Zaman: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: Nedensiz içerik silinmesi Etiket: Elle geri alma |
Çeşitli bilgiler verilmiştir. Etiketler: Görsel Düzenleyici nowiki içeriyor |
||
4. satır:
[[Dosya:C solarcorona2003.gif|küçükresim|sağ|[[Dünya]]'nın ve [[Ay]]'ın hareketleri sonucu oluşan [[Güneş]]'in gökyüzünde hareket ettiği yanılgısı, insanlığın başlangıcından beri zamanı sembolize etmiştir.]]
'''Zaman''' veya '''vakit''', ölçülmüş veya ölçülebilen bir dönem, [[uzay]]sal boyutu olmayan bir [[wikt:süreklilik|süreklilik]].<ref name=Btime>{{Britannica|time}}</ref> Zaman kavramı, tarih boyunca [[felsefe]]nin ilgi alanlarından biri olmasının yanı sıra [[matematik]] ve [[fizik]] çalışmalarının da önemli alanlarından biridir.
== Etimolojisi ==
Zaman kavramı, Türkçeye Arapçadaki ''zeman'' (زمن) kelimesinden geçmiştir. Arapçadaki zaman kavramının etimolojisi hakkında ise üç hipotez bulunmaktadır. İlk hipoteze göre, ''zeman'' sözcüğü kadim Pers dilindeki ''jamânâ'' kelimesinden Arapçaya geçmiştir. İkinci hipoteze göre, ''zeman'' kelimesi aslında [[Akadca]] bir kelimedir. Üçüncü hipoteze göre ise ''zeman'' kelimesi Asıl Samicede mevcut olan bir sözcüktür.<ref>Ayyıldız, Esat. [https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2136201 “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni”]. ''Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi'' 22/1 (Mart 2022), s. 78.</ref>
== Fizikte zaman ==
Zaman, göreceli bir kavramdır. Zaman içinde olduğumuz üç mekân ve bir zaman boyutlu [[uzayzaman]]ın soyut olan boyutu olarak da kabul edilir. Aristo'ya göre zaman hareket eseri ortaya çıkmıştır o halde zaman hareketin ürünüdür. Bu görelelikte de böyle denilebilir. Zaman olgusu fizikte 't' (Latince zaman anlamına gelen '<nowiki/>''tempus''' kelimesinin baş harfi) harfiyle tanımlanır. Yine ''zaman''ın objektif olarak var olup olmadığı, fiziğin en önemli ve çözülemeyen konularının başında gelir. Planck zamanı denilen saniyenin 10<sup>−43</sup>'ünden daha kısa olan süre, fizikçilerce içinde bulunduğumuz 3+1 boyutlu uzayın sınırı ve [[kara delik|karadelik]] ortamının başlangıcı olarak kabul edilir. Tıpkı [[ışık]] gibi bükülebileceği varsayılmaktadır. Bu yüzden zaman yolculuğun mümkün olup olmadığı birçok [[bilim insanı|bilim adamı]] tarafından düşünülmektedir
Benzer şekilde zamanın akıp akmadığı veya hangi yönde aktığı da fiziğin en tartışmaları konularından biridir. Bazı teoriler bu hususta tarih boyuna tartışılagelmiştir. Örneğin; Eski Arap şairleri dahi bu hususu şiirlerinde gündeme getirmişlerdir. Örneğin; İslam öncesinin ünlü şairlerinden olan [[Zuheyr b. Ebî Sulmâ|Zuheyr b. Ebi Sulma]], zamanının fani olmadığını savunmuştur. [[Mütenebbî|Mutenebbi]]'nin ise zamanın aktığını düşündüğü anlaşılmaktadır. [[Mütenebbî|Mutenebbi]]'nin bu husustaki bir sözünün, İngiliz filozofu [[Francis Bacon]]'a ilham vermiş olabileceği düşünülmektedir.<ref>Ayyıldız, Esat. [https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2136201 “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni”]. ''Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi'' 22/1 (Mart 2022), s. 87.</ref>
Zaman, [[ışık hızı]] ile de dolaysız ilişki içinde olup maddenin ışık hızına yaklaşması durumunda zamanının yavaş akması, ışık hızında durması ve ışık hızı ötesinde de tersine akması; [[takyon]]lar denilen atomaltı parçacıkların ışıktan hızlı hareket ettiği ve zamanlarının gelecekten geçmişe doğru aktığı veya içinde bulunduğumuz uzayzamandan başka sonsuz sayıda da ihtimalin olabileceği hipotezleri de modern fiziğin ve [[Relativite|Görelilik Kuramı]]'nın temelini oluşturan konulardandır.▼
▲Öne sürüldüğüne göre, uzayda oluşan her şey zamanın içindedir. Neden-sonuç ilişkisi zaman akış oku ile ilgili olup tersine zaman oku da teorik olarak mümkündür. Zaman, [[ışık hızı]] ile de dolaysız ilişki içinde olup maddenin ışık hızına yaklaşması durumunda zamanının yavaş akması, ışık hızında durması ve ışık hızı ötesinde de tersine akması; [[takyon]]lar denilen atomaltı parçacıkların ışıktan hızlı hareket ettiği ve zamanlarının gelecekten geçmişe doğru aktığı veya içinde bulunduğumuz uzayzamandan başka sonsuz sayıda da ihtimalin olabileceği hipotezleri de modern fiziğin ve [[Relativite|Görelilik Kuramı]]'nın temelini oluşturan konulardandır.
== Zamanın ölçümü ==
Satır 17 ⟶ 22:
=== Tarihçe ===
İnsanoğlu, tarih boyunca çeşitli metotlarla zamanı ölçmeye çalışmıştır. İlk başta insanlar için sadece yağmurun, karın, soğuğun
[[Mısırlılar]]la devam eden zamanı doğru ölçme çalışmaları, [[Eski Yunanlılar|Yunan]] ve [[Romalılar|Roma]] medeniyetlerinde iyice geliştirilmiştir. Eski Mısır [[rahip]]lerine göre zaman; enerjinin yok oluşu ya da bir diğer anlamı ile enerjinin dönüşüm sürecidir ve sonsuz olan Tanrı'yı simgeler.▼
== İleri okumalar ==
▲Eski Mısır [[rahip]]lerine göre zaman; enerjinin yok oluşu ya da bir diğer anlamı ile enerjinin dönüşüm sürecidir ve sonsuz olan Tanrı'yı simgeler.
Ayyıldız, Esat. [https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2136201 “Klasik Arap Şiirinde Zaman Olgusu ve Kökeni”]. ''Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi'' 22/1 (Mart 2022), 67-97. [https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2136201 https://doi.org/10.33415/daad.1037608]
== Ayrıca bakınız ==
* [[Dehr]]
* [[Büyük Patlama]]
* [[Genel görelilik]]
| |||