Vikipedi

Şeki Han Camii

Şeki Han Camii18.-19. yüzyıllara ait tarihi-mimari bir eserdir. Azerbaycan'ın Şeki şehrinde bulunmaktadır.

Şeki Han Camii
Azerice: Şəki Xan məscidi
Harita
Temel bilgiler
KonumAzerbaycan Şeki, Azerbaycan
Koordinatlar41°12′09″K 47°11′30″D / 41.20250°K 47.19167°D / 41.20250; 47.19167
İnançİslam
Mimari
Mimari türCami
Mimari biçimİslami mimari
İnşaat başlangıcı1769
Tamamlanma1770

Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile yerel öneme sahip taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edilmiştir.

7 Temmuz 2019'da "Şeki'nin tarihi merkezi, Han Sarayı ile birlikte" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Şeki'nin tarihi merkezinde yer alan Şeki Han Camii de Dünya Mirasları arasında yer almaktadır.

Tarihi değiştir

İlk dönemler değiştir

Cami, Hicri takvime göre 1183 yılında Şeki Hanı Muhammed Hüseyin Han tarafından yaptırılmıştır. Caminin inşaatı tamamlandıktan sonra bu vesileyle o dönemde yaşamış olan şair Hacı Muhammed Çelebi Efendi Zari 9 beyitten oluşan bir gazel yazmıştır. Bu gazelinde de caminin yapım tarihini kapalı maddeyi-tarihle belirtmiştir. Bu gazel ile birlikte edebiyat eleştirmeni Salman Mümtaz, "Riyazul-ulema" kelimesinin bu caminin ebced hesabına göre yapım tarihi olduğunu söylemiştir. Her iki tarih de Ebced'de MS 1769-1770'e karşılık gelen 1183'e eşittir.[1]

Salman Mümtaz'ın notlarına göre, cami orijinal olarak Birinci Cuma Camii olarak adlandırılıyordu. 1780'de Muhammed Hüseyin Han, Hacı Abdulgadir[2] ile yaptığı savaşta yaralandı ve teslim olmaya zorlandı. Bir hafta esir tutulduktan sonra boğularak idam edildi.[1][3] Cenazesi yaptırdığı caminin mihrabına defnedilmiştir.[4] Bundan sonra bu camiye Han Camii adı verilmiştir.

14 Nisan 1853'te Şeki Han camii, Nuha pazarı ile birlikte yandı. Mustafa Ağa Şekihanov'a göre o dönemde Bazar ve Cuma camii ile birlikte caminin çevresindeki evler de yanmıştı. Yangından sonra Mustafa ağa'nın babası Kerim Ağa Şekihanov bu camiyi onarmaya başlamış ancak vefat ettiği için bu işi bitirememiştir.[1]

Sovyet işgali döneminde değiştir

Sovyet işgalinden sonra 1928'den itibaren resmi olarak dine karşı mücadele etmeye başladılar. Aynı yılın Aralık ayında Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi birçok cami, kilise ve sinagogu eğitim amaçlı kullanılmak üzere kulüplere devretti. Azerbaycan'da 1917'de 3.000 cami varsa, 1927'de bu sayı 1.700, 1933'te 17'dir.[5]

İşgalden sonra Şeki Han Camii de ipek böcekçiliği için depo ve "Aydınlar Evi" olarak kullanılmıştır.[1]

6 Mart 1968'de Azerbaycan SSC Bakanlar Kurulu'nun emriyle Şeki'nin tarihi Yukarı Baş semtinde "Yuhari Baş Devlet Tarihi-Mimarlık Rezervi" kuruldu.[6][7] Burada bulunan Şeki Han camii de rezerv alanına aittir.[8][9]

1981 yılında cami restorasyon projesi hazırlanmasına rağmen sonraki yıllarda hiçbir şey yapılmadı.[9]

Bağımsızlıktan sonra değiştir

Cami, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 2001 tarih ve 132 sayılı kararı ile yerel öneme sahip taşınmaz tarihi ve kültürel anıtlar listesine dahil edilmiştir.[10]

2001 yılından bu yana, Şeki şehrinin tarihi kısmı UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne aday olarak seçilmiştir. 7 Temmuz 2019'da "Şeki'nin tarihi merkezi, Han Sarayı ile birlikte" UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alındı.[11] Karar, Bakü Kongre Merkezi'nde düzenlenen UNESCO Dünya Mirası Komitesi'nin 43. oturumunda alındı.[12] Şeki'nin tarihi merkezinde yer alan Şeki Han Camii de Dünya Mirasları arasında yer almaktadır.

1992 yılında cami "Yeni Azeri İslam Cemiyeti" dini cemaatine teslim edildi. Camiyi sürekli kapalı tuttukları ve kendi cemaatlerinden olmayan diğer müminlerin namaz kılmalarına izin vermedikleri için cami etrafında tartışmalar çıkmıştır. Buna ek olarak, topluluk resmi devlet kaydı yaptırmayı reddetti. 2010 yılında Şeki mahkemesi "Han Camii"nin boşaltılması ve kültür dairesine teslim edilmesi yönünde bir karar çıkardı.[13] Yıllar süren davalardan sonra cami geri alındı ve Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Turizm Ajansı'nın bilançosuna dahil edildi.[1]

Restorasyonu değiştir

Mayıs 2021'de Haydar Aliyev Vakfı, Şeki Han Camii'nde restorasyon çalışmalarına başladı.[14] Restorasyon öncesi burada ANAS Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü çalışanları tarafından araştırma çalışmaları yapılmıştır. Arkeoloji Seferi'ne Zaur Hasanov başkanlık etti.[15] 3 Haziran 2021'de mihrap altı kazılırken büyük boy sal taşları bulundu. Restorasyon çalışmaları burada durdurulmuş ve Şeki arkeoloji heyeti tarafından yapılan incelemeler sonucunda o kısımda bir mezar ortaya çıkarılmıştır. Mezarda 52 boncuk ve bir bronz tespih başlığının bulunması, gömülen kişinin yüksek din veya devlet statüsüne sahip bir kişi olma olasılığını doğruladı.[16] Salman Mümtaz'ın eserinde Şeki Han Muhammed Hüseyin Han Mushtaq'ın Han Camii'nin mihrabının altına gömüldüğünden bahsetmesi ve diğer gerçekler, kalıntıların incelenmesine yol açtı. Bulunan iskeletten örnekler alındı ve radyokarbon ve genetik analiz için Oxford Üniversitesi laboratuvarına gönderildi. Bulunan iskelet örnekleri ve cami alanında Han hanedanına ait diğer mezarlardan alınan örnekler üzerinden İngiltere, Avusturya, Estonya ve Türkiye'de araştırmalar ve genetik analizler yapılmıştır. Laboratuvar analizlerinin sonuçlarına ve ANAS Arkeoloji, Etnografya ve Antropoloji Enstitüsü'nün bilimsel görüşüne göre, bulunan mezarın Şeki Han Muhammed Hüseyin Han'a ait olduğu doğrulandı.[17]

Külliye arazisindeki restorasyon çalışmaları, Devlet Turizm Ajansı'nın talimatıyla Azerbaycan Mimarlık ve İnşaat Üniversitesi tarafından hazırlanan projeye göre yapıldı. Külliyenin ilk görüntüsünün elde edilebilmesi için külliyede 3 boyutlu ölçümler yapılmıştır. Restorasyon çalışmaları sırasında iklimin etkisiyle kullanılamaz hale gelen tuğlalar yenileri ile değiştirilerek, mekan pişmiş tuğla ile yeniden örülmüştür. Minaredeki tuğlaları erozyondan korumak için özel malzemelerle yalıtım tabakası oluşturulmuştur. Caminin ilk yapımında kullanilan pencereler ve Muhammed Hüseyin Han'ın kullandığı kapı restore edilmiştir. Mimarların desteği ile pencerelerden ikisinin önceki görüntüsü restore edildi.[18]

Cami tavanının fotoğrafı olmadığı için Devlet Turizm Ajansı ve tasarımcıların ortak kararıyla Gödek minareli cami ve Şeki Han Sarayı'nın tavanındaki şebekenin yapısında camiye yeni bir tavan yapıldı. Binanın iç ve dış duvarları 1961 tarihli fotoğraflara göre restore edilmiştir.[19]

Cami avlusundaki eski su havuzunun yerine yeni bir havuz yapılmıştır. Bahçedeki han çınarları ve diğer ağaçların çevresinde koruma alanı oluşturuldu. Caminin eski giriş kapısı ve merdivenleri ile güneyindeki Han mezarlığındaki mezar taşları restore edilmiştir.[18]

Cami ile birlikte çevredeki birçok bina da yenilenmiş ve burada bir müze kurulmuştur. Burada Şeki Hanlığı dönemine ait farklı sergiler, çeşitli kaynaklardan derlenen malzeme ve kültür örnekleri sunulmaktadır. Müzenin birinci katında Şeki Hanlığı dönemine ait bakır kaplar, milli giysiler, takılar, 18. yüzyılda Şeki tüccarlarının evlerini süsleyen duvar aynaları, geleneğe göre önlerine konulan mücrû ve tılsım örnekleri sergilenmektedir. Kelağayı sanatı sergileniyor. İkinci katta Şeki halısı, çeşitli halıcılık aksesuarları, Abdüllatif Efendi'nin "Şeki Hanları Tarihi" kitabı ve Şeki Hanlığı dönemine ait yazılı literatür, şebeke örnekleri, 18. yüzyıl Şeki Hanları döneminde kullanılan madeni paralar ve 18.-19. yüzyıllardan kalma silah örnekleri sergilenmektedir.[18]

İkinci katta han odası bulunmaktadır. Bu bölümde, Şeki hanı Muhammadhusein han Mushtag tarafından düzenlenen edebi toplantılarda kullanılan ud müzik aleti, Muhammadhusein han'ın satranç tahtası, Şeki hanı Muhammadhusein han'ın tahtının tarihi kaynaklardaki görsellerden hareketle yapılmış bir kopyası, 18. yüzyılda kullanılan Şeki Hanlığı ve Şeki Han Salim Han'ın savaş bayrağı ve Şeki Han Sarayı'ndaki minyatür resimlerden yola çıkılarak yapılan hanın kıyafetleri sunulmaktadır.[18]

2 Aralık 2022'de Şeki Han cami kompleksi restorasyondan sonra açıldı.[18] Aynı gün cami de ibadete açıldı.[20]

Mimarisi değiştir

Cami 45 metre uzunluğunda ve 10 metre genişliğindedir.[1] Caminin 21 metrelik minaresi pişmiş tuğla ve kireç kullanılarak yapılmıştır. Yapımında çay taşları, pişmiş tuğla, kireç, kiremit, kayın, kavak ağaçlardan ve diğer yerel inşaat malzemeleri kullanılmıştır. Cami dıştan kemerli bir şerefeye ve minareye sahiptir.[21] Caminin yanında Han mezarlığı var. Şeki hanları, aile üyeleri ve akrabaları burada gömülüdür.[22]

Galeri değiştir

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d e f Aydın Məmmədov (7 Eylül 2021). "Şəki Xan məscidində Məhəmmədhüseyn xanın qəbri aşkar edilib" (Azerice). medeniyyet.az. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  2. ^ Adalet Tahirzade (2005). Şəkinin tarixi qaynaqlarda. Bakü: Master. s. 192. 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  3. ^ Murad Səmədov (11 Aralık 2022). "Тайна убийства и захоронения азербайджанского Хана" (Rusça). haqqin.az. 11 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  4. ^ "Tapılan qəbrin Şəki xanına məxsus olduğu təsdiqləndi" (Azerice). qafqazinfo.az. 2 Aralık 2022. 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  5. ^ Arif Yunus (2004). Ислам в Азербайджане (PDF). Bakü: Zaman. s. 78. ISBN 9952-8052-0-9. 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  6. ^ Əbdülvahab Salamzadə, A. İsmayılov, K. Məmmədzadə (1988). Şəki. Tarixi memarlıq oçerki. Bakü: Elm. s. 200. 
  7. ^ Əbdülvahab Salamzadə, Elturan Avalov, R.Salayev (1979). Проблемы сохранения и реконструкции исторических городов Азербайджана. Bakü: Elm. s. 64. 
  8. ^ "Historic Centre of Sheki with the Khan's Palace" (İngilizce). whc.unesco.org. 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  9. ^ a b "Şəki Xan məscidi kompleksi Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunub" (Azerice). tourism.gov.az. 2 Aralık 2022. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  10. ^ "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust Tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir" (PDF) (Azerice). mct.gov.az. 2 Ağustos 2001. 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  11. ^ "Historic Centre of Sheki with the Khan's Palace" (İngilizce). unesco.org. 2019. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012. 
  12. ^ "Şəki Xan Sarayı Dünya İrsinin siyahısında" (Azerice). Amerika'nın Sesi. 7 Temmuz 2019. 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2012. 
  13. ^ "«Xan məscidi» ətrafında çəkişmə" (Azerice). Azadlıq Radiosu. 9 Haziran 2011. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  14. ^ "Şəki Xan məscidi kompleksi əvvəl və indi" (Azerice). İki sahil. 2 Aralık 2022. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  15. ^ Aygün Məmmədova (19 Temmuz 2021). "Şəkinin Xan məscidi ərazisində yeni arxeoloji tapıntılar aşkarlanıb" (Azerice). arazmedia.az. Archived from the original on 14 Aralık 2022. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  16. ^ "Shaki Khan's Mosque Complex was restored by Heydar Aliyev Foundation" (İngilizce). Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. 2 Aralık 2022. 4 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  17. ^ "Şəki xan məscidində tapılan qəbrin Şəki xanına məxsus olması təsdiqlənib" (Azerice). pressklub.az. 2 Aralık 2022. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  18. ^ a b c d e "Şəki Xan məscidi kompleksi Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunub" (Azerice). president.az. 2 Aralık 2022. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  19. ^ "Şəki Xan məscidi kompleksi Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunub" (Azerice). medeniyyet.az. 7 Aralık 2022. 8 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  20. ^ "Şəki Xan məscidində bərpa işlərindən sonra ilk namaz qılındı" (Azerice). qafqazinfo.az. 2 Aralık 2022. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  21. ^ "Xan məscidi və Xan qəbiristanlığı" (Azerice). sheki.heritage.org.az. 10 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023. 
  22. ^ Mustafayev, Elşad (15 Haziran 2009). "Şəki Xan qəbiristanlığı". Şəkinin səsi. Şeki. s. 4. 

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şeki_Han_Camii&oldid=32227350" sayfasından alınmıştır