Karyalılar: Revizyonlar arasındaki fark

'''Karyalılar''' M.Ö. 2. binyılın sonlarından itibaren güneybatı [[Anadolu]]'da varlıkları bilinen ve [[Karya]] uygarlığını kurmuş kavim. Başkentleri başlangıçta [[Mylasa]]'da (''[[Milas]]'') iken, M.Ö. 4. yüzyılda [[Mausolus]] tarafından [[Halikarnas]]'a (''[[Bodrum]]'') taşınmış, ancak Mylasa önemini korumuştur. Yaklaşık olarak [[Büyük Menderes Nehri]] ile [[Dalaman Çayı]] arasındaki bölgeye denk gelen yayılma alanlarında çok sayıda köy ve mezra türü yerleşimin bir araya gelerek oluşturduğu federasyonlar etrafında örgütlenmişlerdir.

 

En önemli kült merkezlerinden biri olan ve [[Zeus]] adı ile anılmakta birlikte yerli özelliklere sahip tanrılarından biri olan Mylasa'daki "Karyalı Zeus"un tapınağına Karyalıların yanı sıra sadece kuzey komşuları [[Lidyalılar]] ve [[Misyalılar]]ın kabul edilmesi geleneğinin işaret ettiği, anılan halklarla akrabalık bağları bulunduğuna dayalı inançları M.Ö. 1. binyıl boyunca canlı kalmış, günümüz bulgularıyla da doğrulanır niteliktedir. Nitekim, Karyalılarla ilgili ilk tarihi kayıtlardan biri, Mylasalı Arselis adlı bir Karya beyinin M.Ö. 7. yüzyılın başlarında Kral [[Gyges]]'in [[Sard]]'daki [[Lidya]] tahtını ele geçirmesine yardım etmesi ile ilgilidir. Diğer öndegelen tanrıları arasında, Arselis'in Lidya'dan getirdiği çifte baltayı ([[labrys]]) taşıdığı tasvir edilen "Labrandalı Zeus" ve ana tapınağı yine Mylasa'da bulunan "Zeus Osogoa" (''başlangıçta sadece "Osogoa"'') bulunmaktaydı.

 

Arselis ile ilgili anılan ilk kesin tarihi kaydın kısa bir süre öncesine kadar (M.Ö. 8. yüzyıl) sürdüğü varsayılan bir dönemde Karyalıların [[Ege Denizi]]'ne yayılmış bir deniz kavmi olduklarını düşündüren [[eski Yunan]] kaynaklarına dayalı bir anlatı geleneği de bulunmaktadır.<ref>{{cite book | başlık = The Thalassocracies | yazar = Molly Miller | yayımcı = State University of New York | yıl= 1971 | dil = İngilizce}} [[Thucydides]] tarafından yazılan [[Antik Yunanistan|Peloponnesia Savaşı]] tarihinde, [[Delos]] adasının savaşı kazanan [[Atina]]lılar tarafından "arındırılması" (eski kalıntıların ortadan kaldırılması) esnasında adadaki mezarların yarısının Karya mezarları olduğunun görüldüğü belirtilmişse de, bu kayıt arkeolojik bulgularla henüz doğrulanabilmiş veya arkeologlarca genel anlamda kabul edilmiş değildir.</ref> Daha da öncesinde [[Homeros]]'ta ise Karyalılar [[Truva Savaşı]]'nda [[Truvalılar]]ın müttefikleri arasında sayılmaktadır ve bölgeleri [[Milet]] (''[[Balat]]'') ve [[Mykale]]'yi (''[[Dilek Yarımadası]]'') de kapsayacak şekilde daha da kuzeye uzanır şekilde belirtilmektedir. Aynı dönemler Karya iç bölgeleri de yoğun ve özgün üretim tarzları ile arkeolojinin dikkatini çekmiştir.<ref>{{cite book | başlık = The Findings From A Late Geometric Period Grave Uncovered At Beçin | yazar = Yasemin Polat| yayımcı = Anatolia Antiqua XVII, 133-150 | yıl= 2009 | dil = İngilizce}}</ref>

 

Batı Anadolu sahil şeridine yönelik üç eski Yunan kolonizasyon dalgasının sonuncusunu ve en geç tarihlisini oluşturan [[Dorlar]]ın kıyılarda koloniler kurmalarıyla Karyalılar iç bölgelerde egemenliklerini sürdürmüşler ve bu dönemde Mylasa, [[Alabanda]] (''[[Çine]]''), [[Alinda]] (''[[Karpuzlu]]''), [[Idrias]] (''[[Eskihisar, Yatağan|Eskihisar]]''), [[Idyma]] (''[[Akyaka, Ula|Akyaka]]''), Garga ([[İncekemer]]), sonradan [[Afrodisias]] adını alacak [[mermercilik]] merkezi (''[[Geyre]]'') gibi gerçek anlamda Karya kentleri, yine Mylasa, [[Labranda]], [[Kyramus]], [[Hylimus]] gibi Karya kült merkezleri ortaya çıkmıştır. M.Ö. 7. ve 6. yıllarda [[Mernmnadlar]] hanedanının Lidya kralları Anadolu'nun önemli bir kısmı gibi Karya Dor kentlerini de ele geçirdiler. M.Ö. 546'da Lidyalıların Perslere yenilmesinden itibaren ise, Karyalılar da [[Pers İmparatorluğu]]'nun yönetimi altına girdiler. Karyalıların bölgelerinde Perslere karşı kaydadeğer direniş örnekleri sergiledikleri ve Atina merkezli olarak kurulan [[Delos Birliği]]'ne bir süre üye oldukları anlaşılmaktadır. Mylasalı [[Hetakomnidler]] hanedanı ve özellikle de [[Mausolus]] döneminde fiilen bağımsız politikalar izlemişler, ancak [[Helenizm]]in iç bölgelere de nüfuz etmesi ve [[eski Yunanca]]'nın resmi dil olarak yerleşmesi de bu dönemde başlamış, Karya dili muhtemelen [[Milat]]tan kısa bir süre öncesinde veya sonrasında tarihe karışmıştır. Karya ülkesi [[Büyük İskender]]'in generalleri tarafından kurulan devletler ve sonrasında [[Roma İmparatorluğu]] içindeki çekişmelerden en çok zarar gören bölgelerden biri olmuş, M.Ö. 27'de [[Augustus]]'un [[Roma İmparatorluğu]]'nu kurmasıyla refaha kavuşmuştur. Karyalılar Anadolu'da içlerinde [[çoktanrıcı]] inançların en uzun ömürlü kaldığı halklardan biri olarak da dikkati çekmiştir. [[I. Konstantin]] saltanatında [[Doğu Roma İmparatorluğu]]'nun [[Hristiyanlık]] dinine geçmeye başlamasına kadar (4. yüzyıl) bu yeni din Karyalılar arasında fazla ilerleme kaydedemiştir. Bölge 13. yüzyıl ortalarından itibaren [[Menteşe Beyliği]] hakimiyetine geçmiştir.

 

* [[Karya]]

* [[Misyalılar]]

* [[Likyalılar]]

 

{{reflist}}

 

<div class="references-small">

</div>