Galileo Galilei: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
88.226.138.165 adlı kullanıcının son değişikliği reddedilerek WikitanvirBot sürümüne (9454222) geri dönüldü |
Eski maddenin bir kısmı silindi, bir kısmı alt başlık oldu, şablon eklendi, baya bir ekleme de yapıldı. Geliştirmeye devam edeceğim. |
||
1. satır:
{{Bilimadamı bilgi kutusu
| isim = Galileo Galilei
| resim_adı = Galileo_by_leoni.jpg
| resim_boyutu = 230px
| resim_başlığı = Galileo'nun Ottavi Leoni tarafından çizilmiş portresi
| doğum_tarihi = 15 Şubat 1564
| doğum_yeri = [[Pisa]], [[İtalya]]
| ölüm_tarihi = 8 Ocak 1642 (77 yaşında)
| ölüm_yeri = Arcetri, İtalya
| milliyeti = İtalyan
| dalı = [[Gökbilimi]], [[fizik]] ve [[matematik]]
| çalıştığı_yerler = Pisa Üniversitesi <br />
Padua Üniversitesi
| alma_mater = Pisa Üniversitesi
| etkilendikleri = [[Nicolaus Copernicus]]
| önemli_başarıları= [[Kinematik]], [[Dinamik]], [[Teleskop]], [[Günmerkezlilik]]
| imza = Galileo Galilei Signature 2.svg
}}
{{Diğer anlamı|Galileo Galilei (anlam ayrımı)}}
'''Galileo Galilei''' (15 Şubat 1564 – 8 Ocak 1642) [[İtalyan]] [[fizikçi]], [[matematikçi]], [[gökbilimci]] ve [[filozof]].
'''Galileo Galilei''' (15 Şubat 1564<ref name=birthdate>[[#Reference-Drake-1978|Drake (1978, p.1).]] The date of Galileo's birth is given according to the [[Julian calendar]], which was then in force throughout the whole of Christendom. In 1582 it was replaced in Italy and several other Catholic countries with the [[Gregorian calendar]]. Unless otherwise indicated, dates in this article are given according to the Gregorian calendar.</ref> – 8 Ocak 1642)<ref>"[[s:Catholic Encyclopedia (1913)/Galileo Galilei|Galileo Galilei]]" in the 1913 ''Catholic Encyclopedia'' by John Gerard. Retrieved 11 August 2007</ref> bir [[İtalyan]] [[fizikçi]], [[matematikçi]], [[Gökbilim|gökbilimci]] ve [[filozof]]u olup, [[Bilimsel devrim]]'de büyük bir rol oynamıştır. Galileo, "modern gözlemsel [[astronomi]]nin babası,"<ref>{{Citation | title = A Short History of Science to the Nineteenth Century | first = Charles | last = Singer | year = 1941 | publisher = Clarendon Press | url = http://www.google.com.au/books?id=mPIgAAAAMAAJ&pgis=1 }} (page 217)</ref> the "modern [[fizik|fiziğin]] babası,"<ref name="Einstein">{{kitap belirt|son=Weidhorn|ilk=Manfred|başlık=The Person of the Millennium: The Unique Impact of Galileo on World History|yıl=2005|yayımcı=iUniverse|id= ISBN 0-595-36877-8|sayfalar=155}}</ref> "[[bilim]]in babası,"<ref name="Einstein" /> ve "modern bilimin babası" olarak adlandırılmaktadır<ref name=finocchiaro2007>[[#Reference-Finocchiaro-2007|Finocchiaro (2007)]].</ref> [[Stephen Hawking]], "Galileo, belki diğer insanlardan modern bilimin doğuşundan sorumlu olduğu için daha fazla bir kişiydi." der<ref>"Galileo and the Birth of Modern Science, by Stephen Hawking, American Heritage's Invention & Technology, Spring 2009, Vol. 24, No. 1, p. 36</ref>▼
Galileo hem yüzyıllardır hakim olan [[Aristoteles]] akımından, hem de [[Kitab-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]]'tan şüphe duyarak [[Orta Çağ]]'daki [[bilim]] anlayışında devrim yaratmıştır.<ref name="Bulu2"/> İtalya'nın [[Pisa]] kentinde dünyaya gelen Galileo, ilk önce [[tıp]] eğitimine başlamış, sonra ilgisi matematik ve felsefeye dönmüştür. 25 yaşında Matematik [[Profesör|profesörü]] olan Galileo, genç yaşlarından itibaren [[Hareket (fizik)|hareket]] hakkında kendi başına [[Deney|deneyler]] yapmaya başlamıştır. 1609'da yapılmış basit bir [[Teleskop|teleskoptan]] ilham alarak daha üstün teleskoplar geliştirmiş ve [[uzay]] hakkında daha önce hiç yapılamamış gözlemler yapmıştır.
Galileo, kendisinden önce [[Copernicus]]'un öne sürdüğü [[Günmerkezlilik|güneş merkezli evren]] kuramını benimsemiş ve bu nedenle [[Vatikan|Vatikan kilisesi]] tarafından iki defa yargılanmıştır. Kilise dünya merkezli bir evren anlayışını savunuyordu ve Copernicus teorisini dine aykırı buluyordu. 1614'te ilk [[Mahkeme|mahkemesinde]] görüşlerini yayması ve öğretmesi yasaklanmış, 1632'de yazdığı bir kitap nedeniyle yargılanması sonucu ömür boyu [[Ev hapsi|ev hapsine]] mahkum edilmiştir. Bu olaylar nedeniyle Galileo tarihte bilim ve din çatışmasının bir sembolü haline gelmiştir.
== Hayatı ==
=== İlk yılları ===
Galileo 15 Şubat 1564'te [[İtalya]]'nın [[Pisa, İtalya|Pisa]] şehrinde doğdu.<ref name="BBC">{{Cite web | url =http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/galilei_galileo.shtml | başlık = Galileo Galilei (1564-1642)| yayımcı = [[BBC]] | dil = İngilizce | erişimtarihi = 29 Mayıs 2011}}</ref> Döneminin tanınmış [[Müzisyen|müzisyenlerinden]] [[Vincenzo Galilei]]'nin oğlu olan Galileo, ilk tahsilini [[Floransa]]'da yaptı.<ref name="Göktürk">{{dergi belirt | son = Göktürk | ilk = Halil İbrahim | başlık = Bilim Yolunda Nişan Taşları: Galileo Galilei | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 29 | biçim = PDF | cilt = 123 | yıl = 1978 | ay = Şubat | url = http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caglarboyu/S-123-29.pdf| erişimtarihi = 28 Mayıs 2011 }}</ref> Babası kendi matematik uğraşısı nedeniyle varlığının çoğunu kaybetmişti ve Galileo'u matematikten uzak tutmaya çalışıyor, bir [[hekim]] olmasını istiyordu.<ref name="Sakman">{{dergi belirt | son = Sakman | ilk = Erdoğan | başlık = Çağlar Boyu Bilim ve Teknik Adamları: Galileo Galilei | dergi = Bilim ve Teknik | sayfalar = 38 | biçim = PDF | cilt = 219 | yıl = 1986 | ay = Şubat | url = http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/biliminsanlari/caglarboyu/S-219-36.pdf | erişimtarihi = 28 Mayıs 2011 }}</ref> Galileo'nun müzisyenlik ve [[Ressam|ressamlığa]] oldukça ilgisi vardı ama babasının isteğine uyarak Pisa Üniversitesi'nde tıp okumaya karar verdi.<ref name="Sakman"/>
Babasının bir arkadaşı olan matematik öğretmeni Ricci, Galileo'yu oldukça etkiledi ve Galileo babasının karşı çıkmasına rağmen özel matematik dersleri almaya başladı.<ref name="Sakman"/> Bu derslerde [[Arşimed]]'in çalışmalarını öğrendi.<ref name="Göktürk"/>
Galileo deneylerinin ilkini 17 yaşında tıp öğrencisiyken gerçekleştirmiştir.<ref name="Sakman"/> [[Kilise]] avizelerinin [[rüzgar]] ile salınmasını inceleyen Galileo, rüzgarın sertliğine göre [[Açı|açının]] değiştiğini fakat [[salınım]] zamanının değişmediğini fark etti.<ref name="Bulu3">{{Cite web | url = http://atilbulu.okan.edu.tr/Galileo_Galilei.pdf | başlık = Galileo Galilei | erişimtarihi= 28 Mayıs 2011 | son = Bulu | ilk = Atıl | biçim = PDF | yayımcı = İstanbul Teknik Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 2 }}</ref> Bu gözlemini evde iki [[sarkaç]] oluşturarak denemiş, aynı sonucu almıştır.<ref name="Bulu3"/>
=== Akademik kariyeri ===
Galileo Pisa Üniversitesi'ndeki eğitimi sırasında tıp dalından vazgeçti ve [[felsefe]] ile [[matematik]] çalışmaya karar verdi.<ref name="BBC"/> 1589'da Pisa Üniversitesi'nde matematik profesörü oldu, 1592'de Padua Üniversitesi'ne geçti ve 1610 yılına kadar burada kaldı.<ref name="BBC"/>
22 yaşında "Hidrostatik Terazi" kitabını yayınlayarak bilim dünyasının ilgisini çekti.<ref name="Sakman"/> O dönemde Aristoteles geleneği izlenerek bir cisim ne kadar [[Ağırlık|ağır]] olursa, o kadar hızlı bir şekilde yere düşeceği düşünülüyordu.<ref name="Sakman"/> Galileo [[tüy]], [[yaprak]] gibi cisimlerin yere daha yavaş düşmesinin nedeni olarak geniş [[Yüzey|yüzeylerinin]] [[hava]] ile sürtüşmesi olduğunu gösterdi.<ref name="Sakman"/> Havasız bir ortamda bütün cisimlerin yere aynı hızda düşeceğini iddia etti, o dönemde bu iddiasını kanıtlayacak bir gözlem imkanı yoktu ama gelecekte vakum ile yapılan deneyler Galileo'yu doğrulamıştır.<ref name="Sakman"/>
1609 yılında [[Hollanda]]'da teleskobun [[İcat|icadını]] öğrendi ve ertesi yıl daha üstün bir teleskop geliştirdi.<ref name="BBC"/> Sonrasında [[Ay]]'ın yüzeyi, [[Güneş]]'teki lekeleri, [[Jüpiter]]'in [[Uydu|uydularını]] keşfetti.<ref name="BBC"/> Gökbilimi çalışmaları Galileo'yu oldukça ünlü yapmıştı.<ref name="BBC"/>
[[Dosya:Galileo before the Holy Office.jpg|right|thumb|250px|''Galileo mahkeme karşısında'', Joseph-Nicolas Robert-Fleury'in portresi.]]
=== 1614 Engizisyon mahkemesi ===
14. yüzyılda [[Polonyalı]] Copernicus, Güneş merkezli kendi [[evren |evren]] modelini geliştirmişti.<ref name="Bulu3"/> Copernicus, Galileo'nun doğumundan 21 yıl önce ölmüştü.<ref name="Bulu3"/> Galileo dünyanın güneşin etrafında döndüğü yönündeki Copernicus kuramını destekliyordu ve bu kilisenin büyük tepkisini çekmişti.<ref name="Göktürk"/> Kilise bu teorinin Kutsal Kitap'ta [[Yeşu]]'nun Güneş'e hareket etmeme emri vermesine ters düştüğünü düşünüyordu.<ref name="Bulu2"/> Galileo [[Roma]]'da [[Engizisyon]] mahkemesi önünde sorguya çekildi.<ref name="Göktürk"/> Engizisyon toplandı ve sonunda Galileo'nun teorisinin asılsız ve dine aykırı olduğu kararını verdiler.<ref name="Bulu2"/> 1616 yılında Galileo'nun bu kuramları desteklemesi ve öğretmesi kilise tarafından yasaklandı.<ref name="BBC"/>
=== 1632 İkinci engizisyon mahkemesi ===
"Dünyanın İki Esas Sistemi Üzerine Diyaloglar" eserini [[Papalık Devleti|Papalığın]] izni ile 1632'de bastırdı.<ref name="Göktürk"/> Kitap Copernicus'un teorisini destekleyen ve karşı çıkan iki adamın tartışması üzerineydi.<ref name="BBC"/> Galileo mahkeme öncesi gözaltına alındı ve ömür boyu hapse mahkum edildi.<ref name="BBC"/> Sonrasında cezası ev hapsine çevrildi ve Copernicus kuramına karşı çıkmaya zorlandı.<ref name="BBC"/>
=== Ev hapsi ve ölümü ===
Galileo ileri yaşlarında [[körlük]] geçirdi ama buna rağmen yazmaya devam etti.<ref name="BBC"/> 1638'de hareket kanunları ve mekanik ilkeleri hakkında bir çalışma yayınladı.<ref name="BBC"/> Galileo 8 Ocak 1642'de hayatını kaybetti.<ref name="BBC"/>
== Bilimsel metodu ==
Galileo çalışmalarını yaparken fiziksel olayları parçalara ayırıyor ve bu parçaları herkesin anlayacağı kesinlikte açıklamaya çalışıyordu.<ref name="Sakman"/> Bu parçalar sonra da birbirleri ile ilişkilendirilmeydi; bu yaklaşım günümüzde "[[model]] kurma" olarak adlandırılmaktadır.<ref name="Sakman"/>
== Buluşları ==
=== Gökbilimi ve Teleskop ===
Galileo 1609'da Hollandalı bir mucitin icat ettiği teleskobu bir arkadaşın aldığı [[mektup|mektuplar]] aracılığı ile öğrenmişti.<ref name="Connor">{{Cite web | url = http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Galileo.html | başlık = Galileo Galilei | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | son = O'Conner | ilk = J.J. | yardımcıyazarlar = E F Robertson | çalışma = MacTutor History of Mathematics archive | yayımcı = University of St Andrews | dil = İngilizce }}</ref> Bu mektuplardan yola çıkarak ve kendi becerilerini kullanarak bir dizi teleskop geliştirmeye başladı.<ref name="Connor"/> 1610'da bir cismi 30 kez büyüten bir teleskop geliştirdi.<ref name="Göktürk"/> Sonrasında teleskoplarını kullanarak uzayı gözlemlemeye başladı.<ref name="Connor"/>
Mayıs 1610'da gözlemlerini Siderus Nuncius (Yıldız Habercisi) adlı kısa [[Kitap|kitabında]] yayınladı ve bu çalışma büyük bir heyecan yarattı.<ref name="Unat">{{dergi belirt | son = Unat | ilk = Yavuz | başlık = Galileo Galilei ve Astronomiye Katkıları | dergi = Bilim Tarihi Araştırmaları | sayfalar = 15-23 | biçim = PDF | cilt = 01 | yıl = 2005 | ay = Güz | url = http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/unat/yu/M38.pdf | erişimtarihi = 29 Mayıs 2011 }}</ref> Kitabında Ay'ın yüzeyinde [[Dağ|dağlar]] olduğunu, [[Samanyolu Gökadası|Samanyolu galaksisinin]] küçük [[Yıldız|yıldızlardan]] oluştuğunu ve [[Jüpiter]] [[Gezegen|gezegeninin]] dört uydusu olduğunu söylüyordu.<ref name="Connor"/> Ayın yüzeyinin pürüzsüz ve kusursuz olmadığını, dağ ve çukurların olduğunu gördü.<ref name="Bulu2">{{Cite web | url = http://web.itu.edu.tr/~bulu/recent_pubs_files/bilim_ve_din.pdf | başlık = Bilim ve Din Arasındaki Bitmeyen Kavga | erişimtarihi= 28 Mayıs 2011 | son = Bulu | ilk = Atıl | biçim = PDF | yayımcı = İstanbul Teknik Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 3-4 }}</ref>
Temmuz 1610'da teleskobunu [[Satürn]] gezegenine çevirdi ve Satürn'ün üç parçadan oluştuğunu gördü.<ref name="Connor"/> Teleskobu Satürn'ün çevresindeki halkayı gösteremiyordu ve halkayı iki tarafında parçalar olarak görüyordu.<ref name="Connor"/> Aynı sene [[Venüs]]'ün Ay benzeri evrelerden geçtiğini gördü ve Venüs'ün Güneş etrafında döndüğü sonucuna vardı.<ref name="Connor"/> Ama bu gözlemini Dünya'nın Güneş'in etrafında döndüğü tezi için kullanmadı, sadece Venüs'ün Güneş etrafında döndüğü sonucuna vardı.<ref>{{Cite web | url = http://astronomy.ege.edu.tr/~rpekunlu/IYAyayinlar/GalileoVenus.PDF | başlık = “Galileo, Venüs’ün Evrelerini Çalmadı Westfall’a Karşı Sav | erişimtarihi= 29 Mayıs 2011 | son = Pekünlü | ilk = Renan | yıl = 22 | ay = Mayıs | biçim = PDF | çalışma = Bilim Kültür ve Eğitim | yayımcı = İstanbul Kültür Üniversitesi | yer = İstanbul | sayfalar = 12 }}</ref>
== Bilim tarihine etkisi ==
▲
== Ayrıca bakınız ==
{{div col|colwidth=20em}}
* [[Nicolaus Copernicus]]
* [[Johannes Kepler]]
* [[Günmerkezlilik]]
{{div col end}}
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
== Dış bağlantılar ==
{{Vikisöz}}
* [http://atilbulu.okan.edu.tr/Galileo_Galilei.pdf Galileo Galilei] Atıl Bulu. Okan Üniversitesi
* [http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/unat/yu/M38.pdf Galileo Galilei ve Astronomiye Katkıları] Yavuz Unat
[[Kategori:Galileo Galilei| ]]
Satır 132 ⟶ 192:
[[sco:Galileo Galilei]]
[[sh:Galileo Galilej]]
[[si:
[[simple:Galileo Galilei]]
[[sk:Galileo Galilei]]
Satır 154 ⟶ 214:
[[yi:גאלילעא גאלילעי]]
[[yo:Galileo Galilei]]
[[zh:伽利略
[[zh-min-nan:Galileo Galilei]]
[[zh-yue:伽利略]]
| |||