Yaylı tambur: Revizyonlar arasındaki fark

'''Yaylı tanburtambur''', yayla çalınan [[tanburtambur]] türüdür. Yaklaşık bir asırlık bir geçmişi vardır. [[TanburiTamburi Cemil Bey]] tarafından icat edildi. Daha sonra [[Ercüment Batanay]] ve [[Fahrettin Çimenli]] tarafından geliştirilerek bugünkü hâline getirildi.

TanburunTamburun eskiden de yayla çalındığına dair [[15. yüzyıl]]da [[Abdülkadir Meragi]]’den gelme rivayetler varsa da günümüzde bilinen yaylı tanburutamburu ilk olarak 1900lerin1900'lerin başında Cemil Bey icat etmiştir. Türk müziğinde [[viyolonsel]]in yanı sıra pest ses verecek bir enstrüman arayışı içinde olan Cemil Bey mızraplı tanburuntamburun eşiğine bir kibrit çöpü koyup yükselterek [[Klasik kemençe|kemençe]] yayıyla çalmayı denediğinde o zamana dek hiçbir enstrümandan duyulmamış hüzünlü ve duygulu bir ses elde etti. Cemil Bey tanburutamburu yaylı olarak ilk defa [[Ferik Yanyalı Mustafa Paşa]]’ya dinletti. Yine bir paşa konağındaki toplantıda ilk kez yaylı tanburunutamburunu çaldı ve yeni sazın buğulu ve yumuşak sesi dinleyen herkesi büyüledi.

Cemil Bey, plaklarındaki [[Ferahfeza]], [[Bestenigâr]], [[Segâh]], [[Hicaz]], [[Yegâh]] gibi [[taksim]]lerle yanık ninni, gazel ve şarkılar gibi toplam yirmi kadar eserini yaylı tanburlatamburla çaldı fakat icadettiği bu yeni sazı fazla geliştirmeden olduğu gibi bıraktı. Daha sonra [[İzzettin Ökte]], Cemil Bey’de ayrı olan alt telleri birleştirerek viyolonsele yakın bir tını elde etti. Önceleri mızraplı tanburtambur çalan Ercüment Batanay yaylı tanburutamburu ilk olarak İzzettin Ökte’de gördü ve çok etkilenerek heves etti. Daha sonraları ise mızraplı tanburutamburu tamamen terkederek yaylı tanburuylatamburuyla meşhur oldu. Batanay [[1950]]'lerde gazinolarda çalışmaya başladığında yaylı tanburuntamburun sesinin diğer sazlar arasında çok cılız kaldığını görünce sazını geliştirmek için çareler aradı. [[Cümbüş]] gövdesine tanburtambur sapı taktı. Gövdenin içini kadife ile kapladı. Telleri kalınlaştırıp akordu tizleştirdi. Eşik altına [[klasik kemençe]]deki gibi lastikler koydu. Gövdenin içine can direği yerleştirmek ise Fahrettin Çimenli’nin buluşudur. Böylece yaylı tanburtambur gelişmiş bir enstrüman hâlini aldı. Bugün gövde yapımında [[maun]], [[karaağaç]], [[çınar]], [[akçaağaç]], [[ardıç]] gibi çeşitli ağaçlar kullanılmaktadır. Ses tablası oğlak, [[keçi]],[[manda]] veya [[deve]] derisinden, bazen de tahtadan, burguları metalden, can direği ise ayarlı olarak yapılmaktadır. Madeni cümbüş gövdeli tanburlartamburlar ise daha ucuz olup yüksek sesleri dolayısıyla piyasa müziğinde kullanılmaktadır.

Yaylı tanburtambur, gövdesi iki dizin üstüne sapı yere dik olarak konularak, viyolonsel yayına benzer bir yayla çalınır. Ses alanı iki oktavdır ama bazen orta tel kullanılarak iki buçuk oktava çıkabilir. Türk müziğinde insan sesine en yakın saz olduğu söylenir. Mızraplı tanburuntamburun bütün tellerinin eşit yükseklikte olmasına karşın, yaylı tanburuntamburun en soldaki iki teli yaklaşık 2 mm yüksektedir. Tek veya çift tel takılabilir. Çift tel takıldığında alt iki tel gövde üzerinde birleştirilip tek tel olarak çalınır. Çoğu tanburdatamburda dört çift olmak üzere toplam sekiz tel vardır. Alt tele 0,32-0,36 mm arası teller tercih edilir. Mızraplı tanburatambura yapılan [[Bolahenk]] akorttan daha dik olan [[Mansur]] akortla çalınır. En alttaki Yegâh teli [[diyapazon]]un [[Re]] sesine akortlanır. Transpozedeki orta tel kullanımı hariç, icrada sadece Yegâh teli kullanılır. Diğerleri ahenk telleridir.

Mızraplı tanburdatamburda mümkün olmayan uzun ve bitişik nağmeler yaylı tanburtambur ile icra edilebilmektedir. Ancak yaylı tanburtambur, icra bakımından zaten zor bir enstrüman olan mızraplı tanburdantamburdan daha da zordur. Çünkü tanburtambur yapı itibarıyla aslen mızraplı bir sazdır ve biraz ajiliteli eserlerde yaylı tanburatambura hâkimiyet iyice güçleşmekte ve detone olma riski artmaktadır.

Yaylı tanburtambur icracıları çoğunlukla mızraplı tanburtambur çalanlardan oluşmaktadır. Ercüment Batanay’dan sonra önemli icracıları Fahrettin Çimenli, [[Sadun Aksüt]], ve [[Ahmet Rasim Sabuncuoğlu]]'dur. [[Ertuğrul Erkişi]] de son yılların tanınan icracılarındandır. Fakat icrasındaki güçlükler nedeniyle çalıcısı her zaman sınırlı sayıda kalmış olan bu saz günden güne unutulmaya doğru gitmektedir.

Mızraplı tanburtambur yapımcıları genellikle yaylı tanburtambur da yapmaktadırlar. [[Saadettin Sandı]], [[Mehmet Coşkun]] ve [[Elif Kızılhan]] tanınmış yapımcılardır.

Yayınlanmış bir yaylı tanburtambur metodu bulunmamaktadır.

== Geçmişten Günümüzegünümüze Yaylıyaylı Tanburtambur İcracılarıicracıları ==

*Tanburi[[Tamburi Cemil Bey]]

[[Kategori:Tambur]]