Sismik dalga: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Luckas-bot (mesaj | katkılar) k Bot değişikliği Ekleniyor: fi:Maanjäristysaalto |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
DEPREM DALGALARI
Deprem dalgaları, mal ve olabilir kaybına neden olan mekanik dalgalardandır. Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan Titreşimler dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsar.
Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayagini bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır. Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryüzü içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına "sismoloji" denir Deprem ve.
Depremler yeryüzünden belirli derinlikte, yerkabuğunun elastik kısmında meydana gelir. Bu elastik kısım, üst kabuk içinde bulunur. Bu kısımda uzun yıllar boyunca meydana gelen çok küçük yer değiştirmeler bir anda bir kaç metrelik kırılmalara neden olur. Oluşan bu kırılmalar depremi meydana getirir. Burada açığa çıkan, biçim değiştirme enerjisidir. Bu enerji, Titreşimler halinde daha uzak yerlere iletilir.
Plastik bir CETVEL kırılmak için yavaş yavaş eğilirse, cetvelde önce küçük çatlamalar meydana gelir. Belli noktadan sonra cetvelin elastik yapısı onu gerisi kuvvete dayanamayıp bir anda kırılır. Bu durumda bir enerji açığa çıkar, işte depremdeki enerjide aynen bu şekilde açığa çıkar. Yer içerisinde meydana gelen bir deprem ya da patlatma anında çok büyük miktarda enerji açığa çıkar. Bu enerjinin bir kısmı faylanma ile kayaçların deformasyonu için kullanılırken, kalan kısmı ise ortamın özelliklerine bağlı olarak yer içerisinde elastik dalgalar şeklinde yayılır. Deprem dalgalar olarak bilinen bu elastik dalgalar, depremi oluşturan kırılma ve faylanma nedeniyle kaynaktan uzaklaşacak şekilde tüm yönlere doğru farklı türlerde yayılırlar. DEPREMDE açığa çıkan enerji iki farklı dalga aracılığı ile ortam boyunca yayılır. Bu dalgalar, cisim ve yüzey dalgalarıdır.
Cisim dalgaları, kaynaktan bütün yönlere doğru yayılarak, yer içerisinde seyahat ederler. Yüzey dalgaları ise hemen hemen yer kürenin yüzeyine paralel bir şekilde yayılırlar. Her ne kadar yüzey dalgası hareketi, yerin belirli bir derinliğine kadar inse de, bu tip dalgalar Doğrudan yer içine doğru yayılamazlar, iki temel cisim dalgası vardır. Bunlar yer içerisinde farklı hızlarda yayılan ve kayıtlarda ilk görünen dalgalardır. Cisim dalgaları, yerin derinliklerinde yüzeyine oranla daha hızlı yayılırlar. Bunlar sıkışma ve kesme dalgaları olarak adlandırılır. Cisim dalgaları P-dalgası ve S-dalgası diye ikiye ayrılır.
P DALGASI
Yer içerisinde en hızlı yayılan ve sismometreler tarafından ilk algılanan dalgalardır. Birincil (Primer), sıkışma ya da boyuna dalga olarak adlandırılmaktadır. Bu dalgalar nedeniyle dalganın yoyılmo doğrultusu üzerinde bulunan taneciklerin ileri-geri hareketinden dolayı yer sıkışma ve genişlemeye maruz kalır. Sıkışma dalgaları, yaptıkları bir çeşit ItMe-çekme hareketinden dolayı, geçtikleri Ortamları hacimce değiştirirler.
Ortam üzerinde herhangi bir şekil bozukluğu gözlenmez. P-dalgaları, hem katılar, sıvılar hem hem de gazlar içerisinde kolayca yayılabilirler. Yoyılmo hızları, S-dalgası hızının yaklaşık 1,7-1,8 katı kadardır. Havadaki hızları yaklaşık 330 m /, sudaki hızları 1450 m / s içerisindeki hızları ise yaklaşık 5000 m granit ve / sn Dir. Depremin merkez üssü, dış merkeze yakın bölgelerdedir. Bu dalgalar, özellikle hayvanlar tarafından, işitilebilmektedir.
Özet olarak, P-dalgası ÖNCÜL dalgadır. Yeryüzüne paralel salınımlar yapar. Boyuna dalgalardır. Deprem kaydeden cihazlara ilk önce Ulaşan dalgadır. Yıkım etkisi düşüktür.
S DALGASI
P-dalgasından sonra istasyonlara gelen ikinci cisim dalgasıdır. ikincil (sekonder), kesme ya da enine dalga olarak ta tanımlanır. S-dalgaları yayılırken tanecikler, yoyılmo doğrultusuna dik, aşağı-yukarı veya sağdan-sola doğru titreşirler. Yoyılmo özelliklerinden dolayı kesme dalgaları bir çeşit Burulma hareketi yaptığından geçtikleri ortamda şekil bozukluğuna yol Acarlar. S-dalgaları, kesme kuvvetlerine karşı direnci olmayan yani katılık katsayısı sıfır olan sıvılar ve gazlar içerisinde kesinlikle yayılamazlar. Bu, dış Çekirdeği neden sıvı özellikte olarak bildiğimizin bir göstergesidir.
Bu nedenle S-dalgaları sadece katılar içerisinde ilerler.S-dalgasının yatay ve düşey düzlemde olmak üzere iki Bileşeni vardır. Yoyılmo doğrultusuna dik düşey düzlemdeki bileşenine SV, yatay düzlemdeki bileşenine ise SH denmektedir. SV Bileşeni sis-mogramların düşey bileşeninde, SH Bileşeni ise diğer iki yatay bileşende (Kuzey-Güney ve Doğu-Batı) rahatlıkla gözlenebilir.
Özet olarak, S-dalgasında tanecik hareketleri yoyılmo doğrultusuna dik ya da çaprazdır. Deprem kaydeden cihazlara ikinci Ulaşan dalgalardır. Yıkım etkisi yüksektir. Hızı P-dalgasının% 60 ile% 70 i kadardır. Yalnız katı içerisinde ilerlerler. ilerlerken kayaları aşağı-yukarı, sağa-sola doğru hareket ettirirler.
S-Yatay ve düşey dalgasının düzlemde olmak üzere iki Bileşeni vardır. Yoyılmo doğrultusuna dik düşey düzlemdeki bileşenine SV, yatay düzlemdeki bileşenine ise SH denmektedir. SV Bileşeni sis-mogramların düşey bileşeninde, SH Bileşeni ise diğer iki yatay bileşende (Kuzey-Güney ve Doğu-Batı) rahatlıkla gözlenebilir.
Özet olarak, S-dalgasında tanecik hareketleri yoyılmo doğrultusuna dik ya da çaprazdır. Deprem kaydeden cihazlara ikinci Ulaşan dalgalardır. Yıkım etkisi yüksektir. Hızı P-dalgasının% 60 ile% 70 i kadardır. Yalnız katı içerisinde ilerlerler. ilerlerken kayaları aşağı-yukarı, sağa-sola doğru hareket ettirirler. Sismik bir kaynaktan çıkarak yerkürenin serbest yüzeyi boyunca cisim dalgalarından daha yavaş olarak yayılan yüzey dalgaları için cisim dalgalarının tersine sınırlı yani yarı-sonsuz bir ortam gereklidir. Yer kürenin kabuğu bu Dalgaların oluşmasında yarı-sonsuz ortamı oluşturur. Deprem ya da patlatma gibi yüzeye yakın herhangi bir sismik kaynak tarafından oluşturulan sismik enerjinin bir kısmı yüzeye yakın bu yarısonsuz ortam içerisinde hapis olur ve bu ortam içerisinde yayılırlar. Yüzey dalgaları, cisim dalgalarından daha düşük frekans içeriğine sahiptir. Düşük frekansa ve büyük genliklere sahip olmalarından dolayı yüzey dalgaları bir çok DEPREMDE yapılara zarar veren dalga türüdür.
Başlıca iki tür yüzey dalgası vardır. Bunlar, Love dalgası ve Rayleigh dalgasıdır.
LOVE DALGASI
Love dalgaları, Rayleigh dalgalarından daha hızlıdır. Bu yüzden sismogramlarda Rayleigh dalgalarından daha önce görülür ve "L" harfi ile gösterilir. Bu iki dalga arasındaki hız farkı sismogram-lar üzerinde gözlenemeyecek kadar küçüktür.
Love dalgalarının oluşabilmesi için elastik, tekdüze ve yarı sonsuz bir yüzey katmanının bulunması gereklidir. Yer kürenin kabuğu bu görevi üstlenmektedir. Love dalgaları, yerin serbest yüzeyi ile kabuğun alt sınırı arasında ardışık yansımalara uğrayan SH dalgalarının Yapıcı girişimi sonucu oluşur. Bu nedenle Love dalgalarının geçtiği ortamda tanecikler tamamen yoyılmo doğrultusuna dik yatay düzlemde yani x-veya y-düzleminde titreşirler. Love dalgaları yer değiştirme alanının enine bileşeninde gözlenirler.
Rayleigh dalgalarının tersine, bu Dalgaların oluşabilmesi için SH dalgasının serbest yüzeye herhangi bir kritik açıyla gelip kırılması söz konusu değildir.
RAYLEİGH DALGASI
Rayleigh dalgaları Tıpkı bir su birikintisinde (deniz) yayılan göl dalgalar gibi yerin yüzeyi boyunca yuvarlanarak ilerleyen dalgalardır. Bu dalgalar ayný zamanda "yer yuvarlanması "olarak da bilinir ve" R "harfi ile gösterilirler.
Rayleigh dalgaları yerkürenin yüzeyi boyunca yayılırken bir çeşit yuvarlanma hareketi yaptıklarından dolayı, geçtikleri ortam içerisinde bulunan tanecikler, yoyılmo doğrultusu boyunca ters bir elips hareketi çizerler. Taneciklerin yapmış olduğu bu elips hareketi derinlere doğru gittikçe küçülür ve etkisini Yitirir.
Rayleigh dalgalarının oluşabilmesi için serbest bir yüzey ile sınırlandırılmış yarı sonsuz esnek bir ortamın bulunması gereklidir. Ancak böyle bir ortam içerisinde, serbest yüzeye yakın bir yerde P ve SV dalgalarının girişimi sonucu Rayleigh dalgaları oluşur.
Özet olarak, Rayleigh dalgalan, da OKYANUS üzerinde yuvarlanan dalga gibi Yer yüzünde yuvarlanarak ilerlerler ya gol. Bu Dalgaların genliği çok büyük-tür. DEPREMDE hissedilen dalganın çoğu Rayleigh dalgasıdır.
kaynak:olcayeti.com
[[Kategori:Sismoloji]]
| |||