Barak (mitoloji)
Barak - Türk mitolojisinde Kutsal Köpek. Efsanevi bir köpek türü. Tüylü ve çok kıllıdır. Kutlu kabul edilir. Çok hızlı koşar. Kerkes adlı kuş yaşlanınca iki yumurta bırakır. Bu yumurtalardan birinden Barak adlı köpek çıkar. Diğer yumurtadan ise bir kuş yavrusu çıkar.[1] Anadoluda tüylü av köpeklerine de bu ad verilir. Anadolu'da Barak Ata (Barak Baba) adlı bir evliyanın yer alması tesadüfi değildir. Büyük olasılıkla bu isim, bu anlayışın sonucu bir unvan olarak verilmiştir. Türkler, İslamiyeti kabul ettiktten sonra, sözcük benzerliği nedeniyle "Barak" yerine "Burak" adını[2] geçirmişlerdir.
Etimoloji değiştir
(Bar/Var) kökünden türemiştir. Varmak fiilini çağrıştırmaktadır. Moğolcada Barah sözcüğü ateşkes, barış gibi anlamlar[3] taşır. Bar ise kaplan demektir. Yine Eski Türkçe ve Eski Altaycada Bar kökü sevinç ve gurur gibi içeriklere sahiptir.
Türk Mitolojisinde Köpek değiştir
Altay efsanelerine göre insan yaratılırken Tanrı köpeğe bekçilik görevi vermiş fakat o görevini yerine getirmemiş hatta bazı söylencelere göre ihanet etmiştir. Bu nedenle de yeraltı tanrısı olan “Erlik”, insanın yanına yaklaşarak onu ve eşini günah işlemeye yöneltebilmiştir. Tanrı Ülgen de bunun üzerine insanoğlu ile birlikte köpeği de cezalandırmıştır. Sibirya Türklerine komşu olan Evenk mitolojisine göre bu ceza nedeniyle köpek kıllı ve kirli olarak kalacaktır. Başka bir inanışa göre insan yaratılırken henüz ruh verilmemiş olan balçıktan (kimi anlatılarda kuru çamurdan) bedenine Şeytan tükürü. Çünkü Şeytan insanın yaratılmasına itiraz etmiştir. Tanrı bunun üzerine tükürülen o bölgenin alınıp atılmasını emreder. İşte, atılan o kısımdan köpek yaratılır. Bu nedenle köpek, insanın toprağından olduğu için ona yakın ve sadıktır. Şeytanın tükürüğünden olduğu için de ısırgan ve saldırgandır. Üstelik bu yüzden de tükürüklü ve ağzı salyalıdır. İnsan doğduğunda göbekbağı kesilerek atılır ve göbek bölgesi bu anlatıya göre şeytanın tükürdüğü yere denk gelir. Dolayısıyla bu bağlamda ele alındığında her ikisi de (Köb/Köp/Göp/Göb) kökünden türeyen Göbek ve Köpek sözcüklerinin etimolojik benzerliği dikkat çekicidir. "Köpek" sözcüğü Kıpçakça’daki kabarmak, irileşmek anlamlarına gelmektedir. Bu mana köpeğin tüylerinin kabarıklığı veya karnının şişkinliği ile bağlantılıdır. Kopmak fiili Anadolu’da koşmak manası da taşımaktadır ve köpeğin koşan bir hayvan olması ile alakalıdır.
Türk Halk Kültüründe Köpek değiştir
Türk kültüründe sıradan bir hayvan sayıldığı için köpekler Türk halk öykülerinde daima olumsuz anlamlar yüklenerek anlatılır. Azericede ve Anadolu halk ağzında köpek manasında kullanılan “İt” (eski Türkçe İyt/İyit) kelimesi ise Türkiye’de şehirlerde çoğu zaman argo bir sözcük olarak algılanmakta ve kullanımı yadırganmaktadır. Oğuz Kağan Destanı içerisinde adı geçen “İt-Barak” adlı kavmin erkeklerinin köpek başlı ve çok çirkin olduğu söylenir. Anadolu’da köpeğin uluması iyi sayılmaz ve Alevi inancı içerisinde yakınlarda ölüm geleceğine yorumlanır. Macarlarda ise ruhları köpeklerin yeraltına götürdüğü inancı bulunur. Bugün de yaygın olan bir kanaate benzer biçimde Hazarlar köpeğin depremi önceden hissettiğine inanırlardı ve bu yönüyle de ölümle ilgili olarak algılandığı görülür. Pek çok yörede köpeklerin insanların algılayamadığı bazı şeyleri hissettiği ve hatta görebildiği inancı yaygındır. Köpekler her ne kadar Türk kültüründe kutlu sayılmasalar da, toplumsal hayatta önemli bir yeri bulunur. Evi koruyarak bekçilik yapması, özellikle hayvan sürülerini koruması, avlarda kullanılması onun önemini artırmıştır. Ancak bu görevlerini yerine getirme kabiliyeti için iyi cins ve soylu bir hayvan olması gerektiğine inanılır. Örneğin bu konuda Kangal Köpeği artık tartışılmaz bir simge haline gelmiştir ve bu türün üstün nitelikleri olduğuna inanılır. Bir rivayete göre çok eski çağlarda aslan ile çoban köpeğinin çiftleşmesinden doğduğu söylenir. Başka bir rivayette ise aslanlarla mücadale edebilecek bir güce sahip olduğu söylenir[4] Başka bir iddia ise yetiştiği Kangal yöresinin kendine özgü bazı özellikleri barındıran bir coğrafya olduğu ve bu hayvanların başka yerlere götürüldüklerinde niteliklerini kısmen de olsa yitirdikleridir (aynı durum Kangal Balıklı Çermik içerisindeki balıklar için de ileri sürülür). Anadolu’da bulunan tarih öncesine ait kaya resimlerinde çizilmiş olan köpek figürlerinin yine Kangal Köpeği’yle ilgili olduğu da öne sürülen bazı görüşler arasındadır.
Dipnotlar değiştir
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 191)
- ^ "Mongolian Dictionary, Andras Rajki, ("barah")". 16 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2011.
- ^ Kangal Köpeği, Cumhuriyet Üniversitesi, "Kangaldog" 4 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.