İliryalılar
İliryalılar veya İlirler (Grekçe: Ἰλλυριοί, Illyrioi; Latince: Illyrii), antik çağda batı Balkan Yarımadası'nda yaşamış ve Hint-Avrupa dili konuşmuş bir halk topluluğu. Traklar ve Yunanlar ile birlikte Paleo-Balkan nüfusunun üç ana grubundan birini oluşturuyorlardı.
İliryalıların yaşadığı bölge, daha sonraki Yunan ve Romalı yazarlar tarafından İlirya olarak adlandırıldı; bu bölge, günümüzde Arnavutluk, Karadağ, Kosova, Hırvatistan ve Bosna-Hersek'in büyük bir kısmı, Sırbistan'ın batı ve orta kesimleri ile Slovenya'nın bazı bölümlerini kapsayan, batıda Adriyatik Denizi, kuzeyde Drava Nehri, doğuda Morava Nehri ve güneyde Keravnos Dağları arasında yer alan bir alanı kapsar.[1] İlirya halkına dair ilk kayıt, MÖ 6. yüzyıla, antik Yunan yazarı Miletli Hekataios'un eserlerine dayanır.[2]
Antik Yunanların, kuzeydeki komşularına verdikleri "İliryalılar" adı, geniş ve belirsiz bir halk topluluğunu ifade etmiş olabilir. İlirya kabilelerinin kendilerini toplu olarak "İliryalılar" olarak tanımlamadıkları ve herhangi bir ortak adlandırma kullanmalarının pek olası olmadığı öne sürülmüştür.[3] "İliryalılar" terimi, Bronz Çağı'nda antik Yunanlarla ilk kez karşılaşan belirli bir İlirya boyunun adı olduğu düşünülmektedir.[4] Yunanlar daha sonra bu terimi, pars pro toto olarak, benzer dil ve geleneklere sahip tüm halklara uygulamıştır.[5]
Arkeolojik, tarihsel ve dilbilimsel çalışmalarda, 19. yüzyılın sonlarından 21. yüzyıla kadar İliryalılar üzerine araştırmalar, Balkanların kuzeyindeki grupları bile İliryalı olarak tanımlayan Pan-İlirya teorilerinden, 1960'lardan itibaren yeni yazıtların bulunması ve sit alanlarının kazılmasıyla İlirya isim bilimi ve maddi antropolojiye dayalı daha net tanımlanmış gruplandırmalara kaymıştır. İki ana İlirya isim bilimi alanı vardır: güney ve Dalmaçya-Pannonia, Dardani bölgesi ise bu ikisi arasında bir kesişim bölgesidir. Bunların kuzeyinde yer alan ve antik edebiyatta genellikle İlirya'nın bir parçası olarak tanımlanan üçüncü bir bölge, İlirce dilinden ziyade Venetçeyle daha fazla ilişkilendirilmiştir. İtalya'daki İlirya yerleşimi, coğrafi "İlirya"dan Adriyatik kıyıları boyunca İtalya yarımadasına göç ettiği düşünülen birkaç antik kabileye atfedilir ve hâlâ öyle kabul edilir: Dauni, Peuceti ve Messapi (topluca İyaplar olarak bilinir ve Messapça dilini konuşurlar).[6][7]
"İliryalılar" terimi, tarihsel kayıtlarda son olarak 7. yüzyılda, antik Roma eyaleti İllyricum'da faaliyet gösteren bir Bizans garnizonuna atıfta bulunarak görünür.[8] Slavların bölgeye yerleşmesinden sonra İliryalılara ne olduğu, akademisyenler arasında tartışma konusudur ve bu tartışmalar, coğrafi ve tarihsel nedenlerle sıkça desteklenen ancak kanıtlanmamış olan Arnavutça'nın İlirce'den köken aldığı hipotezini de içerir.[9][10][11][12][13][14]
Köken
değiştirİlliryalıların kökenleri konusunda birden fazla görüş vardır. Bir düşünceye göre bugünkü Arnavutluk halkı ve dünyanın diğer ülkelerinde yaşayan Arnavutların, İlliryalıların soyundan geldiği iddia edilmektedir. Boşnaklar için de aynı iddia vardır.[15] Ayrıca modern Arnavutçanın, Güney İlirya diyalektinden kaynaklandığı görüşü yaygındır.[16][17]
Kaynakça
değiştir- ^ Shpuza 2022, s. 553; Zindel et al. 2018, s. 346; Bejko et al. 2015, s. 4; Hammond & Wilkes 2012, s. 726; Dausse 2015, s. 28.
- ^ Summary of Jason R. Abdale's The Great Illyrian Revolt. Everest Media LLC. 2022. s. 27. ISBN 9781669388401.
- ^ Roisman & Worthington 2010, s. 280.
- ^ Boardman 1982, s. 629.
- ^ Wilkes 1992, s. 92.
- ^ Mallory & Adams 1997, ss. 378–379.
- ^ Fortson 2004, s. 407.
- ^ Schaefer 2008, s. 130.
- ^ Coretta et al. 2022, s. 1122: "Arnavutça dilinin kökeni tartışılmış olsa da, literatürdeki baskın görüş, Arnavutça'nın İlirce'den geldiğidir. (Hetzer 1995)."
- ^ Matasović 2019, s. 5: "Arnavutça'nın kökeni hakkında çok şey yazılmıştır. Arnavutça'nın en olası öncülü, antik çağda günümüz Arnavutluk'unun büyük bir kısmında yaşayan İliryalılar nedeniyle İlirce dili olarak kabul edilir, ancak bu iki dilin karşılaştırılması mümkün değildir çünkü İlirce hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmemektedir; buna rağmen bu dil hakkında iki el kitabı yayımlanmıştır (Hans Krahe ve Anton Mayer tarafından)... İllyricum'daki kişi adları ve yer adlarının incelenmesi, birkaç farklı isim bilimi alanının ayırt edilebileceğini gösterir ve bu isim bilimi alanları, antik İllyricum'da konuşulan farklı dillere karşılık gelebilir. Eğer İliryalılar gerçekten birkaç farklı dil konuşmuşsa, şu soru ortaya çıkar: Arnavutça hangi "İlirce"den gelmiştir? Bu soru, yeni veriler ortaya çıkana kadar cevaplanamaz. Yunan dilinde korunan tek "İlirce" kelime (rhínon 'sis') Arnavutça'da (Gheg) re͂ 'bulut' (Tosk re) < Proto-Arnavutça *ren- olarak yansımış olabilir."
- ^ Parpola 2012, s. 131: "Zayıf şekilde belgelenmiş olan İlirce, antik çağda Balkanlar'daki önemli bir Hint-Avrupa diliydi ve yaygın olarak Arnavutça'da devam ettiği düşünülür. (cf. Mallory 1989: 73–76; Fortson 2004: 405–406 ve 390)."
- ^ Beekes 2011, s. 25: "Genellikle (coğrafi nedenlerle) Arnavutça'nın antik İlirce dilinden geldiği düşünülür, ancak İlirce hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmediği için bu kesinleştirilemez."
- ^ Fortson 2010, s. 446: "Arnavutça, Hint-Avrupa dillerinin ayrı bir kolunu oluşturur; yazılı kayıtlarda görünen son dildir. Bu, kökenlerinin gizem ve tartışmayla çevrili olmasının nedenlerinden biridir. Klasik dönemde aynı bölgede konuşulan İlirce dilinin modern çağdaki devamı olduğu yönündeki yaygın iddia ([...]), coğrafi ve tarihsel açıdan mantıklı görünse de, İlirce dili hakkında çok az şey bildiğimiz için dilbilimsel olarak test edilemez."
- ^ Mallory & Adams 1997, s. 11: "Rumence (ve dolayısıyla Dakça) ile Arnavutça arasında bazı ortak kelimesel öğeler bulunsa da, en güçlü bağlantılar Arnavutça ile İlirce arasında kurulabilir. İlirce dili, tarihsel olarak Arnavut toprakları olarak kabul edilen bölgede en azından belgelenmiştir ve İlirya işgalinden bu yana Arnavut topraklarına herhangi bir büyük göç olduğuna dair kanıt yoktur. Yunanca ve Latince'den alınan kelimeler, Hristiyanlık döneminin öncesine dayanır ve Arnavutların atalarının bu dönemde Arnavutluk'ta bulunmuş olması gerektiğini, böylece tarihsel komşularından bu tür kelime alış-verişi yapmış olabileceklerini gösterir. O dönemde Arnavut topraklarında İliryalılar yaşadığı için, bu kelime alış-verişlerinin en olası alıcıları onlardır."
- ^ http://www.bosniafacts.info/other/genetic-makeup-of-the-balkans 8 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Balkanların Genetik Yapısı.
- ^ Ceka, Neritan (2005), "The Illyrians to the Albanians", House Migjeni, ISBN 99943-672-2-6.
- ^ "Albania". Londra: Encyclopædia Britannica. 11 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2016.