Hardaliye
Hardaliye, Kırklareli ve çevresinde olgunlaşmış yaş üzümden yapılan alkolsüz bir içecek türü. Kırklareli Hardaliyesi Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[2][3]
 | |
| Üretici | Kırklareli Üzüm Üreticileri Tarımsal Bağ., Ellez Bağcılık |
|---|---|
| Köken | Türkiye |
| Tat | Tatlı (üzüm şırasına kıyasla daha güçlü ve yoğun[1]) |
Yapımında papazkarası cinsi olgunlaşmış yaş üzüm, vişne ve ayva yaprağı, kırılmış siyah hardal tohum kullanılır. Fermente bir içecektir ancak içerisine konulan hardal tohumları alkol oluşumunu engeller; bu şekilde mayalanmadan alkolsüz bir üzüm içkisi olarak tüketilir.[4]
Mustafa Kemal Atatürk, 20 Aralık 1930 tarihinde Kırklareli’ni ziyaretinde, hardaliyeyi tadarak bu içeceğin millî bir üretim hâline getirilmesini öğütlemiştir.[5] 2010 yılında bir grup müteşebbisin Kırklareli Kızılcıkdere Organize Sanayi Sitesinde bir hardaliye fabrikası kurması ile geleneksel üretimden seri üretime geçilmiştir.[5]
Hardaliyenin geçmişi değiştir
Geçmiş yüzyıllarda bağcılık, Kırklareli için çok önemli bir ekonomik değer olmuştur. Öyle ki Kırklareli’nin eski isimlerinden birisi, Bulgarca “üzüm şehri” demek olan “Lozengrad”dır.[1] Evliya Çelebi ünlü seyahatnamesinde Kırklareli ve civarında rastladığı “içinde adam yürüse kaybolur” diye anlattığı o üzüm bağlarından bahsetmiştir. Kırklareli’de bağcılığın en geliştiği yerlerden biri Üsküp beldesiydi. Trakya’nın iç kesimlerindeki ve Kırklareli’deki bağlardan toplanan üzümler çeşitli yollarla Üsküp’te toplanırdı. Istrancalar’ın güney etekleri boyunca Evciler köyü (Eski Adı Ayvacı), İslambeyli (Rumeli, Urunbeyli), Kızılağaç (Yatroz), Kışlacık (Urgaz) yollarını takip ederek Kıyıköy’e (Midye) kadar ulaşan yollar limanda gemilere yüklenerek Avrupa’nın liman kentlerine kadar ulaşmakta idi.[6]
Şarap üretimi Rumlar ve Yahudi azınlığın elinde yaygınlaşmıştı. Müslüman ahali ise üzümü pestil, pekmez, pelte, beyaz şıra, kehribar renginde kükürtlü şıra yapımında, yaprağını sarmalık olarak kullanmak suretiyle değerlendirmiştir. Hardaliye üretiminin Osmanlı döneminde geleneksel yöntemler yardımıyla üzüm şırasını koruyabilme amacıyla geliştirildiği düşünülmektedir.[1] 1900’lü yıllarda hardaliye içeceğinin İstanbul’da Kırk Kilise Hardaliyesi ismiyle satışının yapıldığı tespit edilmiştir.[1]
Cumhuriyet döneminde ise Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, 20 Aralık 1930 tarihinde Kırklareli’ni ziyaretinde, kendisine bir belediye görevlisi tarafından sunulan hardaliyeyi çok beğenmiş ve dönemin Kırklareli Belediye Başkanı ve kentin eşrafının bulunduğu topluluğa hardaliyenin millî bir üretim hâline getirilmesini öğütlemiştir.[5] Ancak uzun süre bu konuda bir girişim olmamış, 2000’li yıllara kadar hardaliye, varlığını ev üretimi olarak sürdürmüştür. 2010 yılında bir grup müteşebbisin Kırklareli Kızılcıkdere Organize Sanayi Sitesinde bir hardaliye fabrikası kurması ile geleneksel üretimden seri üretime geçilmiştir.[5]
Hardaliye yapımı değiştir
Hardaliye, koyu renkli ve kokulu üzümlerin ezilip, cibresi (şıra ve ezilmiş üzüm tanelerinden oluşan karışım) ile birlikte içerisine vişne yaprağı, hardal tohumu ve koruyucu amaçla belli oranlarda KSorbat ve Na-Benzoat katılarak, belli koşul ve sürede fermente edilerek üretilmektedir.
Geçmişte hardaliye üretiminde papazkarası ve pamit cinsi üzümlerin tercih edildiği bilinir. Günümüzde ise cardinal ve alphonse cinsi üzümler daha çok tercih edilirken, nasıl sonuçlar alınacağının tespiti için cabarnet, cinsaut ve öküzgözü cinsi üzümlerle de üretilme yoluna gidilmektedir.[6]
Hardaliyenin hazırlanması üzümlerin en olgun dönemlerine rast gelecek şekilde bağ bozumu sonrasında başlar. Bu sebeple eylül ortalarından itibaren, ekim ve kasım ayları boyunca hardaliye yapımı sürdürülmektedir.
Hardaliye yapımındaki püf noktalardan birisi özellikle meşe odunundan hazırlanan alt kısmından 10–12 cm yükseklikte bir de musluğu bulunan fıçılardır. Bu fıçılar gibi toprak küplerde de hardaliye üretimi yapılmaktadır ancak bu geleneksel gereçlerden biraz uzaklaşılmıştır.
Olgunlaşmış kendine has kokusu ve rengi olan üzümler yıkanıp, ezilmeden dikkatlice saplarından ayrılır. Hafif çatlatılan (fakat ezilmemesi şarttır) üzümler bir sıra fıçıya dizilir. Üzerine bir kat vişne yaprağı, onun üzerine de hafif çatlatılmış siyah hardal tohumu dizilir. Bu dizme işlemi fıçının üzerinde 5-6 parmak boşluk kalıncaya kadar sürdürülür. Dizme işlemi bitince üzerine üzümlerden dökülen şıra ve üzüm tozu dökülür. Hardal tohumu üzüm şırasının mayalanmasını engelleyecek, dolayısıyla alkole dönüşmemesini sağlayacaktır.
Hardaliyenin olgunlaşması için ortam sıcaklığının 20-25 derece olması tercih edilir. Birer gün arayla musluktan alınan şıra, fıçının üst kısmından yine ilave edilir. Hardaliyenin içime hazır olması için 20-22 gün beklenir. Elde edilen şıra tortusundan arındırılması için süzülüp içime hazır hâle getirilir.
Saklanması sırasında da serin gölge bir yerde muhafazasına dikkat edilir. Çok sıcak veya soğuk ortamlar hardaliyenin nefasetine olumsuz etki eder.
Hardaliye üreticileri değiştir
Kırklareli ilinde üretici kayıt belgesine sahip 3 adet hardaliye üreticisi bulunmaktadır. Bu üreticiler:[1]
- Kırklareli Üzüm Üreticileri Tarımsal Bağcılık Dış Ticaret A.Ş. 65.000 Litre / Yıl
- Ellez Bağcılık Tarım Ürünleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 30.000 Litre / Yıl
- Ali Baba'nın Çiftliği Doğana Hardaliye 5000 Litre/ Yıl
Bu iki firmaya fason üretimi yaptırarak kendi markasıyla hardaliye satışı yapan firmalar da mevcuttur:[1]
- Nişikli Turizm A.Ş. 7000 Litre / Yıl
- Karlıbağ Hardaliye Ltd. Şti. 60.000 Litre / Yıl
- Kutbay Benni Hardaliye 30.000 Litre / Yıl
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f "Hardaliye Üretiminin Mevcut Durumunu Değerlendirme Raporu" (PDF). investinkirklareli.org.tr. Trakya Kalkınma Ajansı Kırklareli Yatırım Destek Ofisi, Aralık 2014. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mart 2021.
- ^ "Neymiş Bu Hardaliye?". Trakyadankapiniza.com blog 15 Mayıs 2016. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016.
- ^ a b c d Karaçam, Nazif. "Türkler'in Kırmızı İksiri Hardaliye". Sarantalı Köyüm gazetesi. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016.
- ^ a b "Hardaliye Nedir, Hardaliyevi.com sitesi Erişim tarihi:07.09.2015". 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2015.