Kuleşov Etkisi
Kuleşov etkisi (Rusça. Эффект Кулешова; İng. Kuleshov Effect), Sovyet film yapımcısı Lev Kuleşov tarafından 1910'lu yıllarda keşfedilen bir olgudur. İzleyicinin, birbirini takip eden iki çekimlik bir sekanstan, tek bir çekime oranla daha fazla anlam çıkardığını kanıtlayan zihinsel bir fenomene işaret eder.
Özellikleri değiştir
Kuleşov, Çarlık döneminin ikon aktörlerinden Ivan Mosjoukine'in yüzünün ifadesiz bir çekimini, bir tabak çorba, tabuttaki bir kız ve divanda uzanan bir kadın gibi farklı çekimlerle montajlayarak bir kısa film üretti. Filmi gören izleyiciler her seferinde Mosjoukine'in yüzündeki ifadenin değiştiğini düşündüler. Mosjoukine'in, çorba tabağına bakarken acıktığını, tabuttaki kıza bakarken yas tuttuğunu, divanda uzanan kadına bakarken ise şehvet duyduğunu iddia ettiler. Oysa Kuleşov her montajda, Mosjoukine'in aynı ifadesiz yüz çekimini kullanmıştı.
Sonradan Kuleşov ile birlikte bu deneyin ortak yaratıcısı olduğunu iddia eden Vsevolod Pudovkin 1929'da, seyircinin tepkisini şöyle tarif etmişti: "(Mosjoukine'in) oyunculuk yeteneğini yere göğe koyamadılar... Bırakılmış çorbaya bakarkenki düşünceli halinden etkilendiler, ölü çocuğa bakarken duyduğu derin hüzünden duygulandılar ve kadına bakarkenki şehvetinin altını çizdiler. Halbuki biz her üç montajda da aynı yüz ifadesini kullanmıştık." [1]
Deneyin sonunda, izleyicilerin bir imge dizisine, kendi duygusal tepkilerini kattıkları ve hatta üzerlerinde oluşan etkiyi aktörün yeteneğine bağladıkları ortaya çıkıyordu. Kuleşov, bu deneyden film montajının faydasını ve etkisini anlatmak için yararlandı. Bu keşfin bağımsız bir sanat biçimi olarak sinemanın temeli olması gerektiğine inanıyordu.[2] Sinema, parçalardan ve gerçekte birbirinden çok farklı olan bu parçaların birbirine bağlanmasından oluşur. Bu nedenle, Kuleşov'a göre, filmdeki görüntülerin içeriği değil, bunların bileşimi önemlidir.
Kuleşov, hayatının son yıllarında verdiği bir röportajda, Kuleşov Etkisinin keşfedişini, kişisel bir başarı olarak tarif etmektense, alçakgönüllülükle, Jacques Monod'un Rastlantı ve Zorunluluk teorisine atıf yaparak açıklar: "Evet, bir rastlantı sonucu ortaya çıktı. Ama aynı zamanda bu bir zorunluluktu. Çünkü sinemanın artık dört başı mamur bir sanat formu olarak ortaya çıkmasının zamanı gelmişti. Talihin bir cilvesi, bana kısmet oldu."[3]
Sinemaya Etkisi değiştir
Kuleşov etkisi, modern film yapımcıları arasında iyi bilinmektedir. Alfred Hitchcock, François Truffaut ile yaptığı nehir söyleşide, aktör James Stewart'ı örnek vererek Kuleşov etkisine değinmiştir.[4][5][6]
Hitchcock, CBC'deki Telescope programında yer alan ünlü "Mutluluğun Tanımı" söyleşisinde de, Fletcher Markle'a, birçok montaj biçimini ayrıntılı olarak açıklar.[7] “Saf montaj” adını verdiği son biçimi, Kuleşov etkisini kullanarak anlatır. İlk örnekte Hitchcock gözlerini kısar ve izleyiciye bebekli bir kadın gösterilir. Kamera daha sonra, bu kez gülümseyerek bakan Hitchcock'un yüzüne döner, kibar bir yaşlı adamla karşılaşırız. İkinci örnekte, bebekli kadın, bikinili bir kadınla değiştirilir. Bunun üzerine ortaya çıkan etkiyle ilgili olarak Hitchcock şöyle der: "Peki, şimdi ne oldu? Pislik bir ihtiyar!"
Kuleşov'un 1910'ların sonlarında ve 1920'lerin başında yaptığı montaj deneyleri Sovyet montaj sinemasının teorik temelini oluşturdu. 1920'lerin sonlarında ünlü yönetmenler Sergei Eisenstein, Vsevolod Pudovkin ve Dziga Vertov'un elinde doruğa ulaştı. O dönemin önemli filmleri arasında, Potemkin Zırhlısı, Ekim, Ana, Petersburg'un Sonu ve Kameralı Adam sayılabilir.
Araştırmalar değiştir
Kuleşov etkisi psikologlar tarafından ancak son yıllarda incelenebilmiştir. Prince ve Hensley (1992) orijinal deneyi yeniden yaptılar ancak iddia edilen etkiye ulaşamadılar. Çalışma 137 katılımcıyla gerçekleştirilmişti, ancak veri kirliliği yaratabilen denekler-arası desen metodu kullanılmıştı.[8] Mobbs et al. (2006) denek-içi bir fMRI testi yaptı ve negatif, pozitif veya nötr değerler elde etti. Nötr bir yüz ifadesi, hüzünlü bir ifadenin arkasından gösterildiğinde hüzünlü, mutlu bir yüzün arkasından gösterildiğinde mutlu bulunmuştu.[9] Daha yakın zamanlarda Barratt, Rédei, Innes-Ker ve Van De Weijer (2016), 24 film sekansı kullanarak 36 katılımcıyı beş duygusal (mutluluk, üzüntü, açlık, korku ve arzu) ve bir nötr koşulda teste tabi tuttular. Nötr ifadelerin uyarıcı materyalin niteliğine göre derecelendiğini göstererek Mobbs et al.'ın bulgularını doğrulamış oldular.[10]
Sonuç olarak, Kuleşov etkisini deneysel olarak test etmede başlangıçta sorunlarla karşılaşılmış olsa da, araştırmacılar artık bir yüzün gösterildiği bağlamın, yüzün nasıl algılandığı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu konusunda hemfikirler.
Kuleşov etkisinin sesle harekete geçirilip geçirilemeyeceğini araştıran Baranowski ve Hecht, farklı yüz kliplerini mutlu müzik, hüzünlü müzik veya müziksiz sahnelerle montajladılar. Müziğin, katılımcıların, yüz ifadeleriyle ilgili duygusal yargılarını önemli ölçüde etkilediği sonucuna ulaştılar.[11]
Ayrıca bakınız değiştir
- Montajın faydalarını ortaya koyan bir başka Kuleşov deneyi de Yaratıcı Coğrafya deneyidir.
- Tekinsiz vadi hipotezi
- 1982 tarihli Koyaanisqatsi filmi montaj tekniklerinin sıra dışı kullanımına iyi bir örnektir.
Kaynakça değiştir
- ^ Vsevolod Pudovkin (1974). "Naturshchik vmesto aktera". Sobranie sochinenii. Moskova. 1: 184.
- ^ M Russel. "The Kuleshov Effect and the Death of the Auteurism". Forum.
- ^ "Lev Kuleshov on the origins of the "Kuleshov effect"". YouTube. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Alfred Hitchcock'un Anlatımıyla Kuleşov Efekti". Film Loverss. 30 Ağustos 2018. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ A Companion to Alfred Hitchcock. John Wiley & Sons. 2011. s. 60. ISBN 9781444397321.
- ^ "11". Hitchcock/Truffaut. Simon and Schuster. 1983. s. 216. ISBN 9780671604295.
- ^ "Hitchcock Explains the Kuleshov Effect to Fletcher Markle. 1964". YouTube. 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Stephen Prince (1992). "The Kuleshov effect: Recreating the classic experiment". Cinema Journal. 31 (2): 59-75.
- ^ Dean Mobbs (14 Ağustos 2006). "The Kuleshov Effect: The influence of contextual framing on emotional attributions". Social Cognitive and Affective Neuroscience. 1: 95-106.
- ^ Daniel Barratt (6 Nisan 2016). "Does the Kuleshov effect really exist? Revisiting a classic film experiment on facial expressions and emotional contexts". Perception. 45: 847-874.
- ^ Andreas M Baranowski (2016). "The auditory Kuleshov effect: Multisensory integration in movie editing". Perception. 0 (0): 1-8.
Dış bağlantılar değiştir
- https://www.youtube.com/watch?v=PDsTHvvS4bA 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Efecto Kuleshov. La importancia del montaje cinematográfico (Fransızca)