Naib Muhammed Emin: Revizyonlar arasındaki fark

'''Muhammed Emin''' ([[1818]], [[Dağıstan]] - [[8 Nisan]] [[1901]], [[Bursa]]), [[19. yüzyıl]]daki [[Çerkesya Kurtuluş Savaşı]] önderlerinden ve [[İmam Şamil]]'in naibi.

 

[[1829]] [[Edirne Antlaşması]]'na dayanarak Çerkesler üzerinde egemenlik hakları bulunduğunu öne süren Ruslar, bunu kabul etmeyen Çerkeslere (Adıgelere) boyun eğdirmek için, Çerkesya'yı üzerinde kale, karakol ve gözetleme kuleleri bulunan müstahkem askeri hatlarla çember içine almışlardı (1837-39). Buna bir karşılık olmak üzere Çerkesler, 1840 yılı ilkbaharında, Karadeniz kıyısı boyunca uzanan kıyı hattı başta olmak üzere, bu hatlara karşı harekata geçmiş, hatları yıkmış ve kalelerin çoğunu da ele geçirmişlerdi.

 

Muhammed Emin'in etkinliği uzun sürmedi, sonunda Unbi (Umpa) Dağlarında Ruslara yenilip eski gücünü ve saygınlığını yitirdi. 16 Temmuz 1851'de Kuban bölgesi Şapsığları Muhammed Emin'in Anthir (Антхыр)'deki istihkamını ve şeriat mahkemesi binalarını yıktılar. Burada Ruslarla yeniden ticaretin başlatılması ve Naib yanlısı olan bütün din adamları zümresine yönetimden el çektirilmesi kararları alındı. Ayrıca Karadeniz kıyısında Aşe ve Psezuapse (Psışu) ırmakları yöresinde yaşayan Şapsığlar da, 12 Ağustos 1851'de Lazarevsk Kalesi yakınlarında toplanıp Muhammed Emin'i tanımama ve Ruslarla ticari ilişkileri başlatma kararı aldılar. Halk savaşı ve savaş gerekçesiyle Muhammed Emin tarafından konulmuş olan ağır vergileri ödemeyi istemiyordu.

 

1853-56 Kırım Savaşı sırasında, Çerkesya, böylesine bölünmüş ve pasifleşmiş bir durumdaydı. Savaş koşullarından yararlanma ve yeniden "genişleme" planları yapan Osmanlılar, eski bir Rus subayı olup Türkiye'de sığınmacı olarak bulunan '''Seferbey Zaneko''''yu (Занэкъо Сэфэрбэй), "Çerkesistan Valisi Sefer Paşa" ünvanını vererek Tuapse'ye gönderdiler. Ama, yörede yaşayan ve bağımsızlıklarını herşeyin üstünde tutan Şapsığlar bu tür bir "Osmanlı Valiliğini" tanımadılar. Sefer Paşa da, kuzeye, eski memleketi Natuhay yöresine gitti, ama orada da önemli bir etkinlik gösteremedi.

 

Sonuç olarak, dışlanmışlık nedeniyle Türklere kırgın olan Naib ile Osmanlı Valisi Sefer Paşa arasında bir tür gizli rekabet de başladı. Çerkesler, Kırım Savaşına doğrudan katılmadılar, ama Kafkasya'daki Rus birliklerinin önemli bir bölümünün cepheye sürülmesini de engellemiş oldular; böylece Müttefiklere (İngiliz ve Fransızlara) dolaylı bir destek sağlamış oldular, ama bu yüzden, kendi sonlarını da hazırladılar. Artık Ruslar, egemenlik alanları içinde bir ada gibi kalmış olan Çerkesya'yı, halkı ile birlikte yok etme yollarını araştırmaya başlamışlardı (1857).

 

Kırım Savaşı'ndan sonra Ruslar tüm güçleriyle, önce Şamil'in üzerine yürüdüler. Şamil 6 Eylül 1859'da Dağıstan'ın Gunip Dağında Ruslara teslim oldu. Muhammed Emin de, Aralık 1859'da, anlaşmalı olarak Ruslara teslim oldu. Rus generallerinden Filipson, Muhammed Emin'in, sadece bir din adamı olarak Abadzehler arasında oturmasına izin verdi, ama Rusların istediği biçimde Çerkesleri barışa (boyun eğmeye) yöneltemedi. Söylendiğine göre, Naib, Çerkeslerin savaş planlarını da Ruslara sunmuştu<ref>Lesley Blanch, Cennetin Kılışları, İstanbul, 1978, s.301-321</ref>.

 

Naib'in, Türkiye'de,kendisini bir hain olarak gören Çerkesler taraından sürekli arandığı ve öldürülmek istendiği, saklanmak için, gizlice Bursa Armutköy'e yerleştiği söylenmektedir, çok sayıdaki karılarının ve kendisinin mezarı, hepsi de bir arada, Armutköy'dedir.

 

{{Reflist}}