Vikipedi

Vikipedi:Deneme tahtası: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Kerem (mesaj | katkılar)
Devriyeler
12.358 değişiklik
Sayfa içeriği '{{/BU SATIRA DOKUNMAYIN}}' ile değiştirildi
1. satır:
{{/BU SATIRA DOKUNMAYIN}}
{{Diger anlamlar|ayrım|İnönü}}
{| class="infobox" style="float: right; margin: 0 0 .5em .5em; width: 25em; font-size: 90%; text-align: left; background: #FFFFFF; border:#009E58 1px solid #FF0000;" cellspacing="1"
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" | '''Mustafa İsmet İnönü'''
|-
| colspan="2" style="text-align: center;" | {{{Image|[[Dosya:Portrait of Ismet Inonu.jpg|200px]]}}}{{{Caption|}}}
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" |[[Dosya:Flag of Turkey.svg|22px]] '''[[Türkiye Cumhuriyeti]] Cumhurbaşkanı<br />Milli Şef'''
|-
!Görevde kalış süresi
|[[11 Kasım]] [[1938]] - [[22 Mayıs]] [[1950]]
|-
!Önce gelen
|[[Mustafa Kemal Atatürk]]
|-
!Sonra gelen
|[[Celal Bayar]]
|-
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" |[[Dosya:Flag of Turkey.svg|22px]] ''' [[Türkiye Cumhuriyeti]] Başbakanı'''
|-
!Görevde kalış süresi
|[[1 Kasım]] [[1923]] - [[22 Kasım]] [[1924]] <br> [[4 Mart]] [[1925]] - [[25 Ekim]] [[1937]] <br> [[20 Kasım]] [[1961]] - [[20 Şubat]] [[1965]]
|-
!Önce gelen
|[[Rauf Orbay]] <br> [[Fethi Okyar]] <br> [[Cemal Gürsel]]
|-
!Sonra gelen
|[[Fethi Okyar]] <br> [[Celâl Bayar]] <br> [[Suat Hayri Ürgüplü]]
|-
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" |[[Dosya:Flag of Turkey.svg|22px]] ''' [[Cumhuriyet Halk Partisi]] Genel Başkanı'''
|-
!Görevde kalış süresi
|[[10 Kasım]] [[1938]]-[[8 Mayıs]] [[1972]]
|-
!Önce gelen
|[[Mustafa Kemal Atatürk]]
|-
!Sonra gelen
|[[Bülent Ecevit]]
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" |'''Yaşamı'''
|-
!Doğum tarihi
|[[24 Eylül]] [[1884]]
|-
!Doğum yeri
|[[İzmir]], [[Osmanlı İmparatorluğu]]
|-
!Ölüm tarihi
|{{ölüm tarihi ve yaşı|1973|12|25|1884|10|24}}
|-
!Ölüm yeri
|[[Ankara]], [[Türkiye]]
|-
!Bağlı bulunduğu parti
|[[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]]
|-
!Görüşü
|[[Milli Egemenlik]],[[Cumhuriyetçilik]],[[Devletçilik]]
|-
!Mesleği
|[[Asker]], [[Politikacı]]
|-
!Eşi
|[[Mevhibe İnönü]]
|-
!İmzası
|
|-
| colspan="2" style="background:LightGrey; text-align:center;" |'''Askeri Geçmişi'''
|-
!Bağlılığı
|[[Dosya:Ottoman Flag.svg|22px]] [[Osmanlı İmparatorluğu]]<br> [[Dosya:Flag of Turkey.svg|22px]] [[Türkiye Cumhuriyeti]]
|-
!Hizmet yılı
|1908-1926
|-
!Rütbesi
|[[Osmanlı Devleti|Osmanlı]]: [[Miralay]]<br>[[Türkiye Cumhuriyeti|Türkiye]]: [[Orgeneral]]
|-
!Katıldığı savaşlar
|[[Balkan Savaşları|Balkan Savaşı]], [[Birinci Dünya Savaşı]], [[Kafkas Cephesi]], [[Çanakkale Cephesi]], [[Megiddo Savaşı (1918)|Filistin-Suriye Savaşı]], [[Kurtuluş Savaşı]]
|-
!Komuta Ettiği Birlikler
|[[XX Kolordu (Osmanlı)|XX Kolordu]], [[III Kolordu (Osmanlı)|III Kolordu]], [[IV Kolordu (Osmanlı)|IV Kolordu]]
|-
!Madalyalar
|[[İstiklal Madalyası]]
|}
 
'''Mustafa İsmet İnönü''' (d. [[24 Eylül]] [[1884]], [[İzmir]] - ö. [[25 Aralık]] [[1973]], [[Ankara]]), baba tarafından Kürt asıllı<ref>N. Pope, H. Pope, ''Turkey Unveiled: A History of Modern Turkey'', Overlook Press, 1998, ISBN 1585670960, 9781585670963, p.254 (''... president of republic, including '''Ismet Inönü''' and [[Turgut Özal]], had Kurdish blood. Several cabinet miisters in 1980s and 1990s had been Kurdish...'')</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20080112074140/http://www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/Research/ejz16.htm The Young Turks – Children of the Borderlands?] ([[Erik Jan Zürcher]], Ekim 2002)</ref> [[Osmanlı Devleti|Osmanlı]] [[albay]]ı ve [[Türkiye Cumhuriyeti]]'nin eski [[orgeneral]]i<ref>[http://www.tsk.mil.tr/1_TSK_HAKKINDA/1_2_Genelkurmay_Baskanlari/konular/ismet_inonu.htm Türk Silahlı Kuvvetleri resmi web sitesi]</ref>, siyasetçisi ve ikinci [[Türkiye Cumhurbaşkanlığı|cumhurbaşkanı]]<ref>[http://www.tccb.gov.tr/sayfa/cumhurbaskanlarimiz/ismet_inonu/ Cumhurbaşkanlığı resmi web sitesi]</ref><ref>Süreyya Aydemir, ''İkinci Adam'', İstanbul, 1968, cilt I, III</ref>. [[Ziştovi]] eşrafından Zühtü Efendinin kızı olan İstanbul-Süleymaniye doğumlu [[Mevhibe İnönü|Mevhibe Hanım]]'ın eşi. [[Ömer İnönü]], [[Erdal İnönü]] ve [[Özden Toker]]'in babası.
 
İnönü, [[Kurtuluş Savaşı]]'na katılmış ve [[Lozan Antlaşması]]'nı imzalamış, birçok defalar [[Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığı|başbakan]]lık görevini üstlenmiştir. [[Milli Şef]] olarak tek başına iktidarda bulunduğu 1938-1950 döneminde [[Türkiye]] ekonomisi ortalama yıllık %1.8 oranında büyümüş ve Türkiye'nin [[GSMH]]'si Dünya toplamının binde 6.52'sinden binde 6.43'üne düşmüştür.<ref>http://www.ggdc.net/Maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls</ref> .
 
==Öğrenim ve İlk Görevleri==
 
[[1884]] yılında [[İzmir]]'de Reşit Efendi ile Cevriye Temelli Hanım'ın ikinci oğulları olarak doğmuştur. Reşit aslen [[Bitlis]]'in tanınmış [[Kürt]]<ref>Burhan Kocadağ, ''Doğu'da Aşiretler, Kürtler, Aleviler'', İkinci Basım, Can Yayınları, ISBN 975-7812-70-6, s. 209.</ref>ailelerinden Kürümoğulları ailesindendir. Reşit'in babası Abdülfettah Efendi [[Malatya]]'ya yerleşmiştir. Annesi Cevriye ise aslen [[Razgrad]] ([[Bulgaristan]])'lı olup babası Razgrad ulemesindan Müderris Hasan Efendi 1870'li yıllarda [[İstanbul]]'a göç etmiştir. Cevriye ile Reşit 1880'de İstanbul'da evlenmişlerdir. İlk çocukları Ahmet Mithat ve ikincisi İsmet'in dışında Hasan Rıza ve [[Hayri Temelli|Hayri (Temelli)]] adlı iki oğulları ve [[Semiha Okatan|Semiha (Okatan)]] adlı bir kız çocukları olmuştur.<ref>Şerafettin Turan, ''İsmet İnönü - Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği'', T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2000, ISBN 975-71-2506-2 s. 1.</ref>
 
İsmet, İlk ve orta öğrenimini [[Sivas]]'ta tamamladı. Bir yıl Sivas'ta Mülkiye İdadisi'nde okuduktan sonra, 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. [[14 Şubat]] [[1901]]'de [[Mühendishane-i Berrî-i Hümayun]]'a (topçu okulu) girip [[1 Eylül]] [[1903]]'te topçu teğmeni olarak bitirdi. [[26 Eylül]] [[1906]]'da [[Harp Akademisi|Erkân-ı Harbiye Mektebi]]'ni birincilikle bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne'deki 2. Ordu'nun 8. Topçu Alayında 3. Batarya Bölük komutanı olarak kurmay stajını yaptı.
 
1908'de 2. Süvari Fırkasının kurmayı oldu ve [[31 Mart Olayı]] ([[13 Nisan]] [[1909]])nda [[Hareket Ordusu]] karargâhında görev aldı. [[1910]]'da 4. Kolordu kurmaylığına getirildi ve 1911'de [[Yemen Kuvayi Mürettebe]] Komutanlığı kurmayı ve [[26 Nisan]] [[1912]]'de binbaşılığa yükseltilerek [[Yemen Kuvayi Umumiye]] Komutanlığının kurmay başkanlığına getirildi.
 
1912 - [[1913]] yılları arasında Harbiye Nezareti'nde Başkomutanlık Karargâhı 1. Şubede bulundu ve [[İkinci Balkan Savaşı]]'nda Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı kurmaylığına getirildi. Savaştan sonra [[İstanbul Antlaşması (1913)|İstanbul Antlaşması]]nın bağıtlanmasında Bulgarlar ile müzakere eden heyete askerî danışman olarak katıldı.
 
[[1914]]'te Harbiye nazırlığı ve erkân-ı harbiye-i umumiye reisliğine (genelkurmay başkanlığı) atanan [[Enver Paşa]]'nın başlattığı ordunun yenileştirilmesi hareketinde etkin rol oynadı.
 
==I. Dünya Savaşı==
{{bakınız|I. Dünya Savaşı}}
 
[[29 Kasım]] [[1914]]'te kaymakam (yarbay)lığa yükseltirerek 2 Aralık 1914'te Genel Karargâh 1. Şube Müdürü oldu.
 
[[2 Aralık]] 1915'de [[İkinci Ordu (Osmanlı)|2. Ordu]] Kurmay başkanlığına getirildi ve [[14 Aralık]] [[1915]]'te miralay (albay) oldu.
 
[[I. Dünya Savaşı]] sırasında [[Kafkas Cephesi]]'nde Kolordu Komutanı olarak Atatürk'le birlikte çalıştı ve yıllardır süren dostlukları ile devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti.{{fact}}
 
Bu sırada Mustafa Kemal Paşa da (Atatürk) bu ordunun [[XVI Kolordu (Osmanlı)|16. Kolordu]] komutanlığına atandı. İsmet Bey, [[1916]]'nın yaz aylarında bir süre çarpışmaları yönetti. [[İkinci Ordu (Osmanlı)|2. Ordu]] komutan vekili [[Mustafa Kemal]] Paşa'nın önerisiyle, [[12 Ocak]] [[1917]]'de [[IV Kolordu (Osmanlı)|4. Kolordu]] komutanlığına atandı.
 
Bir süre sonra İstanbul'a geri çağrıldı ve Halep'te [[Yedinci Ordu (Osmanlı)|7. Ordu]]'nun oluşturulmasında görev aldı. [[1 Mayıs]] [[1917]]'de [[Sina ve Filistin Cephesi|Filistin Cephesi]]'nde [[XX Kolordu (Osmanlı)|20. Kolordu]] komutanlığına, [[20 Haziran]]'da [[III Kolordu (Osmanlı)|3. Kolordu]] komutanlığına atandı. Bu sırada 7. Ordu'nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile gene yakın ilişki içinde oldu. Ancak [[Megiddo Savaşı (1918)|Nablus Hezimeti]] sırasında bayılıp İstanbul'a gönderildi.
 
==Kurtuluş Savaşı'na Katkıları==
{{bakınız|Kurtuluş Savaşı}}
[[Mondros Mütarekesi]]'nin ([[30 Ekim]] [[1918]]) imzalanmasından az önce [[Sina ve Filistin Cephesi]]ndeki [[Yıldırım Orduları Grubu]]'nun General [[Edmund Allenby]] karşısında uğradığı [[Megiddo Savaşı (1918)|Nablus Hezimeti]]nden sonra rahatsızlanarak [[İstanbul]]'a dönen İsmet Bey, [[24 Ekim]] [[1918]]'de [[Harbiye Nezareti]]'nde müsteşarlığa atandı. [[29 Aralık]]'ta [[Paris Barış Konferansı]]'na ([[1919]]) hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu; [[4 Ağustos]] [[1919]]'da yalnızca sekiz gün için [[Askeri Şûra Muamelat-ı Umumiye]] müdürlüğüne, bir ara da jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi için kurulan komisyona üye olarak atandı. Bütün bunlar genellikle birkaç günlük görevlerdi.
 
Albay İsmet Bey, ilk kez [[8 Ocak]] [[1920]]'de Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal'le çalıştı. Yeni kurulan [[Ali Rıza Paşa]] hükümetinde harbiye nazırı olan [[Fevzi Paşa]]'nın (Çakmak) çağrısı üzerine şubat sonlarında İstanbul'a gitti. [[9 Nisan]] 1920'de Mustafa Kemal'in çağrısı üzerine Ankara'ya döndü ve İstanbul'la bütün resmî bağlarını kopardı.
 
[[23 Nisan]] [[1920]]'de açılan [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]'ne (TBMM) Edirne milletvekili olarak katılan İsmet Bey, [[3 Mayıs]] 1920'de İcra Vekilleri Heyeti'nde Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili (o dönemde [[Genelkurmay Başkanlığı]]) görevine getirildi. Bu görevi üstlendiğinde albaydı ve kendisinden hem rütbe, hem kıdemce çok ileride komutanlar da vardı. İsmet Bey, 6 Haziran 1920'de İstanbul'da divanı-harp tarafından gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı.
 
[[10 Kasım]] [[1920]]'de milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere Garp Cephesi Kuzey Kesimi Komutanlığı'na atandı. [[Çerkez Ethem]] ayaklanması'nın ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Ocak [[1921]]'de [[Birinci İnönü Muharebesi]]nde Yunan ilerlemesini durdurunca 5 senedir bulunduğu [[Albay]]lık rütbesinden [[Mirliva]] rütbesine terfi etti. Mart 1921'de [[İkinci İnönü Muharebesi]]ndeki başarıdan sonra [[Fevzi Paşa]] [[TBMM]] kararıyla [[Birinci Ferik]] ([[Orgeneral]]) rütbesine terfi etti; İsmet Paşa ise 4 Mayıs 1921'de [[Garp Cephesi]] komutanlığına getirildi. Ancak [[17 Temmuz]] [[1921]]'de [[Kütahya-Eskişehir Muharebeleri]]ni kaybedince [[TBMM]] tarafından Genelkurmay Başkanlığı görevinden azledilerek, yerine [[3 Ağustos]] [[1921]]'de, aynı zamanda Başvekil ve Milli Müdafaa Vekili de olan [[Fevzi Paşa]] getirildi. Türk Ordusu'nun kurtarılabilen unsurları [[Polatlı]]'ya kadar çekilerek birkaç gün sonra başlayacak [[Sakarya Savaşı]]'na hazırlandılar. [[TBMM]]'nin [[Ankara]]'dan [[Kayseri]]'ye taşınması gündeme geldi.
 
Daha sonra [[Sakarya Meydan Savaşı]] sırasında [[TBMM]] tarafından Başkomutanlığa getirilen [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]'nın maiyetinde [[Tuğgeneral]] rütbesi ile bulundu ve düşman [[Afyon]]'un güneyine kadar püskürtüldü. [[Büyük Taarruz]]'dan sonra [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]] tarafından ateşkes görüşmelerinde bulunmak üzere [[Mudanya]]'ya gönderildi.
 
==Siyasal yaşamı==
[[Dosya:Atatürk ve İnönü 16-06-1936.jpg|thumb|250px|Uçak kapısında tokalaşan [[İsmet İnönü]] ve [[Mustafa Kemal]], 16 Haziran 1936]]
[[Milli Mücadele]]'nin sonunu belirleyen [[Mudanya Mütarekesi]] görüşmelerinde ([[3 Ekim]]-[[11 Ekim]] [[1922]]) Türk tarafını temsil eden İsmet Paşa, [[26 Ekim]] [[1922]]'de hariciye vekili oldu. Lozan görüşmelerinde murahhas heyetin başkanlığını yaptı; yeni devletin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, [[Sevr Antlaşması]] ve [[Mondros Mütarekesi]]ni geçersiz kılan [[Lozan Antlaşması]]'nı imzaladı.
 
İkinci dönem ([[1923]]-[[1927|27]]) TBMM'de Malatya milletvekili olarak bulunan İsmet Paşa, Fethi Bey'in (Okyar) kurduğu İcra Vekilleri Heyeti'ne gene hariciye vekili olarak girdi. [[23 Ağustos]]'ta Lozan Antlaşması'nın TBMM'de kabulü, siyasal-diplomatik başarılarının en önemlisi oldu.
 
[[29 Ekim]] [[1923]]'te [[Cumhuriyet]]'in ilanı ile sonuçlanan süreçte, [[Mustafa Kemal]]'le yakın siyasal işbirliği içindeydi. İlk Cumhuriyet hükümetini kurdu (30 Ekim); aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan [[Cumhuriyet Halk Partisi (1935)|Cumhuriyet Halk Partisi]]-CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi.
 
'''İsmet Paşa''''nın ilk başbakanlık döneminde Cumhuriyetin ilk devrimleri yapılmaya başlandı. Öğretimin Birleştirilmesi, Halifeliğin Kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığı'nın kurulması (3 Mart 1924) bu dönemde gerçekleşti. Muhalefet partisi olarak kurulan [[Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası]] Çankaya'ya olan aşırı muhalefeti'ni hükümet üzerinden yürütmesi üzerine cumhurbaşkanı [[Mustafa Kemal]] ile anlaşarak [[8 Kasım]] [[1924]]'te başvekillikten istifa etti. [[21 Kasım]] [[1924]]'te yeni hükümeti [[Fethi Bey]] kurdu.
 
Doğudaki [[Şeyh Said İsyanı]] üzerine isyana müdahelede geç kalan [[Fethi Bey]] istifa etti. [[3 Mart]] [[1925]]'te İsmet Paşa cumhurbaşkanı [[Mustafa Kemal]] tarafından yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında hükümet başkanı olarak önemli rol oynadı. 6 Mart 1925 tarihinde [[Takrir-i Sükun]] Kanunu'nun yürürlüğe koyarak [[İstiklal Mahkemeleri]]'nin tekrar kurulmasını sağladı. Bu kanuna dayanarak tüm muhalefet partilerini ve muhalif gazeteleri kapattırdı. Bu arada askeri görevi de devam ederken [[1926]] yılında [[Orgeneral]] rütbesine terfi ettikten sonra askerlikten emekli oldu. Bu tarihten sonra, yeni devletin oluşumunda [[Mustafa Kemal]] ile birlikte en önemli siyasal kişilik olarak belirdi.
 
[[1934]]'te [[Soyadı Kanunu]] çıktığında [[Mustafa Kemal Atatürk]]'ün verdiği İnönü soyadını alan İsmet Paşa, [[1924]]'ten [[1937]]'ye değin başvekillik görevini aralıksız sürdürdü. Bu dönemde ülkedeki bütün önemli siyasal gelişmelere damgasını vurdu,devrimlerin ilanında ve uygulanmasında, iktisat politikasında devletçilik ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında,yeni devletin kurulmasında çok önemli rolü oldu.<ref>http://www.taraf.com.tr/makale/7649.htm</ref>
 
[[Dersim İsyanı]]'nın bastırılmasından sonra Eylül [[1937]]'de aralarındaki bazı görüş ayrılıkları yüzünden [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]] tarafından Başvekillikten azledildi.<ref>http://www.sabah.com.tr/2008/05/19/haber,75523A0110024DBDB0523BC1FE5EE10A.html</ref>[[CHP]]'nin genel başkan vekilliğinden de alındı.İnönü başvekillikten ayrılınca yerine [[Celâl Bayar]] atandı. İnönü bu dönemde yalnızca [[TBMM]]'de [[Malatya]] milletvekili olarak görev yaptı.
 
==Cumhurbaşkanlığı ve çok partili dönem==
[[Dosya:Ismet Inonu Time May 19 1941.jpg|thumb|right|230px|İsmet İnönü (19 Mayıs 1941 tarihli 'Time' dergisi kapağı]]
 
İsmet İnönü, [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]]'ün ölümü üzerine [[11 Kasım]] [[1938]]'de [[TBMM]] tarafından Cumhurbaşkanlığına seçildi. Cumhurbaşkanlığının yanı sıra kayd-ı hayat şartıyla [[CHP]] genel başkanlığına da getirildi. CHP'nin [[26 Aralık]] [[1938]]'de toplanan I. Olağanüstü Kurultay'ında partinin "değişmez genel başkan"ı seçildi. Ayrıca [[CHP]] kurultayı tarafından kendisine "[[Milli Şef]]" sıfatı verildi. Bundan sonra para ve pulların üzerindeki [[Atatürk]] resimleri kaldırılıp onların yerine yeni [[Milli Şef]]'in portreleri kullanıldı.<ref>http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E3/82t.htm</ref>
 
Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan [[II. Dünya Savaşı]] ([[1939]]-[[1945]]) döneminde İnönü, ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise, dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. [[Varlık Vergisi]] uygulaması hayata geçirildi. Yine bu dönemde [[Hasan Ali Yücel]]'in öncülüğündeki [[Köy Enstitüleri]] kuruldu<ref>http://www.tekadamdevrimi.com/tekadamdevrimi/tad_koyenst/tad_koyenst.htm</ref><ref>http://www.yenikusakizmir.com/galeri.html</ref>. Bu enstitüler kapatılana kadar 20.000 öğrenci köy öğretmeni olarak eğitildi. Ayrıca cumhurbaşkanlığı döneminde müziğe özel yeteneği olan küçük yaştaki çocukların bu konuda iyi bir eğitim almasını sağlamak için çıkardığı [[Harika Çocuklar Yasası]] ile [[İdil Biret]], [[Suna Kan]] gibi sanatçıları kazandırmıştır. <ref>http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7941839&yazarid=218</ref>
 
II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. İkinci Dünya Savaşı galiplerinden olan [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler Birliği]]'nin lideri [[Stalin]]'in Türkiye'den [[Kars]], [[Ardahan]], [[Artvin]] ve [[Sarıkamış]]'ı istemesi, Türkiye'yi, savaşın diğer galipleri [[Amerika Birleşik Devletleri|Amerika]] ve [[İngiltere]] ile daha yakın ilişkilere mecbur etti. Bu askeri ve ekonomik desteği vermeye hazır olduğunu belirten [[ABD]], [[Truman Doktrini]] ile yardıma başlamıştı ama karşılığında [[Türkiye]]'de serbest seçimlere dayanan [[demokrasi]] düzeninin yerleştirilmesini ve [[Milli Şef]]lik, "5 yıllık kalkınma planları" ve [[Köy Enstitüleri]]<ref>http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/05/14/chp_amigolarina_ozel_yazi</ref> gibi [[Sovyetler Birliği]] benzeri uygulamaların kaldırılmasını talep etti.<ref>http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72</ref>
 
[[1945]] yılında kurulan Milli Kalkınma Partisinden sonra [[1946]]'da kurulan [[Demokrat Parti]] ile çetin bir seçim yarışına girdi. 1946 yılında yapılan [[TC]] tarihinin ilk çok-partili seçiminde "açık oy, gizli tasnif" metodu kullanıldı, ve [[CHP]] bu seçimlerde iktidarını devam ettirdi.Ancak seçimlerde kullanılan sistem yüzünden seçimlerin bir şekilde şaibeli olduğu idda edilmektedir.
[[14 Mayıs]] [[1950]] genel seçimlerinde [[CHP]] %40, [[DP]] ise %52 oy aldı.<ref>http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2009/05/09/ilerici_esekler</ref> Bunun üzerine [[CHP]] iktidarı [[DP]]'ye bırakırken, İsmet İnönü de cumhurbaşkanlığından ayrıldı ve ana muhalefet partisi genel başkanı olarak siyasal rolünü sürdürdü. On yıllık muhalefet döneminde, [[1954]] ve [[1957]] seçimlerini de kaybetmesine karşın partisinin başında kaldı ve iktidarın zamanla sertleşen siyasal baskılarına rağmen, CHP'nin yeniden güçlenmesine katkıda bulundu.
 
DP, 1960 yılında [[27 Mayıs Darbesi]]yle iktidardan uzaklaştırıldı. Yeni anayasa kabul edilip, [[15 Ekim]] [[1961]] genel seçimlerinden CHP tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamasa da, birinci parti olarak çıkınca, İnönü yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Bu dönemde CHP-AP, CHP-YTP-CKMP ve CHP-Bağımsızlar koalisyon hükümetlerine başkanlık etti. Yeni kurulan siyasal sistemin sağlıklı biçimde işlemesi için çaba gösterdi. {{fact}}
 
27 Mayıs Darbesinin doğurduğu sorunlarla da uğraşarak [[22 Şubat 1962 ayaklanması]] ve [[20 Mayıs 1963 ayaklanması]] girişimlerinin önlenmesi çabalarında cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]]'e Genelkurmay Başkanı [[Cevdet Sunay]] ile birlikte yardimci oldu. [[1964]] [[Kıbrıs]] olayları sırasında [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nin Türkiye'nin adaya müdahalesini engellemesi üzerine dış politikada çok yönlü arayışlara girdi.<ref>http://www.frmpaylas.com/abd-8217-nin-kibris-kazigi-t113639.html?s=98765a755ed1f289540987a030e35cea&amp;</ref>
 
İlk [[Devlet Araştırma Kütüphanesi]] [[Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu]]'nun kurulmasi, planlı ekonomiye geçiş, [[Devlet Planlama Teşkilatı]]'nin kuruluşu, 5 yillik kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, [[Ankara Antlaşması]] ve takip eden sene [[Ortak pazar|Ortak Pazar]] üyeliği, [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği]] ile iyi ilişkiler kurulması, [[Milli İstihbarat Teşkilatı]] yasasi ve düzenlemesi, [[Milli Güvenlik Kurulu]]'nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulmasi, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulmasi, [[Devlet İstatistik Enstitüsü]] ile [[Turizm Bakanlığı]]nın kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planları, [[Basın Yayın Yüksek Okulu]]nun ilk kuruluşu İsmet İnönü'nun Başbakanlığı ve [[Cemal Gürsel]]'in cumhurbaşkanlığı yaptığı dönemde gerçekleştirildi.
[[Dosya:016 Anitkabir.05.2006 resize.JPG|left|200px|thumb|İsmet İnönü Lahti, Anıtkabir]]
İnönü hükümeti, [[TBMM]]'de yapılan bütçe oylamasında ret oylarının kabul oylarından fazla çıkması üzerine istifa etti.[[6 Şubat]] [[1965]]'te yerini [[Suat Hayri Ürgüplü]] hükümetine bıraktı. [[10 Ekim]] [[1965]] seçimlerinde partisinin seçimi kaybetmesi üzerine, parti içi görüş ayrılıkları derinleşti. İnönü'nün desteklediği "ortanın solu" politikasının [[CHP]] tarafından benimsenmesine rağmen [[1969]] yılında yapılan genel seçimleri de kaybetti.
 
[[Türk Silahlı Kuvvetleri]]'nin [[12 Mart]] [[1971]]'deki müdahalesinden sonra, CHP'nin tutumu konusunda parti içinde önemli görüş ayrılıkları belirdi ve İnönü parti genel sekreteri [[Bülent Ecevit]]'le anlaşmazlığa düştü. Ecevit'e göre, müdahalenin amacı, CHP içinde egemen olan "ortanın solu" politikasına son vermek ve partinin iktidar olmasını önlemekti. İnönü ise, müdahaleyi onaylamıyordu ve müdaheleden 2 gün sonra [[CHP]] grubunda çok sert bir konuşma yaptı ancak yine de ortamın yumuşaması için yeni kabineye bakan vermeyi kabul etti. Yeni kurulacak hükümete partinin üye verip vermeyeceği konusunda beliren anlaşmazlık sonucunda Ecevit istifa etti. Ecevit'le yoğun bir mücadeleye giren İnönü, Mayıs 1972'de toplanan V. Olağanüstü Kurultay'da, politikasının partisince onaylanmaması durumunda istifa edeceğini açıkladı. Kurultayda parti meclisi Ecevit'in yanında yer alınca da [[8 Mayıs]] [[1972]]'de CHP genel başkanlığından ayrıldı. Türk siyasal yaşamında parti içi mücadele sonucunda değişen ilk genel başkan olan İnönü [[4 Kasım]] [[1972]]'de CHP üyeliğinden, [[14 Kasım]] [[1972]]'de de milletvekilliğinden istifa etti. Başvurusu üzerine tabii senatör olarak Cumhuriyet Senatosu'nda görev aldı.
 
[[25 Aralık]] [[1973]]'te ölen İnönü [[27 Aralık]]'ta devlet töreni ile [[Anıtkabir]]'de toprağa verildi. Anılarının bir bölümünü Hatıralarım, Genç Subaylık Yılları, 1884-1918 (1968) adı altında toplamış, ayrıca çeşitli tarihlerdeki söylev ve demeçlerini içeren İsmet Paşa'nın Siyasi ve İçtimai Nutukları, 1920-1933 ([[1933]]), İnönü Diyor ki ([[1944]]), İnönü'nün Söylev ve Demeçleri I, 1920-1946 ([[1946]]) gibi kitapları yayımlanmıştır.
 
== Medya ==
 
Aşağıdaki ses ve belgesel kaynaklar, Cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]]'in 1963 yılında yayınladığı plaktan alınmıştır.
 
* http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963.ogg ''İsmet İnönü'den ses dosyası, Kemal Atatürk, 10 Kasim 1963''
* http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963_text.pdf ''İsmet İnönü ses dosya metni''
 
==Kaynak==
* İsmet İnönü: Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği - Şerafettin TURAN (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
{{başlangıç kutusu}}
{{S-off}}
{{sıra kutusu| önce = [[Mustafa Kemal Atatürk]] | başlık= [[Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı]] | yıllar= [[11 Kasım]] [[1938]] - [[22 Mayıs]] [[1950]]| sonra= [[Celâl Bayar]]}}
{{sıra kutusu| önce = [[Fethi Okyar]]</br>[[Fethi Okyar]] | başlık= [[Türkiye Cumhuriyeti Başvekili]] | yıllar= [[1 Kasım]] [[1923]] - [[22 Kasım]] [[1924]]</br>[[4 Mart]] [[1925]] - [[25 Ekim]] [[1937]]| sonra= [[Fethi Okyar]]</br>[[Celâl Bayar]]}}
{{sıra kutusu| önce = [[Emin Fahrettin Özdilek]] | başlık= [[Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı]] | yıllar= [[20 Kasım]] [[1961]] - [[20 Şubat]] [[1965]]| sonra= [[Suat Hayri Ürgüplü]]}}
{{sıra kutusu| önce = - | başlık= [[Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekili]] | yıllar= [[3 Mayıs]] [[1920]] - [[3 Ağustos]] [[1921]]| sonra= [[Fevzi Çakmak]]}}
{{sıra kutusu| önce = [[Yusuf Kemal Tengirşenk]] | başlık= [[Hariciye Vekili]] | yıllar= [[26 Ekim]] [[1922]] -[[21 Kasım]] [[1924]] | sonra= [[Şükrü Kaya]]}}
{{sıra kutusu| önce = [[Mustafa Necati Uğural]] | başlık= Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanı| yıllar= [[1 Ocak]] [[1929]] - [[27 Şubat]] [[1929]]| sonra= [[Hüseyin Vasıf Çınar]]}}
{{S-ppo}}
{{sıra kutusu| önce = [[Mustafa Kemal Atatürk]] | başlık= [[CHP Genel Başkanı]] | yıllar= [[11 Kasım]] [[1938]] - [[8 Mayıs]] [[1972]] | sonra= [[Bülent Ecevit]]}}
{{bitiş kutusu}}
 
<div class="Boxmerge">
{{tr_cumhurbsk}}
{{Tr basbakanlar}}
{{T.C. Dışişleri Bakanları}}
{{CHP başkanları}}
{{TSK Genelkurmay Başkanları}}{{T.C. Millî Eğitim Bakanları}}
{{I. İcra Vekilleri Heyeti (3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921)}}
{{Şablon:II. İcra Vekilleri Heyeti (24 Ocak 1921 - 19 Mayıs 1921)}}
{{Şablon:IV. İcra Vekilleri Heyeti (12 Temmuz 1922 - 4 Ağustos 1923)}}
{{V. İcra Vekilleri Heyeti (14 Ağustos 1923 - 27 Ekim 1923)}}
{{1. Hükümet - 1. Mustafa İsmet İnönü Hükümeti (1 Kasım 1923 - 6 Mart 1924)}}
{{2. Hükümet - 2. İnönü Hükümeti (6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924)}}
{{4. Hükümet - 3. İnönü Hükümeti (3 Mart 1925 - 1 Kasım 1927)}}
{{5. Hükümet - 4. İnönü Hükümeti (1 Kasım 1927 - 27 Eylül 1930)}}
{{6. Hükümet - 5. İnönü Hükümeti (27 Eylül 1930 - 4 Mayıs 1931)}}
{{7. Hükümet - 6. İnönü Hükümeti (4 Mayıs 1931 - 1 Mart 1935)}}
{{8. Hükümet - 7. İnönü Hükümeti (1 Mart 1935 - 25 Ekim 1937)}}
{{26. Hükümet - 8. İnönü Hükümeti (20 Kasım 1961 - 25 Haziran 1962)}}
{{27. Hükümet - 9. İnönü Hükümeti (25 Haziran 1962 - 25 Aralık 1963)}}
{{28. Hükümet - 10. İnönü Hükümeti (25 Aralık 1963 - 20 Şubat 1965)}}
{{Türk Kurtuluş Savaşı}}
</div>
 
[[Kategori:1884 doğumlular]]
[[Kategori:1973 yılında ölenler]]
[[Kategori:İsmet İnönü| ]]
 
[[ar:عصمت إينونو]]
[[az:İsmət İnönü]]
[[bg:Исмет Иньоню]]
[[cs:İsmet İnönü]]
[[da:İsmet İnönü]]
[[de:İsmet İnönü]]
[[el:Ισμέτ Ινονού]]
[[en:İsmet İnönü]]
[[eo:İsmet İnönü]]
[[es:İsmet İnönü]]
[[fi:İsmet İnönü]]
[[fr:İsmet İnönü]]
[[he:איסמט אינני]]
[[hu:İsmet İnönü]]
[[id:İsmet İnönü]]
[[it:İsmet İnönü]]
[[ja:イスメト・イノニュ]]
[[ka:ისმეთ ინენიუ]]
[[ku:İsmet İnönü]]
[[lv:Ismets Inēnī]]
[[nl:Ismet Inönü]]
[[no:İsmet İnönü]]
[[pl:İsmet İnönü]]
[[pt:İsmet İnönü]]
[[ru:Инёню, Исмет]]
[[sl:İsmet İnönü]]
[[sr:Мустафа Исмет Инени]]
[[sv:İsmet İnönü]]
[[ur:عصمت انونو]]
[[zh:伊斯麦特·伊诺努]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:Deneme_tahtası" sayfasından alınmıştır