Çelebi Kağan: Revizyonlar arasındaki fark

'''Li Simo''', '''Çelebi Kağan'''{{fact}} ([[Çince]] tam unvanı: [[Geleneksel Çin yazısı|Geleneksel]]: 乙彌泥熟俟利苾可汗 / [[Basitleştirilmiş Çin yazısı|Basit.]]: 乙弥泥熟俟利苾可汗, [[Wade-Giles]]: Iminishu Ch'ilipi K'ohan, [[Pinyin]]: yǐmíníshú qílìbié kěhàn, Orta Çağ Çincesi: ([[Guangyun]]): dʐʰĭə˥-lĭək-bʰĭĕt kʰɑ˥-ɣɑn˩˥, aslı adı: 阿史那思摩 '''Ashina Simo''', Çince adı: 李思摩 '''Li Simo''', d. 583 ? - ö. 647; Changan), [[İllig Kağan]]'ın babası olan [[Yami Kağan]]'ın kuzeni<ref name="z191">[[:zh:s:資治通鑑/卷191|''Tzu chih t'ung chien'', Cilt 191]]</ref> Tuğluk Şad (咄六設)'ın oğlu<ref name="yt215">[[:zh:s:新唐書/卷215上|''Yeni Tang Kitabı'', Cilt 215-I]]</ref>. [[Doğu Göktürk]]lerin Çin Tahakkümü Devri (630-681)'nde, önce Tang Hanedanı'nın generali ve daha sonra 639 - 644 yılları arasında Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanı.

 

 

[[Göktürk Kağanlığı|Göktürk]] kağanı [[Tulan Kağan]] ile batı kanadının kağanı [[Tarduş Kağan]]'ın saldırısına uğrayan dönemin "Tölis Kağan" ("Küçük Kağan") [[Yami Kağan]]'ın 2 Nisan 599 tarihinde Sui Hanedanına sığındığında Chipei'de ikamet eden Göktürk kabileleri Ashina Sima'yı kağan seçti. Yami Kağan geri döndüğünde kağanlığını iade etti.<ref name="yt215"/>

 

22 Eylül 624 tarihinde<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 武德七年, ay: 八月, gün: 壬申 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref>

 

<ref name="z191"/><ref name="et-3">[[:zh:s:舊唐書/卷3|''Eski Tang Kitabı'', Cilt 3]]</ref><ref name="et-194-I">[[:zh:s:舊唐書/卷194上|''Eski Tang Ktabı'', Cilt 194-I]]</ref>

 

 

27 Mart 630<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀四年, ay: 二月, gün: 甲辰 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> tarihli [[Yin-shan Muharebesi]] (陰山之戰 / [[:zh:阴山之战|阴山之战]], yīnshān zhī zhàn)'inde [[İllig Kağan]] yenilince Doğu Göktürkün kabile önderleri İllig Kağan'ı terkederek Tang'a teslim oldular. Fakat sadece Ashina Simo Kiele'ye sadık kalıp birlikte esir oldu. İmparator Tai Tsung, Simo'nun sadakatını överek 20 Nisan 630 tarihinde<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀三年, ay: 三月, gün: 戊辰 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> Sağ Wu-xiu Büyük Generalliğe <ref name="z193">[[:zh:s:資治通鑑/卷193|''Tzu chih t'ung chien'', Cilt 193]]</ref> 23 Haziran 630 tarihinde<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀三年, ay: 五月, gün: 壬申 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> ise Huai-hua Vilâyet Krallığına getirdi.<ref name="z193"/>

 

 

[[Chieh-she-shuai]]'nin isyanından sonra [[Göktürkler]]in [[Sarı Irmak]]'ın güneyinde bulunmalarının iyi omadığını dile getirenler çoğaldı. Tai Tsung da Göktürk siyasetini değiştirmeye karar verdi.<ref>中国人民解放军军事科学院, 中国军事通史, 第十册　第十卷, 唐代军事史（上）, 军事科学出版社, 1998, (Çin Halk Kurtuluş Ordusu Askerî Bilim Akademisi, ''Çin Askerî Genel Tarihi, 10. Cilt, 1. Bölümü: Tang Dönemi Askerî Tarihi - I'', Askerî Bilim Yayınevi), s.184. [http://books.google.com.tr/books?id=RZu5AAAAIAAJ&q=%E9%98%BF%E5%8F%B2%E9%82%A3%E7%BB%93%E7%A4%BE&dq=%E9%98%BF%E5%8F%B2%E9%82%A3%E7%BB%93%E7%A4%BE&lr=&cd=6 books.google]</ref> 13 Ağustos 639<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀十三年, ay: 七月, gün: 庚戌 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> tarihinde Tai Tsung, "Sarayı Muhafız Birliği Sağ Wu-wei Büyük General"<ref name="Erkin">[http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/IV_4_Aralik2007/247_53_MTAD_4-4_EEkrem_7-20.pdf Erkin Ekrem, "Gök Türk Hsieh-li Kağan'ın (618-630) Oğlu A-shih-na Po lou Men'in Mezar Kitabesi Üzerine", ''Modern Türklük Araştırmaları Dergisi'' Cilt 4, Sayı 4, Aralık 2007 (Pdf dosyası).]</ref>, Hua Eyaleti Askerî Müsteşarı ve Huai-hua Vilâyet Kralı<ref name="Erkin"/> olan [[Li Simo]] (Aşina Simo)'yu Chilipi Kağan olarak atadı ve Kutao'nun verilmesine, çeşitli eyaletlerde oturan Göktürk ve etnik azınlıkları Sarı Irmak'ın kuzeyine götürmesine ve orada surlar inşa ederek uzun süre sınır kalelerini muhafaza etmesine dair ferman çıkardı. Ancak Chilipi Kağan [[Seyanto]]lardan korkarak kaleden çıkmak istemeyince Tai Tsung, Sinong (<!--司農卿, sīnóngqīng, --->"Tarım Bakanı") Kuo Sipen'i Seyontolara yollayarak, Göktürklerle savaşmaması talimatını verdi.<ref name="z195">[[:zh:s:資治通鑑/卷195|''Tzu chih t'ung chien'' Cilt 195]].</ref>

dedi. Tai Tsung kararnameyi çıkarıp buna izin verdi.<ref name="z196"/>

 

 

 

[[Koguryo-Tang Savaşları|Birinci Kogryo Seferi]] sırasında 28 Haziran 645<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀十九年, ay: 五月, gün: 丙申 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> tarihinde [[Koguryo]]'nun Baekam Kalesi (Hangul: 백암성 Hanja: 白巖城, günümüz Çin Halk Cumhuriyeti Liaoning Eyaleti Liaoyang şehri Dengta ilinde inşa edilmiştir) civarında [[kurmalı yay]]ın okuyla vuruldu. Tai Tsung bizzat ağızıyla emedi (zehir dışarı çıkarmak için).<ref name="z197">[[:zh:s:資治通鑑/卷197|''Tzu chih t'ung chien '', Cilt 197]]</ref>

Ekim 1992'de çıkarılan ve günümüzde Chioling Müzesinde saklanan mezar yazısı<ref>唐故右武卫将军赠兵部尚书李君铭志</ref>na göre, 65 yaşındayken 16 Nisan 647 tarihinde<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀廿一年 (岁次:丁未), yıl: 三月, gün: 丁亥朔=十六日, saat: 壬寅 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> saat 3 - 5 arasında Changan'da öldü. 18 Mayıs 647 tarihinde<ref>[http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Tang kitaplarında yer alan Yıl: 貞觀廿一年, ay: 四月, gün: 丁巳朔=廿八日, saat: 甲申 tarihi, Academia Sinica'nın Takvim Çeviricisiyle çevirilmiştir.]</ref> saat 15 - 17 arasında Tsi Tsung'un eşi İmparatoriçe Chansun'un mezarlığı olan Chaoling'e gömüldü. Daha sonra Tai Tsung da aynı mezarlığa gömüldü.

 

{{Kaynakça}}