İspanya'daki Yahudi kültürünün altın çağı: Revizyonlar arasındaki fark

Söz konusu “Altın Çağ”ın niteliği ve ne kadar sürdüğü birçok tartışmaya konu olmuştur. Kimi uzmanlar, Altın Çağ’ın 711-718 yılları (Hispania’nın [[Müslüman]]lar tarafından fethedilmesinin ardından) arasında veya 912 ([[III. Abdurrahman]] dönemi) yılında başladığını belirtirken, bitiş tarihi olarak ise, farklı uzmanlar tarafından 1031 ([[Endülüs Emevi Devleti]]’nin yıkılışı), 1066 ([[Gırnata]] katliamının yaşanması), 1090 ([[Murabıt]]ların işgali) veya 1100’lerin ortasını ([[Muvahhidler]]in işgali) gösterilmektedir.

 

Endülüs Emevi Devleti’nin hakimiyeti altında yaşayan gayrımüslimlerin gördüğü muamele, başta modern dünyada bir arada yaşayan Müslümanlar ile gayrımüslimlerin durumu ile benzerlikler kurmakla ilgilenen akademisyenler ve yorumcular arasında ciddi tartışmalara konu olmuştur. Yahudilerin (ve diğer dini azınlıkların) Müslümanların kontrolü altındaki İberya’da [[Hıristiyan]] [[Batı Avrupa]]’da yaşayan dini azınlıklara kıyasla çok daha iyi muamele gördükleri, burada karşılıklı hoşgörü, saygı ve uyumun hakim olduğu, nadir görülen bir “altın çağ”ın yaşandığı ifade edilegelmiştir. Her ne kadar [[Orta Çağ]]’ın başlarında önemli alimler yetiştiren [[Endülüs]] en istikrarlı ve müreffeh Yahudi cemaatlerinden birine ev sahipliği yapan, Yahudi yaşamının önemli merkezlerinden biri olmuşsa da, Yahudiler ile Müslümanlar arasındaki ilişkinin dinler arası ilişkilerde bir kusursuzluk örneği olup olmadığı ya da Yahudilerin aynı dönemde diğer bölgelerde gördüklerine benzer bir muameleye maruz kalıp kalmadıkları konularında, uzmanlar arasında açık bir konsensüs de bulunmamaktadır.

 

* Ayrıca bakınız Cohen (1995) p.xvii: Cohen’e göre, her iki görüş de aynı ölçüde geçmişi çarpıtır. </ref>

 

 

681 yılından itibaren, Hispanialı Hıristiyan Vizigotlar Yahudilere karşı yoğun bir baskı uygulamışlar, dolayısıyla da 8. yüzyılda Müslüman Arap ve Berberi fatihlerin gelişi Yahudiler tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Fethedilen [[Kurtuba]] (Cordoba), [[Malaga]], Gırnata (Granada), [[Sevilla]] ve [[Toledo]] şehirleri, [[Kuzey Afrikalı]] işgalciler tarafından silahlandırılan Yahudi sakinlerinin kontrolü altına verilmiştir. Müslümanlar, Hıristiyan Vizigotların baskıcı kısıtlamalarını kaldırmış ve Yahudilere tam dini hürriyet vermiş, sadece kişi başına bir altın dinar vergi ([[cizye]]) ödemelerini şart koşmuşlardır.

 

 

Abdurrahman’ın saray doktoru ve veziri [[Hasday bin Şaprut|Hasday bin İshak bin Şaprut]] aynı zamanda Menahem ben Saruq, Dunaş ben Labrat ve diğer Yahudi alim ve şairin de hamisiydi. Bu dönemde Yahudi düşüncesi Samuel Ha-Nagid, Musa ibn Ezra, Solomon ibn Gabirol, Judah Halevi ve [[Musa ibn Meymun]] gibi ünlü şahsiyetler ile önemli gelişim göstermiştir. <ref name="weiner" /> Abdurrahman’ın hükümdarlığı döneminde, alim Moşe ben Enoch, Kurtuba [[haham]lığına atanmış, bunun sonucunda, Endülüs [[Talmud]] çalışmalarının merkezi ve Yahudi bilginlerin buluşma noktası haine gelmiştir.

 

 

II. El-Hakim ibn Abdurrahman’ın 976 yılında ölmesi ile, Endülüs Emevi Devleti’nin de çözülme süreci başlamış ve ortaya çıkan küçük krallıklardaki Yahudilerin konumu daha nazik bir hal almıştır. İlk büyük çaplı zulüm, 30 Aralık tarihinde, Müslümanlardan oluşan bir güruhun Gırnata’daki kraliyet sarayını basarak Yahudi vezir Yosef ibn Naghrela’yı çarmığa gerdiği ve şehrin Yahudi sakinlerinin önemli bir kısmını öldürdüğü 1066 Gırnata katliamı olmuştur. “1.500 Yahudi ailesinden toplam 4.000 kişi bir günde ölmüştür.” <ref>[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=412&letter=G&search=Granada Granada] by Richard Gottheil, [[Meyer Kayserling]], ''[[Jewish Encyclopedia]]''. 1906 ed.</ref> Bu, İber Yarımadası’nın İslam hakimiyeti altında olduğu dönemde meydana gelen ilk zulüm olmuştur.

 

Müslümanların yönetiminin sona ermesinden sonra dahi, İberya’daki Yahudi cemaati, bilhassa da [[Babil Akademileri]]’nin düşüşe geçişi ile birlikte, dünyadaki en önemli cemaat olmayı sürdürmüştür. 1135 yılında doğan, Musa ibn Meymun gibi akademisyenler —her ne kadar ibn Meymun’un kendisi Müslümanların hakimiyeti altında Yahudilerin maruz kaldığı muameleden şikayetçi olmuşsa da— Yahudiliğin önemli şahsiyetleri arasında yer almışlardır. İber Yarımadası’ndaki büyük Yahudi varlığı, Yahudilerin 1492 tarihli [[Elhamra Kararnamesi]] ile Hıristiyan İspanya’dan, ardından yine benzer bir emir ile 1497 yılında da Hıristiyan [[Portekiz]]’den toplu olarak göçe zorlanmasına kadar sürmüştür.

 

* [[Ebu el Dal ibn Hasday]], filozof, Zaragoza’da vezir

* [[Ebu Ruiz ibn Dahri]], Muvahhitlere karşı savaşta yer almıştır

* [[Yudah ben Şaul ibn Tibbon]]

 

* [[İslam yönetimi altındaki Sefaradlar]]

* [[Yahudi-İslam felsefeleri (800-1400)]]

* [[İspanyol engizisyonu ve Yahudilere yönelik baskılar]]

 

{{reflist}}

 

* Esperanza Alfonso, ''Islamic culture through Jewish eyes : al-Andalus from the tenth to twelfth century'', 2007 ISBN 978-0-415-43732-5

* Mark Cohen, ''Under Crescent and Cross: The Jews in the Middle Ages'' 1995 ISBN 0-691-01082-X