Cehmîlik: Revizyonlar arasındaki fark

Kader ve irade konusunda Kaderiye firkasininfırkasının tam aksineaksi görüslergörüşler ileri sürmüstürsürmüştür. Islâmİslâm âleminde kader konusunu tartismatartışma gündemine getiren ilk sahsinşahsın Ma'bed b. Hâlid el-Cühenî (öl. 85/704) oldugu nakledilir. Onu Geylân ed-Dimaskî takip etmisetmiş ve kaderle ilgili görüslerinigörüşlerini daha da gelistirmistirgeliştirmiştir. Ma'bed, Allah tarafindantarafından önceden tayin edilmisedilmiş bir kaderin bulunmadiginibulunmadığını, insanininsanın fiil ve tavirlarindatavırlarında tamamen serbest oldugunuolduğunu savunmustursavunmuştur.

Muhtemelen o, Emevîlerin zulüm ve haksizliklarinahaksızlıklarına karsikarşı kaderci bir tevekküle saplanmissaplanmış kimselere bakarak, Emevî zulmünün bir kader olmadiginiolmadığını söylemekle ise baslamisbaşlamış ve nihayet kaderi inkâr etmeye kadar varmistirvarmıştır. Nitekim Emevî iktidarinaiktidarına muhalefeti sebebiyle Haccac tarafindantarafından öldürülmüstüröldürülmüştür. Ne var ki ifrat tefriti dognrur. Onun kaderi nefyetmesine karsi, bir reaksiyon olarak Cehm b. Safvan (öl. 128/745) da cebr akidesini, yani insanin yaptigiyaptığı islerdeişlerde bir ihtiyarinin olmadigiolmadığı; yaptigiyaptığı isleriişleri zorunlu olarak yaptigiyaptığı görüsünügörüşünü ileri sürmüstürsürmüştür. Cehm'in ileri sürdügüsürdüğü bu akîdeye göre insan mecburdur; ihtiyari ve kudreti yoktur. YaptigindanYaptığından baskasinibaşkasını yapmaya asla gücü olmaz. Kul, rüzgârinrüzgarın önünde sürüklenen yaprak gibidir. YapraginYaprağın yönünü kendisi degildeğil, rüzgâr belirler. Onun için insanininsanın yaptigiyaptığı isleriişleri Allah takdir etmistiretmiştir. Allah gelecegigeleceği bildigindenbildiğinden, meydana gelecek olaylariolayları da tamamen ve önceden kendi iradesine göre tespit etmistiretmiştir. Allah, cansizcansız bitkinin hareketlerini yarattigiyarattığı gibi, insanininsanın fiillerini de yaratiryaratır. YukariyaYukarıya firlatilanfırlatılan bir tastaş nasilnasıl düsmegedüşmeye mahkûmsa, insan da yaptiginiyaptığını yapmagayapmaya mahkûmdur. Kul ibadeti de günahigünahı da, elinde olmaksizinolmaksızın islerişler. Bu görüste olan Cebriyye'ye cebriye-i hâlisa denir ve zümrenin mümessili Cehm b. Safvân oldugundan Cehmiyye' diye de isimlendirilir. Cebriye-i mutavassita diye adlandirilanadlandırılan ikinci zümreye gelince, bunlar, kulda bir kudretin oldugunuolduğunu kabul etmekle birlikte, bu kudretin insanininsanın fiilleri üzerinde bir etkisinin bulunmadiginibulunmadığını kabul ederler. (Sehristânî, el-Milel ve'n-Nihal, Beyrut 1975, I, 85).

'''1-''' imanİman Allahı bilmek, küfür ise onu bilmemektir, buna göre iman, ilim ve marifetten ibarettir,

'''2-''' AllahınAllah'ın zati sıfatlarından başka sıfatları yoktur, kuranda adı geçen semi, basar gibi sıfatları gerçekte zahir değildirler , bu yüzden onlar te’vil edilip yorumlanırlar. Allahı yarattıklarının sıfatıyla nitelemek doğru değildir.

'''3-''' AllahınAllah'ın kelam sıfatıda kadim değil, hadistir. Bu yüzden Kur'an mahluktur, yani yaratılmıştır.

'''4-''' AllahınAllah'ın ilmide ezeli değildir, hadistir. Bu yüzden Allah bir şeyi meydana gelmesinden önce bilmez.

'''5-''' Cennet ve cehennem geçicidir ebedi değildir. Çünkü hiçbir şey ebedi olarak kalmayacaktır, Kur'an'da bazı ayetlerde geçen ebedilikten maksat uzun süre kalmaktır.

'''6-''' Ahirette AllahıAllah'ı görmek, mümkün değildir,

'''7-''' Kabir azabı yoktur.

'''8-''' Ahirette şefaat söz konusu değildir,