Seferbiy Zaneqo: Revizyonlar arasındaki fark

'''Seferbiy Zaneqo''' (? – 1 Ocak 1860) [[Çerkesler|Çerkes]] askerî lider, diplomat, [[Aristokrasi|aristokrat]] ve aktivist. [[Rus-Çerkes Savaşı]]'nın çeşitli aşamalarında hem askerî hem de siyasî olarak yer aldı. [[Batı]]da Çerkes bağımsızlık davasını savundu, bölgede Osmanlı İmparatorluğu'nun bir temsilcisi olarak hareket etti. Hayatının sonunda ZenaqoZaneqo, Çerkes bağımsızlık hareketinin lideri hâline gelmişti.

[[Anapa]] yakınlarında doğdu. Kabilesel kökeni tartışmalı. [[Natuhaylar|Natuhay]] veya Hegayık olabileceği düşünülüyor. Babası Mehmedcerıy Bey Çerkesya'nın varlıklı insanlarından biri olarak erken yaşta vefat etti. 1807 yılında Anapa Ruslar tarafından ele geçirildi ve ZenaqoZaneqo, yerel halk tarafından Ruslara rehin olarak verildi.<ref>Точная дата этого события неизвестна. Х.Х.Хапсироков в статье о Сефер-бее считает, что это произошло после 1807 г., когда мальчику было 10-12 лет (Сефер-бей Зан // Хапсироков Х.Х. Жизнь и литература. Сб. статей. М., 2002. С. 236). В этом случае дата рождения Сефер-бея должна приходиться на 1795 или 1797 год, тогда как принятой датой его рождения считается 1789 год: Хаджебиекова Ф.М. Деятельность Мухаммеда-Амина и Сефер-бей Зана как военно-политических лидеров кубанских горцев в период Кавказской войны. Автореферат дисс. к.и.н. Краснодар, 2012. С. 19. ↑</ref> [[Odessa|Odessa'ya]] gönderildi, orada Rişelevski Lisesinde öğrenim gördü.<ref>. Дневник пребывания в Черкесии в течение 1837-1839 годов. Нальчик, 2007. Т. 2. Гл. 27., С. 173.</ref> Rus ordusundaki hizmeti, alay komutanı ile kişisel bir çatışmadan sonra dağlara kaçtığında sona erdi.<ref>Фелицын Е.Д. Князь Сефер-бей Зан – политический деятель и поборник независимости черкесского народа…, С.9-11.</ref> [[James Bell|James Bell'e]] göre, kısa süre sonra Mısır'a gitti ve [[Burcî Memlûkler|Çerkes Memlükler'in]] tahttan düşmesine dek orada kaldı. Vatanına döndüğünde bir [[Nogaylar|Nogay]] prensesi ile evlendi. O sırada Anapa, [[Osmanlı İmparatorluğu]] tarafından fethedildi ve ZenaqoZaneqo'nun Osmanlı hizmetine girmesi İstanbul'a seyahat etmesini sağladı. Albay rütbesini alarak Anapa valisi Hacı Hasan Paşa'nın vekili oldu. [[Osmanlı-Rus savaşları|Rus-Türk Savaşı]] (1828-1829) sırasında Anapa Ruslar tarafından geri alındı ve ZenaqoZaneqo esir alındı. Savaşın sonuna kadar Odessa'da kaldı, serbest bırakıldıktan sonra büyükelçi rolünü alarak Çerkesya'ya döndü.{{sfn|Khoon|2015|pp=69–76}}

[[Edirne Antlaşması (1829)|Edirne Antlaşması]] (1829), askeri karakolların ve [[stanitsa]]ların kurulması yoluyla Çerkesya'da Rus kolonizasyonunun başlangıcını işaret ediyordu. Çerkes kabilelerinin oluşturduğu bir meclis, ZenaqoZaneqo'yu 1831 baharında 200 kişilik delegasyonun başında İstanbul'a göndererek temsilcileri olarak ilan etti. Osmanlı, Çerkeslere gizlice silah ve mühimmat sağlamayı kabul ederken, [[Kavalalı Mehmed Ali Paşa|Kavalalı Mehmed Ali]] herhangi bir şey vermeyi reddetti. ZenaqoZaneqo, [[Samsun|Samsun'a]] yerleşti ve burada Çerkesya davasının savunuculuğunu sürdürdü.{{sfn|Khoon|2015|pp=76–77}} Orada, Batıda Çerkes davasını benimseyen ilk insanlardan biri olan ve İngiliz toplumunda [[Rus karşıtlığı|rusofobik]] tutumların yükselişine büyük katkıda bulunan [[David Urquhart]] ile tanıştı. 1834 yazında Urquhart, Çerkesya'yı ziyaret etti ve burada [[IV. William|İngiliz kralının]] çatışmaya müdahale etmesini talep eden 11 şef tarafından imzalanan bir dilekçe aldı. Sırasıyla 1835 ve 1836'da iki dilekçe daha geldi, her ikisi de İstanbul'daki İngiliz büyükelçisi John Ponsonby, 1. Vikont Ponsonby tarafından isteksizce reddedildi. Lord Palmerston, daha önce Ponsonby'nin Çerkesya'yı Doğu Sorunu'na dahil etme girişimini, Çerkes direniş hareketinin zayıf durumu nedeniyle engellemişti. Rus büyükelçisinin bir dizi diplomatik protestosu ZenaqoZaneqo'nun [[Edirne (il)|Edirne'ye]] sürgün edilmesine yol açtı. Urquhart tarafından cesaretlendirilen bir grup İngiliz maceracının, Çerkes kıyılarının ablukasını başarısız bir şekilde yönetmeye çalıştığı Vixen Misyonu, İngiltere ve Rusya arasında diplomatik bir skandal yarattı. Ponsonby tarafından cesaretlendirilen ZenaqoZaneqo, nafile de olsa İngilizlere itirazda bulunmaya devam etti.{{sfn|Köremezli|2004|pp=26–36}} Bu sırada militan [[Hâlidîlik|Hâlidî]] hareketi, Çerkes direnişinin arkasındaki ideoloji olma görevini [[Adige Habze|Habzeizmden]] devraldı. [[Şeyh Şamil|İmam Şamil]]'in gönderdiği elçiler, isyancıların [[Kafkasya|Kafkasya'daki]] faaliyetlerini koordine etmeye yardımcı oldu ve [[Şeriat|Şerî]] yasayı kurdu.{{sfn|Khoon|2015|pp=77–79}}

4 Ekim 1853'te Osmanlılar Rusya'ya savaş ilan ederek [[Kırım Savaşı|Kırım Savaşı'nı]] başlattı. Osmanlılar, 1854 baharında Kafkasya cephesinde bir taarruza hazırlanmak için ZenaqoZaneqo ve diğer Çerkesleri ordularına aldılar. ZenaqoZaneqo, fahrî [[paşa]] unvanını alarak Çerkesya'nın Osmanlı yetkilisi olarak atandı. 29 Ekim'de, İmam Şamil'in Çerkesya'daki naibi [[Muhammed Emin (Dağıstan)|Muhammed Emin]] için emir taşıyan iki haberci, [[Trabzon|Trabzon'dan]] onun gelişine hazırlık olarak savaşçı toplamak üzere gönderildi. 27 Mart 1854'te Rusya, İngiltere ve Fransa'nın çatışmaya müdahalesi nedeniyle savunma önlemi olarak Anapa ve [[Novorossiysk]] dışındaki Çerkes kalelerinden çekildi. Mayıs ayında, ZenaqoZaneqo da dahil olmak üzere 300 Çerkes, erzak ve askerî danışmanları taşıyan bir Osmanlı filosu [[Sohum|Sohum Kale'ye]] doğru yola çıktı. ZenaqoZaneqo kısa süre sonra Muhammed Emin ile çatıştı, ikincisi Osmanlılara anavatanlarının dışında savaşmaya zorlanacaklarından korktukları için asker sağlamayı reddetti. Temmuz ayında Emin'in de paşalığa yükseltilmesi iki adam arasındaki güç mücadelesini şiddetlendirdi. Mart 1855'te ZenaqoZaneqo'ya sadık birlikler Sebj nehri kıyısında Emin'in destekçileriyle çatıştı. ZenaqoZaneqo, yakın zamanda Ruslar tarafından terk edilmiş olan Anapa'ya taşındığı 10 Haziran'a kadar Sohum'da kaldı. Osmanlılar, ZenaqoZaneqo'nun Emin ile olan rekabetinin yarattığı Çerkes toplumundaki bölünmeyi kapatmak için her ikisini de hemşehrileri Mustafa Paşa'nın komutası altına aldı.{{sfn|Khoon|2015|pp=80–88}}

[[Paris Antlaşması (1856)|Paris Antlaşması]] (1856) çatışmayı sona erdirdi ve aynı zamanda Çerkes bağımsızlığına dair tüm umutları boşa çıkardı. Çerkesler siyasî olarak bölünmüş hâlde kaldılar ve Muhammed Emin yeni vâli olarak ZenaqoZaneqo'yu değiştirdiğinde, iki taraf bu kez Sup Nehri üzerinde ikinci bir savaşa girdi. Kabile büyüklerinin müdahalesi, iki liderin ortaklaşa İstanbul'a seyahat etmeyi ve padişahın anlaşmazlığı çözmesini kabul etmesi üzerine uzlaşmaya yol açtı. Ancak ZenaqoZaneqo yeminini bozdu ve Çerkesya'da kaldı. ZenaqoZaneqo, Haziran ayı boyunca Osmanlı ordusunun bölgeden çekilmesini denetlemekle görevlendirildiği için aslında gizli Osmanlı emirlerini uyguluyordu. Daha sonra Şapsuho nehrine yerleşti, Emin'in destekçilerinin onu bir tedarik yolu olarak kullanmasını önlemek için [[Tuapse]] limanını tahrip etti ve ikincisinin suikastını istedi. Yılın ikinci yarısında ZenaqoZaneqo, Ruslarla bir barış anlaşması yapmaya çalıştı. Ocak 1857'de Tuapse'de ZenaqoZaneqo'nun ve Emin'in güçleri arasında kanlı bir savaş daha yaşandı ve ZenaqoZaneqo'nun oğlu Qarabatır galip geldi. Rus istihbaratı, İngiltere ve Osmanlı'nın Kafkasya işlerine karıştığının pek âlâ farkındaydı. Mayıs 1857'de Emin, İstanbul'a davet edilip hemen tutuklandı ve daha önce imparatorluk Meclisi tarafından Rusya ile ilişkileri geliştirmek amacıyla karar verildiği üzere [[Şam|Şam'a]] sürgüne gönderildi. Aynı zamanda isyancılara silah ve mühimmat sevkiyatı durduruldu. ZenaqoZaneqo, 1 Ocak 1860'ta [[Şapsığlar|Şapsığya'da]] Osmanlı politikasındaki değişimden habersiz öldü. Vordobgaç vadisine gömüldü. Qarabatır, Çerkes direnişinin lideri olarak onun yerine geçti. Rus-Çerkes Savaşı 2 Haziran 1864'te resmen sona erdi, ardından [[Çerkes Sürgünü|Çerkes soykırımı]] gerçekleştirildi.{{sfn|Khoon|2015|pp=88–93}}