|
'''Yasama organı'''; [[yasa]]lar geçirme, değiştirme ve yürürlükten kaldırma gücü olan bir tür katılımcı [[meclis]]tir. Bir yasama organınca oluşturulan yasalara [[hukuk]] ya da yazılı kurallar denir. Yasa çıkarmanın dışında, yasama organlarının genellikle [[vergi]]leri yükseltme, [[bütçe]]yi ayarlama ve öteki gelire ilişkin yasa tasarıları sunma yetkisi vardır. Yasama organları pek çok adca bilinir, en ortak olan [daha fazla özel anlamı olsa da] parlamentodur.
'''Yasama organı''', ülkede yasaların belirlenmesi konusunda görevli kurumdur. [[Parlamenter sistem]]lerde bu görev [[meclis]]e aittir. Türkiye'de yasama görevini [[TBMM]] (Türkiye Büyük Millet Meclisi) yerine getirmektedir. Yasama organı ülkelere göre [[Tek Meclislilik|bir]], [[Çift Meclislilik|iki]] ya da [[Çok Meclislilik|daha fazla]] olabilir.
[[Dosya:Unibicameral_Map.png|400px|thumb|{{legend|#38b4d8|Çift Meclisli Ülkeler}}{{legend|#f09c30|Tek Meclisli Ülkeler}}{{legend|#a0989f|Meclissiz Ülkeler}}]]
[[1. Yasama Yetkisi:]]
Yasama yetkisi esas olarak kanun yapmak, değiştirmek ve kaldırmaktır. Ayrıca, her
ülkenin koşullarına göre, yasama organlarına çeşitli yetkiler tanınabilir. Yasama organları,
parlamento olarak adlandırılmaktadır.
Daha önce belirtildiği gibi, egemenlik kayıtsız şartsız millete aittir. Ancak, egemenliğin
doğrudan kullanılmasına olanak bulunmadığı için, yetkili organlar aracılığıyla
kullanılması kabul edilmiştir. Anayasa, yasama yetkisinin Türk Milleti adına Türkiye
Büyük Millet Meclisi'nce kullanılacağını ve yasama yetkisinin devredilemeyeceğini
hükme bağlamaktadır.
Yasama yetkisi asli bir yetkidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, başka bir organın yetkilendirmesine
gerek kalmaksızın, dilediği her alanda, soyut, objektif, uyulması zorunlu
düzenlemeler yapabilir, Anayasada belirtilen koşullarla Anayasayı değiştirebilir.
Teorik olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi, yeni Anayasa yapmak yetkisine
de sahiptir. Nitekim 1921 ve 1924 Anayasaları TBMM'nin eseridir. Ancak şu noktayı
da belirtmek gerekiyor, ülkemizin yeni Anayasaya ihtiyacı yoktur, sadece gelişen
durumlara göre Anayasa değişiklikleri yapmakla yetinilebilir. Meclis, bu yetkiye
sahiptir.
[[Parlamenter sistem]] hükümetlerinde, yasama organı resmen en yücedir ve [[yürütme|yürütücü]] olarak iş yapacak [[başbakan]] sanında meclisinden bir üye atar. Bir [[başkanlık sistemi]]nde, [[kuvvetler ayrılığı]] genel kuralına göre, yasama organı hem [[yargı]] hem de [[yürütme]] ile birlikte bağımsız ve denk bir devlet erki olarak değerlendirilir.
[[2. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Kuruluşu:]]
Türkiye Büyük Millet Meclisi, genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşmaktadır.
1982 Anayasası'nın ilk şeklinde milletvekili sayısı 400 olarak belirlenmişti, 1987 yılında
yapılan bir değişiklikle 450 milletvekilinden oluşması kabul edildi, 1995 senesindeki
son değişiklikle milletvekili sayısı 550'ye çıkarıldı.
1961 Anayasası döneminde, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu olarak iki meclisten oluşmaktaydı. Cumhuriyet Senatosu'na yükseköğrenim
görmüş ve kırk yaşını doldurmuş kimseler seçilebilmekteydi. Böylelikle,
yasama organının seviyesi yükseltilmek istenmiştir. Ayrıca, Cumhurbaşkanının
seçtiği üyeler ve tabii senatör olarak adlandırılan üyeler de mevcuttu. Tabii senatörler,
eski Cumhurbaşkanları ve 1960 ihtilalinin yönetimini oluşturan Milli Birlik Komitesi
üyelerinden oluşmaktaydı. 1982 Anayasası, yasama faaliyetlerinde etkili olmaması,
yasama işlevini yavaşlatması ve çift meclisin tarihi ve federal yapıdan
kaynaklandığı, ülkemizde ise bu kuruma gerek olmadığı gerekçeleriyle ikinci meclise
yer vermemiştir.
Bir yasama organının özel bileşen[ler]i bir [ya da birden fazla] [[münazara|tartışan]] ve yasa tasarılarını [[oy verme|oylayan]] meclistir. Yalnızca bir kurumu olan bir yasama organı [[tek meclislilik|tek meclislidir]]. [[Türkiye]] tek meclisli ülkelerden biridir. [[Çift meclislilik|Çift meclisli]] bir yasama organı genellikle bir [[senato]] ve bir [[meclis]] olarak tanımlanan, görevlerinde, güçlerinde ve üye seçimi için kullanılan yöntemlerde sık sık farklılık gösteren iki ayrı meclise egemendir. Çok daha seyrek olanıysa [[üçmeclislilik|üç meclisli]] yasama organlarıdır; sonuncusu Güney Afrika'da beyaz azınlığın egemenliğinin düşüş yıllarında yaşamıştı.
[[3. Seçimler]]
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin seçimleri beş yılda bir yapılır. Bu süre dolmadan
seçimlerin yenilenmesi mümkündür. Ayrıca, Anayasa şu hallerde seçimlerin yenilenmesini
öngörmüştür:
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılan Cumhurbaşkanı seçimlerinde dördüncü
turda Cumhurbaşkanı seçilemezse, TBMM seçimleri derhal yenilenir (m.102).
Bakanlar Kurulu'nun güvenoyu alamaması ve güvensizlik oyuyla düşürülmesi
hallerinde; kırkbeş gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı veya kurulduğu
halde güvenoyu alamadığı takdirde, Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanı'na danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Ayrıca Başbakan'ın
istifa etmesi üzerine kırkbeş gün içinde veya yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde
Başkanlık Divanı seçiminden sonra yine kırkbeş gün içinde Bakanlar Kurulunun
kurulamaması hallerinde Cumhurbaşkanı, Meclis Başkanı'na danışarak seçimlerin
yenilenmesine karar verebilir(m.116). Cumhurbaşkanı, Anayasada öngörülen
yenileme sebepleri gerçekleştiğinde, ülke koşullarına bakarak karar verme
yetkisine sahip kılınmıştır.
1961 Anayasası döneminde Meclis seçimlerinin yenilenmesi yetkisinin imkânsız
denecek koşullara bağlanmış olması eleştirilmiş, Meclisten güvenoyu alamadığı
halde uzun süre işbaşında kalan hükümetlere rastlanmıştır. Bu döneme tepki olarak,
Cumhurbaşkanı'na belirli sürede Bakanlar Kurulu'nun kurulamaması halinde
seçimleri yenileme yetkisi verilerek, Parlamento uzlaşmaya zorlanmış; güvenoyu
almaksızın hükümette kalma engellenmiştir. Cumhurbaşkanı, yeni düzenlemedeki
takdir yetkisini kullanırken, asıl amacın milli iradeye dayalı bir Bakanlar Kurulu olduğunu
gözönünde bulundurarak, uzun süreli güvenoyu almamış hükümetlere imkân
tanımamalı, seçimleri yenileme kararı vermelidir.
Milletvekilliğine yeniden seçilmek mümkündür. Yenilenmesine karar verilen Meclisin
yetkileri, yeni Meclis seçilene kadar sürer (m.77).
1982 Anayasası öncesinde TBMM seçimleri dört yılda bir yapılmaktaydı. Siyasal iktidarlara,
daha rahat çalışma süresi tanımak için beş yıllık süre getirilmiştir. Ancak,
ülkemizin siyasal koşulları, beş yıllık sürenin uygulanmasına olanak tanımamış;
1982 Anayasasının yürürlükte olduğu dönemde beş yıllık süre beklenmeksizin seçimler
yenilenmiştir.
Anayasanın 78. maddesine göre, savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân
görülmezse, Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına
karar verebilir. Seçimlerin ertelenmesini gerektiren durumun sürmesi halinde,
seçimlerin yeniden ertelenmesi mümkündür.
Genel seçimlerin yanısıra, boşalan TBMM üyelikleri için seçim yapılabilir. Ara seçim
olarak adlandırılan bu seçimler, her seçim döneminde bir defa ve genel seçimlerden
otuz ay sonra yapılabilir. Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının
yüzde beşini bulduğu takdirde üç ay içinde ara seçim yapmak zorunludur. Çünkü
yüzde beş oranında bir boşalma, iktidar değişikliklerine sebep olabilecek bir noksanlık
olarak görülmüştür. Anayasa TBMM üyelerinin sayısını 550 olarak belirlediğine
göre ara seçimin üç ay içinde zorunlu hale gelmesi için 27 üyeliğin boşalması
gerekmektedir. Seçimlerin yenilenmesine karşı olanlar ise, 50 sayısının yüzde beşinin
2.5 olduğunu bu sayının üçe tamamlanması gerektiğini, bu sebeple 28 üyeliğin
boşalması halinde ara seçimin zorunlu olacağını ileri sürebilirler. Ülkemizde buna
benzer tuhaf gerekçelere çok sık rastlanmıştır. Ayrıca, Anayasa, genel seçimlere bir
yıl kalmışsa ara seçim yapılamayacağını öngörmektedir.
4.
Pek çok parlamenter sistemde; senato yalnızca bir öğüt ve denetim kuruluşuyken meclis daha güçlü bir kuruluştur. Oysa, başkanlık sistemlerinde, iki kuruluşun güçleri sık sık benzer ve eştir. [[Federasyon]]larda, senato bütün eyaletleri temsil etmesiyle ayrılır, aynısı [[Avrupa Birliği]]'nin uluslarüstü yasama organında da geçerlidir. Bu amaçla, senato ister devlet/eyalet hükümetlerinin temsilcilerini kapsayabilir, Avrupa Birliği'nde ve [[Almanya]]'da olduğu ve [[Birleşik Devletler]]'de 1913'ten önce olmuş olduğu gibi; isterse - [[Avustralya]]'da ve bugünkü Birleşik Devletler'de olduğu gibi - daha küçük nüfuslu devletlere/eyaletlere eşit temsilcilikler devreden bir reçeteye göre seçilir.
* [[Tek Meclislilik]]
* [[Çift Meclislilik]]
▲== Ayrıca şuna bakınız ==
* [[Çok Meclislilik]]
* [[Yasama]]
| 