Astronomi Merkezi
• Onizuka Feza Merkezi: Kona'da Keahole Hava Alanından bulunan Challenger uydusu astronotu Ellison Onizuka anısında müze
• Pasifik Tsunami Müzesi Hilo Körfezi üzerinde
• Pana'ewa Yağmur Ormanı Hayvanat Bahçesi Hilo'da
• Pua Mau Place Arbetaeum Ağaç Bahçesi ve Botanik Bahçesi
• Puʻuhonua o Hōnaunau Ulusal Tarih Parkı
• Rainbow Falls Şelalesi Eyalet Parkı
• Sadie Seymour Botanik Bahçesi
• Umauma Şelalesi
• Hilo'da Hawaii Üniversitesi Botanik Parkı
• World (Dünya) Botanik Bahçeleri
• Waipiʻo Vadisi

Haritalar

• 
  Ulusal Parklar, dağlar ve şehirler
• 
  Hawaii Adası Topoğrafik haritası

Resimler

Kilauea Yanardağı Püskürmesi

• 
  Puʻuhonua o Hōnaunau (Sığınma Şehri)
• 
  Sonnenüntergang ın Kona
• 
  Waipiʻo Vadisi'nde Hi'ilawe Şelalesi
• 
  Kap'au'da Hawaii Kralı "I. Kamehameha" anıtı
• 
  Kona'da yetişen kahve

Ayrıca bakınız

• Hawaii
• Hawaii Yanardağlar Ulusal Parkı

Dış bağlantılar

• Wikivoyage "Big Island (Hawaii)" maddesi 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• MacDonald, G. A. ve A. T. Abbott. (1970). Volcanoes in the Sea. Honolulu:Univ. of Hawaii Press (İngilizce)
• DMOZ Projesi "Hawaii Island" maddesi