Dilbilgisi: Revizyonlar arasındaki fark

'''DilbilgisiDil bilgisi''', '''dil bilgisi''' ya da '''gramer''' ({{dil|grc|γραμματική|dil_adı=evet}}, grammatiki), bir [[Dil (filoloji)|dil]]in [[ses]], biçim ve [[cümle]] yapısını inceleyip, kurallarını saptayan [[bilim]] dalı. Bir dili seslerinden cümlelere kadar, içerdiği bütün dil birliklerini, geniş bir şekilde anlam ve görevlerini kapsayacak şekilde inceler. DilbilgisiDil bilgisi kuralları, bir grup tarafından hazırlanmayıp, o dili kullanan insanların zaman içinde gerekli kuralları yaratmaları veya var olan kuralları dilin gelişimine göre değiştirmeleri sonucu oluşur.

DilbilgisiDil bilgisi incelediği dil unsurlarına göre kendi içinde bölümlere ayrılır. Dilin seslerini inceleyen kısmına [[ses bilgisi]] ([[fonetik]]), yapı yönünden kelime ve şekilleri konu edinen kısmına [[şekil bilgisi]] ([[Morfoloji (dil bilimi)|morfoloji]] veya ''sarf''), kelime ve şekillerin çıkış yerlerini, yani menşelerini araştıran kısmına menşe veya [[türeme bilgisi]] ([[etimoloji]]), kelime ve şekillerin aralarındaki münasebetler ile cümleleri inceleyen dalına ise [[cümle bilgisi]] veya [[söz dizimi]], [[sentaks]] veya ''nahv'', dilin anlam oluşturma mekanizmalarını inceleyen kısmına [[semantik]] denmektedir. Dil ancak bu saydığı unsurlarla tamamlandığı gibi, dil bilgisi de bu unsurlardan oluşmaktadır. Bu bölümlerin hemen hepsi dilbilgisidil bilgisi içinde ayrı ayrı incelenmelerine rağmen, birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmazlar ve her zaman birbirlerine karışırlar. Bu yüzden dilbilgisidil bilgisi, bir dili bütün cepheleriyle bir bütün olarak ele alıp incer.

Dil bilgisi çok eski bilimlerdendir. [[Grekçe]]den, [[Latince]]ye, oradan diğer dillere yayılmıştır. En eski gramercilerin [[Hintler]] olduğu bilinir. MÖ 1. yüzyılda batıda dil bilgisinin kurucusu [[Aristoteles]] kabul edilir. Aristo, grameri, mantığın aynası haline getirmiştir. Dionysos MÖ 1. yüzyılda DilbilgisiDil bilgisi Sanatı adıyla ilk dilbilgisidil bilgisi kitabını yazmıştır. MS 4. asırda Romalı Donatus'un yazdığı dilbilgisidil bilgisi kitabı, batıda yıllarca okutulmuştur. Bunların dışında [[İskenderiye]] dil okulunun gramer ve sözlük konularında önemli yer tuttuğu görülür. İslami devirde görülen dilbilgisidil bilgisi çalışmaları daha çok bu okulu örnek almıştır. Emeviler'den itibaren İslam dünyasında pek çok gramer kitabı ve sözlük yazılmıştır. Türkiye'de 1858 yılında rüşdiyelerin açılması ile okutulmaya başlanır. 18. yüzyıla kadar filozofların elinde kalan dil, onlar tarafından şekilci mantığın sözdeki şekli olarak yorumlandığı gibi, düşüncenin de değişmez kanunlarına bağlılığı şeklinde değerlendirilmiştir. Böylece dil bilgisi yalnız gramerin değil, aklın da temsilcisi olmuştur. Fakat 19. yüzyıldan sonra dilin apayrı bir kurum olduğu, kendi kanunlarına bağlı, canlılığa sahip bulunduğu fikri ortaya çıkmıştır. Yine bu dönemde diller arasındaki akrabalıklar saptanırken, dillerin ayrı aileler oluşturduğu keşfedilmiştir. Böylece dilleri inceleyen, karşılaştırmalı dilbilgisidil bilgisi ortaya çıkmıştır. Ayrıca dilbilgisinindil bilgisinin; bir dilin tarihini ve zaman içindeki değişme ve gelişmesini inceleyen tarihi dilbilgisinindil bilgisinin yanında, bir dilin veya [[Lehçe (dil bilimi)|lehçenin]] belirli bir zamandaki durumunu konu edinen ''tasviri dilbilgisi'' gibi çeşitleri vardır. Bunun yanında bütün dilleri karşılaştırarak, sınıflara ayıran, onların iç ve dış kanunlarını araştıran bilim dalına da genel[[dil bilimi|lengüistik]] denmektedir. Ayrıca dillerle uğraşan ve bir dil üzerinde araştırmalar yapan dil bilginine de [[dilbilimci]] adı verilmektedir.

Türkçe ilk dilbilgisidil bilgisi kitabı, bugün elde bulunmayan Kaşgarlı Mahmud'un 11. asırda yazdığı Cevahirü'n-Nahv adlı eseridir. Ebu Hayyan'ın Arap diliyle, Arapça dil bilgisi yöntemine göre düzenlenmiş eseri Kitabu'l-İdrak li Lisani'l Etrak (yazılışı 1312 baskı 1931) ilk Türk dilbilgisidirdil bilgisidir. Osmanlı Türkçesinde yazılmış ilk dil bilgisi kitabı ise; Bergamalı Kadri'nin

19. yüzyıla kadar bütün dil bilgisi kitaplarında Arap dilbilgisidil bilgisi yöntemi izlenmiştir. Türk dilinin yapısı, kaideleri bu usule göre tespit edilmiştir. Kimisinde Arap, kimisinde Fransız dilbilgisidil bilgisi yöntemine uyularak yazılan, [[Osmanlıca]]nın yapısını anlatan eserler şunlardır:

Cumhuriyet döneminde kurulan Dil Encümeni (1928) [[abece]] ve dilbilgisidil bilgisi hakkında da iki rapor hazırlamış; 1928'de [[Latin harfleri]] [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]'de kabul edilmiş, bir süre sonra da 1932'de Türk Dili Tedkik Cemiyeti kurulmuştur. Daha sonra ortaöğretimde kullanılacak dilbilgisidil bilgisi kitabını Tahsin Banguoğlu hazırlamıştır (1940). Bu tarihten sonra dilbilgisidil bilgisi çalışmaları iki kolda gelişir. İlk ve ortaöğretimde kullanılmak üzere yazılan dilbilgisidil bilgisi kitapları ile Türkçenin ana grameri vasfında ilim dilbilgileri ve monogrofiler (T.N. Gencan, K. Demiray, A.C. Emre ve Prof. Dr. M. Ergin gibi...) Ayrıca Prof. Dr. Faruk K. Timurtaş, tarihi Türkiye Türkçesi ile ilgili olarak Eski Türkiye Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi Grameri III, adlı eserlerini bu dönemde vermiştir.

Avrupa'da Türk dili ve dilbilgisidil bilgisi üzerindeki çalışmaların tarihi çok eskidir. Alman H. Megiser'in (1612) eseri, yazarı bilinmeyen İbrahim Müteferrika baskısı eser (1732) gibi Birinci Dünya Savaşından sonra Türklere karşı duyulan ilgiyle Avrupa üniversitelerinde doğu dilleri ve Türk dili bölümleri açıldı ve pek çok Türkçe dilbilgisidil bilgisi kitapları yazıldı. J.W. Redhouse (1884), J. Deny (1912), J.Nemeth (1916), Ettore Rossi (1939), S.Topalina (1940), A.N.Koronov (1941), A.Tietze, S.G.Lisse (1943), Harbert Jansky (1943), Robert Godel (1945), N. Nitek (1945), Normon A. Mcquown (1946), Heinz Appenzeller (1948), P.H.Rühl (1949), L.Rosony (1960), G.L.Lewis (1967).

Türk dillerinin karşılaştırmalı dilbilgisidil bilgisi yazılmamış olmakla beraber bu alanda yerli ve yabancı birçok bilim insanı çalışmıştır. W.Radloff (1882-1883), A.Cevad Emre (Türk Lehçeleri Mukayeseli Grameri 1949), N.K. Dimitriev (1956-1959, 1961, 1962) gibi.