Çeviribilim: Revizyonlar arasındaki fark

 

Çeviri yaparken mutlak bir doğruya ulaşılamyacağından dolayı çeviribilimden klasik anlamda bir [[bilim]] olarak bahsetmek mümkün değildir. Çeviribilim ile kastedilen, çevirinin nesnel bir gözle incelenmesi ve zaman zaman betimlenmesidir. Çeviri, kaynak metni hedef dilde tekrar yaratma eylemidir; çeviri incelemesi ise bu yeni metnin kaynak metinle karşılaştırılarak betimlenmesi, incelenmesi, çeviri sürecinde çeviriyi ve çevirmeni etkileyen şartların göz önünde bulundurulmasıdır.

 

 

Çeviride en önemli mesele sadakat olunca, çeviri kuramcıları “sadakatsizlikle” suçlanan çevirmenin davranışını anlamak için bu konuya eğilmişlerdir. Sözgelimi, [[Gideon Toury]], hedef dilin kültüründe belli [[norm]]ların ve [[kural]]ların olduğunu, insanların yaşayışlarını şekillendiren bu normların çevirmenin tercihini ve çevirisini de kaçınılmaz olarak şekillendireceğini belirtmiştir. Toury’ye göre, çevirinin sadakatini etkileyen en önemli etmenler hedef dilin kültürünün normlarıdır.

Çeviribilim kuramcısı [[Hans J. Vermeer]] ise, çevirinin nedenli bir “eylem” olduğunu, her bilinçli eylem gibi bunun da bir “amaç”la (skopos) yapıldığını, dolayısıyla çeviriyi biçimlendirecek olan etkenin çevirmenin amacı olduğunu savunmuştur.

 

Yeni kuram ve kuramsal çerçevelerle ortaya çıkan [[yapısalcılık]] sonrası araştırmacılar, ortaya çeviribilim açısından yeni görüşler atmışlardır. Bunların en önemlisi ise '''Yapısöküm''' adlı kuramın babası [[Jacques Derrida]]’dır. Derrida, sözcüklerin içini boşaltmış, “ak”ın aslında “kara” olabileceğini göstermiştir. Derrida ve [[Rosemary Arrojo]] gibi diğer yapısalcılık sonrası kuramcılar, Yazar kavramını öldürmüş, metnin yazardan bağımsız olduğunu, okurla metnin arasına yazarın giremeyeceğini belirtmişlerdir. Böylece, kendisi aynı zamanda bir okur olan çevirmene de sonsuz bir özgürlük bahşedilmiştir.

 

 

 

Cümle yapıları birbirinden farklı iki dil arasında çeviri yapan bir çevirmenin kaynak dile sadık olmasını beklemek ve bu konuda ısrar etmek iyi sonuçlar vermeyebilir. Sözgelimi, [[İngilizce]] ve [[Türkçe]]’nin cümle yapıları farklıdır; İngilizce’nin cümle dizilişi [[Özne]]-[[Yüklem]]-[[Nesne]] şeklinde, Türkçe’nin cümle dizilişi ise Özne-Nesne-Yüklem şeklindedir. İngilizce’de ''relative clause'' olarak adlandırılan sıfat/ilgi tümcecikleriyle sonu gelmeyen upuzun bir cümle kurulabilir. Ancak Türkçe’de [[sıfat]]lar ve sıfat tümcecikleri başta geldiği için uzun sıfat tümcecikleriyle kurulmuş bir İngilizce cümleyi aslına bağlı kalarak çevirmek Türkçe cümlenin anlaşılmaz ve hantal olmasına yol açabilir. Sıfat tümcecikleriyle dolu İngilizce bir cümleyi olduğu gibi çevirmek, Türkçe metinde bütün sıfat tümceciklerini başa almak, cümlenin akıcılığının bozulmasına, okurun cümlenin anlamı içinde kaybolmasına yol açar. Çeviride aslolan, metnin ne dediğini anlamak ve bu anlamı hedef dilde en güzel şekliyle ifade etmektir. Kuramcılar, çevirmene ne yapması gerektiğini söylemezler; yalnızca ürüne bakarak çevirmenin davranışlarını ve tercihlerini açıklamaya çalışırlar. Çeviri süreci içerisinde çevirmen kendi kararını kendisi verecektir. Ancak bu karar verme yetisi, ülkemizde özellikle teknik çeviride birçok çeviri yanlışına neden olmuş, özensiz ve araştırma yapılmaksızın yapılan çevirilerle dilimiz yozlaşmaya başlamıştır.

Günümüzde profesyonel çeviri hizmeti veren uluslararası çeviri şirketleri özellikle bu ilkeyle, "çevirmenin sadece kendi anadiline doğru çeviri yapması / hedef metnin de sadece ve özellikle anadili hedef dil ile aynı olan çevirmen tarafından çevrilmesi " ve bu ilkeyi temel alan bir sistemle çalışmayı tercih etmekteler. Çeviri hizmeti alan çeşitli sektörel firmalar da, daha önce yaşadıkları yanlış çeviri deneyimlerinden sonra artık bu ilkeyle hizmet veren çeviri şirketleriyle çalışmayı tercih etmeye başladılar.

 

 

Sözgelimi, ana dili İngilizce olan bir çevirmenle ana dili Türkçe olan bir çevirmen karşılıklı yardımlaşarak kaynak metinde anlamadıkları yerleri tartışmakta ve kendi ana dillerinde hedef metni yaratmaktadır. Her çevirmen kendi ana diline çeviri yapmakta, böylece yanlış ve anlamsız ifadelerle dolu çevirilerden kaçınılmaktadır. “Onun şiiri, Karacaoğlan’ın obasına uğramıştır” cümlesi İngilizce’ye bire bir çevrilirse (''His poetry has dropped by Karacaoğlan’s tent''), hedef dildeki okurlar bu cümleden bir şey anlamayacaklardır; çünkü onların söylemlerinde böyle bir ifade yoktur. Ana dili İngilizce olan bir çevirmen bunu kendi diline en uygun şekliyle aktaracaktır (Ör: ''His poetry has a Karacaoğlan flavor''). Aynı şekilde ana dili Türkçe olan bir çevirmen de kendi dilinde tuhaf duran bir ifadeyi Türkçe’ye uygun olarak çevirecektir.

Hem anlama dayalı, hem de kaynak metinle hedef metni ana dili kaynak dil olan çevirmenlerle tartışılarak yapılan bu çeviriler, günümüzde en güvenli çeviri olarak görülmektedir.

 

 

Tel Aviv University: Dyonun

Tel Aviv: The Porter Institute for Poetics and Semiotics, Tel Aviv University