Franz Brentano: Revizyonlar arasındaki fark

'''Franz Clemens Brentano''' (1838-1917) [[Alman]] psikolog ve filozofu.

 

 

Franz Brentano 16 Ocak 1838’de Almanya, Marienberg am Rhein’da, koyu dindar Alman-İtalyan sülaleye mensup entelektüel bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi (amcası Clemens Brentano ve halası Bettina von Arnim Alman Romantizminin en önemli yazarlarındandı ve kardeşi Lujo Brentano sosyal ekonomide önde gelen bir uzman olmuştu). Munich, Würzburg, ve Berlin’de matematik, şiir, felsefe ve ilahiyat üzerine çalıştı. Daha lisedeyken Skolastisizm üzerine eğildi; Berlin’de üniversitede Trendelenburg ile birlikte Aristoteles çalıştı ve Comte kadar İngiliz Empiristlerini de okudu (bilhassa John Stuart Mill), ki bunların hepsinin kendi çalışmalarında büyük etkisi olmuştur. Brentano üniversite hocalık derecesini (Ph.D.) 1862’de “Aristoteles’te Varlığın Çeşitli Anlamları Üzerine” (''On the Several Senses of Being in Aristotle'') isimli teziyle elde etti.

 

Brentano geride çok büyük sayıda ve geniş bir yelpazeye yayılan felsefi konular üzerine, yayımlanmamış el yazması bıraktı. Ölümünden sonra Brentano’nun Prag’daki eski öğrencisi Anton Marty’nin öğrencileri olan Alfred Kastil ve Oskar Kraus, onun arkada bıraktığı ders notlarını, mektupları ve taslakları yayımlamaya başladılar. Brentano’nun çalışmalarını olabildiğince iyi bir biçimde sunmaya çalıştılar, çeşitli metinleri bir araya getirip derli toplu ve tatmin edici olduğuna inandıkları eserler haline getirdiler, kimileyin belirsiz kısımlarla ilgili eleştirel yorumlar eklediler. Onların bu çalışmasını, daha dikkatli editörlerden oluşan başkalarınınki takip etti, ama bu çalışma henüz tamamlanmış değildir. Ayrıca, elzem bir ihtiyaç olan, onun toplu eserlerinin eleştirel basımına da henüz sahip değiliz.

 

Brentano’nun başlıca ilkelerinden birisi, doğal bilimlerin yöntemleri kadar kesin ve dakik olan yöntemlerle felsefe yapılması gerektiği idi. Bu bakış açısı onun psikolojiye olan deneysel yaklaşımına açıklıkla yansımıştır. Burada belirtmek gerekir ki, Brentano’nun “deneysel” (''empirical'') sözcüğünü kullanımı, bu sözcüğün bugünkü yaygın anlamından temelden ayrılır. Kendisi bütün bilgimizin dolaysız deneyime dayanması gerektiğini vurgulamıştır. Bununla beraber, bu deneyimin bir üçüncü şahıs bakış açısıyla yerine getirilmiş olması gereğini kabul etmez, ve dolayısıyla, bugün deneysel bilimlerin genel geçer bir ölçütü haline gelmiş olan şeye karşı çıkar. Brentano bunun yerine içebakışçılığın (''introspectionism'') bir türünü savunur: onun için, deneysel bir bakış açısıyla psikoloji yapmak, kişinin içsel algıda dolaysızca deneyimlediğini birinci şahıs bakış açısıyla betimlemek anlamına gelir.

 

Brentano’nun yaklaşımı, geç ondokuzuncu yüzyılın diğer içebakışçı psikologları için de söz konusu olduğu gibi, mantıkçı pozitivizmin ve özellikle davranışçıların geleneği içinde bilimsel psikolojinin yükselişi ile beraber, sert ve insafsız eleştirilere uğramıştır. Ama bu, psikolojinin bağımsız bir bilim haline geliş sürecinde Brentano’nun hayati bir rol oynadığı gerçeğini gölgelememelidir. Kendisi, genetik psikoloji ile deneysel psikoloji, ya da buna daha sonra verdiği adı kullanacak olursak, betimleyici psikoloji, arasında bir ayrıma gitmiştir ki, bu ayrım en açık haliyle onun ''Betimleyici Psikoloji'' eserinde ortaya konmaktadır. Genetik psikoloji psikolojik fenomenleri bir üçüncü şahıs yaklaşımı ile inceler. Bu yaklaşım deneysel sınamaların kullanımını içerir, ve dolayısıyla bizim bugün bir doğa biliminde olmasını beklediğimiz bilimsel ölçütleri sağlar. Her ne kadar Brentano’nun kendisi deneysel psikolojinin herhangi bir uygulamasını yerine getirmiş değilse de, Avusturya-Macaristan İmparatorluğun’daki ilk deneysel psikoloji laboratuarlarının kuruluşunu etkin biçimde desteklemiş, ve bu gelişme daha sonra Graz’daki öğrencisi Alexius Meinong tarafından sürdürülmüştür. Betimleyici psikoloji (ki Brentano kimi zaman bunun için “fenomenoloji” terimini kullanır) bilincin birinci şahıs bakış açısıyla betimlenmesini amaç edinir. Hedefi “insanların içsel yoldan algıladıkları her şeyin oluşumuna katılan temel bileşenlerinin tamamını (listelemek), ve … bu bileşenlerin birbirine bağlanabilme yollarını [sayıp dökmektir]” (''Descriptive Psychology'' , 4). Brentano’nun genetik ve betimleyici psikoloji arasındaki ayrımı Husserl’in fenomenolojik yönteminin gelişimini özellikle erken aşamalarında güçlü biçimde etkilemiştir, ki bu Brentano’nun varlığını reddettiği soyut özlerin sezilmesini içerdiği için onaylayamadığı bir gelişmeydi.

 

Brentano’nun ana hedefi, “zihinsel fenomenlerin bilimi” olarak tanımladığı bir bilimsel psikolojinin temelini ortaya sermekti (''Psychology'', p. 18). Bu disiplinin söz konusu bu tanımının içini doldurabilmek için, zihinsel fenomenlerin daha detaylı bir karakterizasyonunu (nitelendirilişini) ortaya koyar. Zihinsel fenomenleri fiziksel olanlardan ayırt etmek için altı tane ölçüt ileri sürer, ki bunlardan en önemlileri şunlardır: (i) zihinsel fenomenler içsel algının öznel (kamusal olmayan) nesneleridir, (ii) daima birer birlik olarak görünürler, ve (iii) daima yönelimsel olarak bir nesneye dönüktürler. Bu ölçütlerden ilk ikisi bu bölümde, ve üçüncüsü aşağıdaki ayrı bir bölümde tartışılacak.

 

Brentano bizim aynı nesneye farklı biçimlerde yönelmiş olabileceğimizi belirtir ve buna uygun olarak zihinsel fenomenlerin üç türünü ayırt eder: sunumlar, yargılar ve aşk ile nefret fenomenleri. Yine de bunlar üç ayrı/kopuk sınıf değildir. Sunumlar edimlerin en temel türüdür; ister hayal ediyor olalım ister görüyor, hatırlıyor veya isterse beklenti içinde olalım, bir nesneye yönelmiş olduğumuz her durumda bir sunuma sahibizdir. Brentano kendi ''Psychology''’sinde, iki sunumun, ancak yönelmiş oldukları nesne bakımından ayrı olabileceklerini kabul etmişti. Bununla beraber, daha sonra bu görüşünü değiştirdi, ve mesela zamansal kipler gibi çeşitli kipler bakımından da ayrı olabileceklerini savundu. Diğer iki kategori olan yargılar ve aşk ile nefret fenomenleri, sunumların üzerinde temellenirler. Bir yargıda bizler, bize sunulan nesnenin varlığını onaylar veya reddederiz. Dolayısıyla, bir yargı, bir sunuma ilave olarak kabul veya redde ilişkin bir niteliksel kipten ibarettir. Brentano’nun “aşk ve nefret fenomenleri” diye adlandırdığı üçüncü kategori, duyguları, hisleri, arzuları ve irade edimlerini içerir. Bu edimlerde bir nesneye yönelik olumlu veya olumsuz hisler içinde oluruz.

 

Brentano belki en çok, yönelimsellik kavramını çağdaş felsefeye sokmuş olması ile bilinir. Bu kavramı ilk kez, her ne kadar yönelimsellik tezinin büsbütün belirsizlikten arınmış bir formülasyonu değilse de, artık bir klasik haline gelmiş olan şu sözcüklerle niteler:

 

 

{{DEFAULTSORT:Brentano, Franz}}

<!--

[[Category:19th-century philosophers]]

[[Category:20th-century philosophers]]

-->

<!--

[[Category:Austrian philosophers]]

[[Category:People from the Rhine Province]]

-->

<!--

[[Category:University of Würzburg alumni]]

[[Category:University of Würzburg faculty]]

-->

<!--

[[Category:University of Vienna faculty]]

-->

 

[[bg:Франц Брентано]]