Vikipedi

Isaac Newton: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Beyhan (mesaj | katkılar)
238 değişiklik
Bugünlük yarım kalmış bir çalışma. Giriş özeti dışında kaynaksız tek bir cümle yok. Çalışma var şablonu koydum ama şu anda oldukça eksik onaylamak zorunda değilsiniz, kendi bilgisayarımda kaydettim.
Beyhan (mesaj | katkılar)
238 değişiklik
Eklemeler, düzeltmeler, devam eden çalışma...
1. satır:
{{Çalışma}}
{{KişiBilimadamı bilgi kutusu
| isim = '''Isaac Newton'''
| resim resim_adı = Sir Isaac Newton by Sir Godfrey Kneller, Bt.jpg
| resim_boyutu = 200px250px
| resim_başlığı = Isaac Newton'ın portresi (Godfrey Kneller)
| başlık = [[İngiliz]] [[fizik]]çi, [[matematik]]çi, [[astronom]], mucit, [[felsefe]]ci ve [[kimya]]cı.
| doğum_tarihidoğum_adı = [[4 Ocak]] [[1642]] =
| uyrukdoğum_tarihi = 4 Ocak = 1643
| doğum_adıdoğum_yeri = Woolsthorpe, [[İngiltere]]
| ölüm_tarihi = 31 Mart 1727
| doğum_yeri = Lincolnshire,ama bazı bilgiler waalstonpe [[İngiltere]]
| ölüm_tarihiölüm_yeri = [[31 Mart]] = Kensington, [[1727İngiltere]]
| eğitim ölüm_sebebi = ▼
| ölüm_yeri = Kensington, [[Londra]], [[İngiltere]]
| ikamet vatandaşlığı = İngiltere
| çocuklarımilliyeti = İngiliz
| dalı = Fizik, matematik, astronomi
| diğer_isimleri =
| çalıştığı_yerler = Cambridge Üniversitesi<br />Royal Society<br />Kraliyet Darphanesi
▲| eğitim =
| meslekalma_mater = Trinity =College, Cambridge
| imza doktora_hocası =
| doktora_öğrencileri=
| ödülleri = ▼
| website etkilendikleri =
| dipnotlar etkiledikleri =
| önemli_başarıları=
| ödüller =
| imza = Isaac Newton signature.svg
▲| ödülleriek_bilgi =
}}
{{Diğer anlamı|Newton}}
Satır 27 ⟶ 31:
 
Newton bilim adamları tarafından tarihin en etkili insanlarından biri kabul edilmektedir.
 
 
== Hayatı ==
[[Dosya:Woolsthorpe manor.jpg|thumb|left|200px|Newton'ın Woolsthorpe'da doğduğu çiftlik evi]]
=== İlk yılları (1642 - 1661) ===
Isaac Newton 1642 yılının Noel gününde, İngiltere'nin Grantham şehrinin yakınlarındaki Woolsthorpe’da bir erken doğum sonucu dünyaya geldi.<ref name="bulu">{{Cite web| url = http://www.atilbulu.okan.edu.tr/Sir%20Isaac%20Newton.pdf| başlık = Sir Isaac Newton (1642 – 1727)| erişimtarihi= 28 Mayıs 2011| son = Bulu| ilk = Atıl| biçim = PDF| yayımcı = [[Okan Üniversitesi]]| yer = [[İstanbul]]| sayfalar = 1}}</ref> Newton oldukça zayıf bir çocuktu ve hatta ilk günlerinde hayatta kalacağı beklenmiyordu.<ref name="Britannica">{{ansiklopedi belirt| url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/413189/Sir-Isaac-Newton | madde=Isaac Newton|ansiklopedi=Encyclopedia Britannica|erişimtarihi=30 Mayıs 2011}}</ref> Babasını doğumundan önce kaybetmişti.<ref name="Yıldırım">{{dergi belirt | son = Yıldırım | ilk = Cemal | başlık = Bilimin Öncüleri: Newton (1642-1727) | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 141 | biçim = PDF | cilt = 303 | yıl = 1993 | ay = Şubat | url = http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caglarboyu/S-303-141.pdf | erişimtarihi = 28 Mayıs 2011 }}</ref> Newton 4 yaşındayken annesi başka biri ile evlendi ve yeni kocasının yanına yerleşti.<ref name="Hatch">{{Cite web | url = http://www.clas.ufl.edu/users/ufhatch/pages/13-NDFE/newton/05-newton-timeline-m.htm | başlık = A Chronology of Isaac Netwon's Life - Work - Publication | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yazar = Robert A. Hatch | çalışma = Newton Timeline | yayımcı = University of Florida | dil = İngilizce | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z2juN6pG | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Annesi Newton'u anneannesine bıraktı ve Newton yedi yıl anneannesinin yanında kaldı.<ref name="Hatch"/> Annesi kocası yedi yıl sonra ölünce, oldukça yüklü bir mirasa kalarak geri döndü.<ref name="Hatch"/> 12 yaşında Grantham'da King's School'da (Kralın Okulu) eğitime başladı ve 1661'de bitirdi.<ref name="Marmara">{{Cite web | url = http://mimoza.marmara.edu.tr/~hseker/kavram%20inceleme/AHMET/bilimtarihi.htm | başlık = Isaac Newton | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | yayımcı = Marmara Üniversitesi | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z2nrNU9m | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Bir dönem annesi onu çiftçi yapmak için okuldan aldı ama Newton çiftlik işlerine hiç ilgi duymuyordu.<ref name="Bilim">{{Cite web | url = http://www.webcitation.org/5z3cw04EF | başlık = Bilim Adamlarının İlginç Yönleri: Sir Isaac Newton | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | biçim = PDF | çalışma = Bilim ve Teknik | yayımcı = Tübitak | yer = Ankara | sayfalar = 25 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3cw04EF | arşivtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Annesi Newton çiftlik işleri ile uğraşıyor zannederken Newton aslında sürekli gökyüzünü inceliyor, kitaplar okuyor ve notlar alıyordu.<ref name="Bilim"/> Sonunda annesini okula gitmesi ve üniversiteye hazırlanması gerektiğine ikna etti ve okula geri döndü.<ref name="Bilim"/>
 
19 yaşındayken yerel bir eczacının üvey kızı olan Miss Storey ile nişanlanmış, fakat Newton'ın yoğun dersleri nedeniyle ilişkileri sonlanmıştır.<ref name="Bellevue">{{Cite web | url = http://scidiv.bellevuecollege.edu/MATH/Newton.html | başlık = Isaac Newton | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yayımcı = Bellevue College | dil = İngilizce }}</ref> Newton hayatı boyunca hiç evlenmemiştir, başka bir ilişkisi bilinmemektedir ve bu ilişkiyi hep hatırladığı söylenir.<ref name="Bellevue"/>
 
[[Dosya:Isaac-newton 1.jpg|thumb|right|120px|Newton'ın gençlik yıllarında yapılmış portresi]]
=== Cambridge'deki yılları (1661 - 1665) ===
Newton 1661 yılında Cambridge Üniversitesi'ne girdi.<ref name="bulu"/> Cambridge'de Copernicus ve Kepler'in teorileri göz ardı ediliyor, Galileo'nun çalışmaları tanınmıyordu ve Aristoteles felsefesi hakimdi.<ref name="bulu"/> Cambridge'deki üç yıl boyunca cebir, geometri ve trigonometri dersleri aldı, Latince ve Eski Yunanca'yı öğrendi.<ref name="bulu"/> Bu dönemde Galileo ve Kepler'in eserleri ile tanıştı ve oldukça etkilendi.<ref name="Kaptanoğlu">{{Cite web | url = http://www.fen.bilkent.edu.tr/~kaptan/Files/Dunya/gezegen1.pdf | başlık = Gezegenlerin Hareketi | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Kaptanoğlu | ilk = H. Turgay | biçim = PDF | yayımcı = Bilkent Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 12 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3hxdxiq | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Ayrıca Descartes, Gassendi, Hobbes ve özellikle Boyle'nin felsefi çalışmalarını okudu.<ref name="StAndrews">{{Cite web | url = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Newton.html | başlık = Sir Isaac Newton | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yazar = J J O'Connor | yardımcıyazarlar= E F Robertson | yayımcı = University of St. Andrews | yer = İskoçya | dil = İngilizce | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3no6axG | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Fikirlerini yazdığı Quaestiones Quaedam Philosophicae (Bazı Felsefi Sorular) adlı defterinin başına Latince şu notu düşmüştür: "Plato arkadaşım, Aristoteles arkadaşım, ama en iyi arkadaşım gerçek."<ref name="StAndrews"/>
 
 
[[Dosya:Newton's tree, Botanic Gardens, Cambridge.JPG|thumb|left|120px|Newton'a ilham kaynağı olan elmanın düştüğü ağaç]]
=== Çiftlikteki çalışmaları (1665 - 1667) ===
1665 Ağustos'ta Londra'da başlayan veba salgını nedeniyle Cambridge kapatıldı ve Newton 1667 Mart'a kadar Woolsthorpe'taki çiftlikte kaldı.<ref name="bulu"/> Çiftlikte geçirdiği bu iki sene oldukça verimliydi ve bu dönemde kütle çekimi üzerinde düşünmeye başlamıştı.<ref name="BBC">{{Cite web | url = http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/newton_isaac.shtml | başlık = Isaac Newton (1643 - 1727) | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yayımcı = BBC | dil = İngilizce }}</ref> Çiftlikteki çalışmalarında diferansiyel ve integral hesaplamalarının temelini attı.<ref name="StAndrews"/> Geçmişte alan, yay uzunluğu, tanjant bulma gibi eskiden kullanılan yöntemleri diferansiyel hesaplamayı temel alarak birleştirdi.<ref name="StAndrews"/> Çiftlikte karanlık bir odada güneş ışığını bir prizmaya tutarak ışık tayfı oluşturmuş ve beyaz ışığın tek başına bir birim olmadığını fark etmiştir.<ref name="StAndrews"/>
Satır 42 ⟶ 51:
1667'de Newton üniversite tekrar açılınca Cambridge'e geri döndü ve iki yıl sonra matematik profesörü oldu.<ref name="BBC"/> Işık ile ilgili çiftlikte yaptığı deneyler sonucu mercek kullanan teleskopların kusurlar yarattığını fark etti ve kendisi bir yansıtmalı teleskop geliştirdi. 1668'de bu teleskop ile bilim dünyasının ilgisini çekti ve 1672'de Royal Society'nin üyesi oldu.<ref name="BBC"/>
 
[[Dosya:Prinicipia-title.png|thumb|left|150px120px|Principia'nın ilk basımı (1687)]]
==== Principia (1687) ====
Newton tarihin en önemli bilim eserlerinden biri olan Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri) kitabını Latince yayınladı. <ref name="Bulu4">{{Cite web | url = http://www.atilbulu.okan.edu.tr/Evrim.pdf | başlık = Evrim Tümevarım Bilim Yaratımcılık Tümdengelim Metafizik | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Bulu | ilk = Atıl | biçim = PDF | yayımcı = Okan Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 12 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3jqtEyr | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011|}}</ref> Kitapta ispatlar geometri ile yapılmış, evrensel kütle çekimi açıklanmış ve cisimlerin kütleleri ile doğru orantılı, mesafeleri ile ters orantılı birbirlerini çektiklerini açıklamıştır.<ref name="Bulu4"/>
Satır 48 ⟶ 57:
Kitap Newton tarafından üç ana bölüme ayrılmıştır.<ref name="İnan">{{dergi belirt | son = İnan | ilk = Demir | başlık = 330. Doğum Yıldönümünde Bir Isaac Newton ve Bilime Getirdiği (Üyelik Gerekiyor) | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 19-22 | cilt = 64 | yıl = 1973 | ay = Mart | url = https://services.tubitak.gov.tr/edergi/user/yaziForm1.pdf?cilt=6&sayi=64&sayfa=19&yaziid=988 | erişimtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Birinci bölümde Galileo'nun deneylerinden övgü ile söz eder ve Kepler kanunlarını matematiksel olarak ispatlar.<ref name="İnan"/> Bu bölümde kendi ismi ile anılan Newton hareket yasalarını açıkladı.<ref name="İnan"/> İkinci bölümde akışkan içindeki hareketleri incelemiştir ve en iyi gemi biçimi için öneriler koymuştur.<ref name="İnan"/> Bu bölümde dalga hareketlerini matematiksel incelemesi ilgi çekmiştir.<ref name="İnan"/>
 
[[Dosya:Sir Isaac Newton by Sir Godfrey Kneller, BtGodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|thumb|right|150px|Newton'ın 17021689'deda yapılmış portresi (Godfrey Kneller)]]
=== Londra'daki yılları ve ölümü (1696 - 1727) ===
1696'da Newton'a Kraliyet darphanesinin müdürlüğü teklif edildi ve Newton kabul ederek Londra'ya yerleşti.<ref name="Hatch"/> Newton Londra'daki yaşamı sevmişti ve artık akademik çalışmalar ile çok ilgilennmek istemiyordu.<ref name="Britannica"/> 1705'te şövalyelik ünvanı aldı.<ref name="BBC"/> Newton 31 Mart 1727'de hayatını kaybetti ve Westminister Manastırı'nda gömüldü.<ref name="BBC"/>
 
==== The Opticks (1704)====
1704'te ışık ve renkleri konu alan The Opticks kitabını yayınladı.<ref name="BBC"/>
 
Satır 62 ⟶ 71:
 
== Bilimsel çalışmaları ==
=== OptikMatematik ===
Newton'ın matematikte neredeyse her dalda katkıları olmuştur. Özellikle analitik geometride eğrilerin teğetleri (diferansiyel) ve eğrilerin oluşturduğu alanları (integral) hesaplamada yöntemler geliştirmiştir.<ref name="Newton">{{Cite web | url = http://www.newton.ac.uk/newtlife.html | başlık = Isaac Newton's Life | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yayımcı = Isaac Newton Institute for Mathematical Sciences | yer = İngiltere | dil = İngilizce }}</ref> Bu iki işlemin birbirlerine ters olduğunu bulmuş, eğimler ile ilgili çözümler geliştirmiş ve bunlara akış (fluxion) metotları ismini vermiştir çünkü niceliklerin bir boyuttan diğerine aktığını hayal etmiştir.<ref name="Newton"/>
Newton bir ışık kaynağından çıkan ışığın bir cisme çarpıp aydınlatması olayına farklı bakmış, ışığın hareket ettiğini ve sonlu bir hızı olduğunu düşünmüştür.<ref name="Işıldak">{{Cite web | url = http://www.nef.balikesir.edu.tr/~dergi/makaleler/pdf/nef_efmed_c2_s1.pdf#page=69 | başlık = Yaratmada İlk Adım: İmge ve İmgelem | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Işıldak | ilk = Suat | yıl = 2008 | ay = Mayıs | biçim = PDF | çalışma = Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi | yayımcı = Balıkesir Üniversitesi | yer = Balıkesir | sayfalar = 68 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3gizl58 | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Mercek ve prizamalar kullanarak bu ışık tayfını tekrar beyaz ışığa çevirmeyi de başarmıştır.<ref>{{Cite web | url = http://www.atilim.edu.tr/~ozbekler/md200401.pdf#page=95 | başlık = Sir Isaac Newton(1642-1727) | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yazar = H. Ökkeş | yıl = 2004 | ay = Bahar | biçim = PDF | çalışma = Matematik Dünyası | yayımcı = Bilgi Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 112 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3mDN0Mf | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>▼
 
==== Leibniz ile kalkülüs tartışması ====
Newton karanlık bir odada küçük bir delikten gelen güneş ışığını bir prizmadan geçirerek bir renk tayfı oluşturmuş ve gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu açıklamıştır.<ref name="Mennan">{{Cite web | url = http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002192ZeynepMennan.pdf | başlık = Günlerin Köpüğünde renkler ve çağrıştırdıkları | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Mennan | ilk = Zeynep | yıl = 2002 | biçim = PDF | çalışma = Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi | yayımcı = Hacettepe Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 77 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3hd4p0H | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>▼
Newton, "akış" yöntemlerini 1666 yılında geliştirmişti ve sadece bir kaç matematikçiye özel olarak göstermişti.<ref name="Newton"/>
1675'te Paris'te Gottfried Wilhelm Leibniz da tamamen bağımsız olarak kendi diferansiyel yöntemini geliştirdi.<ref name="Newton"/> Leibniz 1684'te kendi yöntemini yayınlayınca, bilim dünyasında bu yöntemi önce kimin bulduğuna dair sert bir tartışma başladı ve 1716'da Leibniz hayatını kaybettikten sonra bile tartışma devam etti.<ref name="Newton"/> Günümüzde tarihçiler Newton ve Leibniz'in birbirlerinden tamamen habersiz bu yöntemleri geliştirdiklerini düşünüyorlar.
 
=== Mekanik ===
Satır 110 ⟶ 121:
 
Newton'ın hareket yasaları, evrenin bir düzen içinde ve deterministik olduğu sonucuna varmış ve sonrasında felsefeyi oldukça etkilemiştir.<ref>{{Cite web | url = http://web.itu.edu.tr/~kkocak/kaospdf.pdf | başlık = Kaos ve Atmosfer | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Koçak | ilk = Kasım | biçim = PDF | yayımcı = İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi | yer = İstanbul | sayfalar = 2 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3j5va2z | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
 
[[Dosya:Prism rainbow schema.png|thumb|right|180px|Beyaz ışık prizmadan geçtikten sonra tayf oluşturuyor]]
=== Optik ===
▲Newton bir ışık kaynağından çıkan ışığın bir cisme çarpıp aydınlatması olayına farklı bakmış, ışığın hareket ettiğini ve sonlu bir hızı olduğunu düşünmüştür.<ref name="Işıldak">{{Cite web | url = http://www.nef.balikesir.edu.tr/~dergi/makaleler/pdf/nef_efmed_c2_s1.pdf#page=69 | başlık = Yaratmada İlk Adım: İmge ve İmgelem | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Işıldak | ilk = Suat | yıl = 2008 | ay = Mayıs | biçim = PDF | çalışma = Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi | yayımcı = Balıkesir Üniversitesi | yer = Balıkesir | sayfalar = 68 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3gizl58 | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref> Mercek ve prizamalar kullanarak bu ışık tayfını tekrar beyaz ışığa çevirmeyi de başarmıştır.<ref>{{Cite web | url = http://www.atilim.edu.tr/~ozbekler/md200401.pdf#page=95 | başlık = Sir Isaac Newton(1642-1727) | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | yazar = H. Ökkeş | yıl = 2004 | ay = Bahar | biçim = PDF | çalışma = Matematik Dünyası | yayımcı = Bilgi Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 112 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3mDN0Mf | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
 
▲Newton karanlık bir odada küçük bir delikten gelen güneş ışığını bir prizmadan geçirerek bir renk tayfı oluşturmuş ve gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu açıklamıştır.<ref name="Mennan">{{Cite web | url = http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002192ZeynepMennan.pdf | başlık = Günlerin Köpüğünde renkler ve çağrıştırdıkları | erişimtarihi= 30 Mayıs 2011 | son = Mennan | ilk = Zeynep | yıl = 2002 | biçim = PDF | çalışma = Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi | yayımcı = Hacettepe Üniversitesi | yer = Ankara | sayfalar = 77 | arşivurl = http://www.webcitation.org/5z3hd4p0H | arşivtarihi = 30 Mayıs 2011 }}</ref>
 
 
 
 
Satır 142 ⟶ 161:
m= |
}}
* [http://www.newtonproject.sussex.ac.uk/prism.php?id=1 The Newton Project] - Isaac Newton'ın bütün çalışmaları (İngilizce)
 
{{Elektromanyetik Birimler (bilim adamları)}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Isaac_Newton" sayfasından alınmıştır