Roket: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: Kaynaksız bilgi eklentisi Etiket: Elle geri alma |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
[[Dosya:PIA01480 Voyager2Launch-NASA.jpg|küçükresim|sağ|250px|NASA'nın Titan IIIE Roketi]]
'''Roket'''
[[Dosya:Atlantis taking off on STS-27.jpg|300px|küçükresim]]
▲• tdk.gov.tr (Erişim tarihi: 18 Mart, 2020)</ref>, [[mekanik]] anlamda bir [[jet motoru]]nda olduğu gibi yanma işlemine bağlı olarak itki üreten ancak bunu yaparken çevreden mecburi bir hava girişine ihtiyaç duymayan motora verilen addır. Bir roket motoru kullanarak öz-itki üreten askerî ya da sivil amaçlı [[mermi]], [[füze]], [[Uzay aracı|uzay-hava araçlarının]] tamamına da roket denilebilir.
Roket motorunun çalışma prensibi temel olarak [[Newton'un hareket yasaları]] <u>etki-tepki</u> kanununa (3. yasa) dayanır. Etki-tepki yasası şu cümle ile basitleştirilebilir '''“Her etkiye karşılık eşit ve zıt bir tepki vardır.”''' Roket motorunda süregelen kimyasal reaksiyonların oluşturduğu sıcak gaz yığınları yanma odasında bir basınç oluşturur ve bu basınç kuvvetlerinin dengesizliğinden kaynaklanan tepki kuvveti çıkış lülesi yardımıyla yönlendirilerek uzay aracına ileri veya yukarı doğru bir devinim kazandırır. Bir roket motorunun egzozu tamamen kendisiyle beraber taşıdığı uzay aracı yakıtından oluşur. Bu sebeple [[oksijen]]siz ortamda çalışabilirler ve vakum uzayda kullanılabilirler.
Askeri ve eğlence amaçlı [[roket tarihi]], en az 13. yüzyıl Çin'ine kadar uzanır. Roketçilik, Dünya'nın ayına ayak basmak da dahil olmak üzere [[Uzay Çağı]] için olanak sağlayan teknolojiydi. Roketler artık havai fişekler, silahlar, [[fırlatma koltuğu]], yapay uydular için [[fırlatma aracı]], [[insanlı uzay uçuş programı]] ve [[uzay araştırmaları]] için kullanılıyor. Kimyasal roketler, en yaygın yüksek güçlü roket türüdür ve tipik olarak yakıtın bir oksitleyici ile yakılmasıyla yüksek hızlı bir egzoz oluşturur.<ref>https://courses.lumenlearning.com/physics/chapter/8-7-introduction-to-rocket-propulsion/</ref> [[Hibrit yakıtlı roket]], roket motorunda birbirinden farklı fazdaki farklı roket yakıtları kullanan bir rokettir.
Gerçekte roketlerin vakum ortamlarda daha verimli çalıştığı bilinmektedir. Roketin asıl üretim amacı, atmosfer dışında da çalışabilmesinin istenmesi ve kısa süreli itme kuvvetinden yararlanarak yüksek hız elde edilmesidir. Yakıtı bittikten sonra kazandığı hız ile balistik kanunlarına göre roket, taşıdığı yükten ayrılarak veya ayrılmadan, amacına göre taşınan yükün yoluna devam etmesini sağlar. Ayrılma işleminden sonra dahi roketin geri kalan kademeleri öz-itki üretmeye devam ediyorsa bu tip roketlere [[:en:Multistage rocket|çok katlı (kademeli) roketler]] denir. Çok katlı roketler kaçış hızına ulaşmak suretiyle yer çekimi kuvvetini yenerek dünya yörüngesinden çıkabilir ve gezegenden sonsuz uzaya seyahat edebilir.▼
[[Dosya:Trident II missile image.jpg|300px|küçükresim]]
▲Gerçekte roketlerin vakum ortamlarda daha verimli çalıştığı bilinmektedir. Roketin asıl üretim amacı, atmosfer dışında da çalışabilmesinin istenmesi ve kısa süreli itme kuvvetinden yararlanarak yüksek hız elde edilmesidir. Yakıtı bittikten sonra kazandığı hız ile balistik kanunlarına göre roket, taşıdığı yükten ayrılarak veya ayrılmadan, amacına göre taşınan yükün yoluna devam etmesini sağlar.<ref>https://www.space.com/amp/how-rockets-work</ref> Ayrılma işleminden sonra dahi roketin geri kalan kademeleri öz-itki üretmeye devam ediyorsa bu tip roketlere [[:en:Multistage rocket|çok katlı (kademeli) roketler]] denir. Çok katlı roketler kaçış hızına ulaşmak suretiyle yer çekimi kuvvetini yenerek dünya yörüngesinden çıkabilir ve gezegenden sonsuz uzaya seyahat edebilir.
Roketler, içindeki yakıtı yakabilecek yakıcıyı (oksijen vb. türleri), türüne göre sıvı veya katı durumda bulundurur. Roketler sıvı ve katı yakıtlı olarak ikiye ayrılır.
Aslında roketler, uzay boşluğunda atmosferden daha verimli çalışır. [[Çok kademeli roket]]'ler, Dünya'dan [[kurtulma hızı]] elde etme yeteneğine sahiptir ve bu nedenle sınırsız sınırsız maksimum irtifaya ulaşabilir. <ref>https://www.nationalgeographic.com/science/article/rockets-and-rocket-launches-explained</ref>
[[Hava soluyan motor]]larla karşılaştırıldığında, roketler hafif ve güçlüdür ve büyük ivmeler üretebilir. Roketler uçuşlarını kontrol etmek için [[momentum]]a, [[kanat profili]], [[reaksiyon kontrol sistemi]], [[yalpalanmış itme kuvveti]], [[momentum çarkı]], [[itiş vektörlemesi]], itici gaz akışına, dönüşe veya [[kütleçekimi]]ne güvenirler.<ref>https://science.howstuffworks.com/rocket.htm</ref>
== Roketler ==
{{Ana|Roketler listesi}}
* Savaş Amaçlı Roketler: Savaş için atmosfer dışına çıkmayan roketlerdir. Menzilleri farklı olabilir. Füzeler roketlerin geliştirilmiş biçimidir.
* Uzay çalışmaları için roketler: Atmosfer dışına, daha doğrusu yörüngeye araç veya insan göndermek için kullanılan roketlerdir. Yakıtları biten parçalar kademeli olarak düşmektedir. (Örneğin [[Türksat 3A]]'yı taşıyan Ariane 5)
* Topçu rolünde [[Katyuşa (silah)|Katyuşa roketi]] ve Amerikan [[tanksavar]] [[bazuka]] mermisi. Bunlar katı kimyasal iticiler kullandı.
* [[Balon roketi]], [[su roketi]], [[hava roketi]] veya [[model roket]]ler gibi küçük modeller. [[Hobi dükkanı]]'nda bulunabilir.
* [[Roket arabası]], roketle çalışan uçaklar, [[roket kızağı]], [[sıvı itici yakıtlı roket]], [[tek yakıtlı roket]]
* [[VA-111 Şkval]], [[sondaj roketi]], [[çok kademeli roket]], [[füzyon roketi]], [[buharlı roket]]
* Roketle çalışan [[sırt roketi]]
* fırlatma koltukları ve fırlatma kaçış sistemleri gibi [[hızlı kaçış sistemi]], [[uzay sondası]]
=== Bileşenler ===
Roketler bir itici gaz, itici gazın yerleştirileceği bir yer (bir itici tank gibi) ve bir [[roket motoru başlığı]]'ndan oluşur.<ref>https://www.researchgate.net/figure/Forces-applied-on-rocket-3-Parachute-Function-and-Design_fig4_308658934</ref> Ayrıca bir veya daha fazla roket motoruna, [[tutum kontrolü]] cihazına (kanatlar, [[verniyeli motor]]lar, [[itiş vektörlemesi]] için [[Dengeleme Halkası|motor yalpaları]], [[jiroskop]]lar gibi) ve bu bileşenleri bir arada tutmak için bir yapıya (tipik olarak [[monokok]]) sahip olabilirler. Yüksek hızlı atmosferik kullanım için tasarlanan roketler ayrıca, genellikle yükü tutan bir [[burun konisi]] gibi aerodinamik bir kaplamaya sahiptir.<ref>https://www.vedantu.com/question-answer/find-the-mass-of-the-rocket-as-a-function-of-class-11-physics-cbse-5f9920e7e89b5f016fed75e5</ref>
Bu bileşenlerin yanı sıra roketler, kanatlar ([[roket uçak]]lar), [[paraşüt]]ler, tekerlekler (roket arabalar), hatta bir anlamda bir kişi (roket kemeri) gibi herhangi bir sayıda başka bileşene sahip olabilir. Araçlar sıklıkla, tipik olarak [[küresel uydu seyrüsefer sistemi]] ve [[INS]] kullanan navigasyon sistemlerine ve [[güdüm sistemi]]ne sahiptir.<ref>https://www.apogeerockets.com/Building_Supplies</ref>
=== Osmanlı 'Roket'i ===
[[IV. Murat]] zamanında yaşayan ünlü Türk mühendisi [[Lagari Hasan Çelebi]] tarafından yapılmıştır. [[Lagari Hasan Çelebi]], 1633 yılında; IV. Murat'ın kızı Kaya Sultan'ın doğduğu gece, [[Sarayburnu]]'nda düzenlenen şenliklerde ilk uçuş denemesini neticelendirdi.<ref>[[Evliya Çelebi]]'nin [[Seyahatnâme]]'si</ref> Bu netice ilk insanlı roketin icadı ve ilk roketli uçuş denemesi olarak kabul görmektedir.<ref>Winter, Frank H. (1997). "Who First Flew in a Rocket?", Journal of the British Interplanetary Society 45 (July 1992), p. 275-80</ref>
==Kullanım==
Kendi itici gazını taşıyan roketler veya diğer benzer reaksiyon cihazları, uzayda olduğu gibi, bir aracın itme için faydalı olarak kullanabileceği başka bir madde (kara, su veya hava) veya kuvvet (yerçekimi, manyetizma, ışık) olmadığında kullanılmalıdır. Bu durumda kullanılacak itici gazın tamamının taşınması gerekmektedir.
===Bilim ve araştırma===
[[File:STS-134 launch 2.ogv|thumb| {{OV|105}} [[STS-134]] videosu]]
Sondaj roketleri, Dünya yüzeyinden 50 kilometreden (31 mil) 1.500 kilometreye (930 mil) kadar okuma yapan aletleri taşımak için yaygın olarak kullanılır. Dünya'nın uzaydan ilk görüntüleri 1946'da bir V-2 roketinden elde edildi (uçuş #13).
Roket motorları aynı zamanda roket kızaklarını son derece yüksek hızda bir ray boyunca ilerletmek için kullanılır.<ref>https://www.researchgate.net/publication/353851499_A_Simplified_Guide_To_Rocket_Science_and_Beyond_-_Understanding_The_Technologies_of_The_Future</ref>
===Uzay===
[[File:Apollo 15 launch.ogv|thumb|[[Apollo 15]] [[Saturn V]] başlatılması]]
Daha büyük roketler normalde ateşlemeden birkaç saniye sonrasına kadar sabit destek sağlayan bir [[fırlatma rampası]]ndan fırlatılır.
Yörünge yörüngelerine teslim edilen uzay aracı yapay uydular haline gelir. Gerçekten de, [[uzay aracı]]nı yörüngeye ve ötesine fırlatmanın tek yolu roketler olmaya devam ediyor.<ref>https://www.space.com/how-rockets-work</ref> Ayrıca yörünge değiştirdiklerinde veya iniş için yörüngeden çıktıklarında uzay aracını hızla hızlandırmak için kullanılırlar. Ayrıca, inişten hemen önce sert bir paraşütü yumuşatmak için bir roket kullanılabilir.
==Uçuş==
[[Yörünge uzay uçuşu]] veya [[gezegenler arası ortam]] genellikle yerdeki sabit bir konumdan yapılır, ancak bir [[uçak]] veya [[gemi]]den de yapılabilir.<ref>https://www.scienceworld.ca/resource/pop-bottle-rocket-part-ii-projectile-motion/</ref>
Roket fırlatma teknolojileri, sadece aracın kendisini değil, aynı zamanda başarılı bir fırlatma veya kurtarma için gerekli ateşleme kontrol sistemlerini, [[görev kontrol merkezi]]ni, fırlatma rampasını, yer istasyonlarını ve izleme istasyonlarını da içerir. <ref>https://www.science.org/content/article/spacex-now-dominates-rocket-flight-bringing-big-benefits-and-risks-nasa</ref>
Yörünge fırlatma araçları genellikle dikey olarak havalanır ve daha sonra, genellikle bir yerçekimi dönüş yörüngesini izleyerek kademeli olarak eğilmeye başlar.<ref>https://www.nationalgeographic.com/science/article/jeff-bezos-flies-to-space-on-blue-origin-rocket</ref> Aşamasız yörüngeye ulaşabilecek araçlar önerilmiş olsa da, hiçbiri şimdiye kadar inşa edilmedi. Yalnızca roketlerle güçlendirildiyse, böyle bir aracın katlanarak artan yakıt gereksinimleri, faydalı yükünü çok küçük veya varolmayan hale getirecektir.
==Gürültü==
Roket egzozu önemli miktarda akustik enerji üretir. Süpersonik egzoz ortam havasıyla çarpıştığında şok dalgaları oluşur. Bu şok dalgalarından gelen ses yoğunluğu roketin boyutuna ve egzoz hızına bağlıdır. Büyük, yüksek performanslı roketlerin ses yoğunluğu, potansiyel olarak yakın mesafeden öldürebilir.
Bir roket yere yakın olduğunda gürültü genellikle en yoğundur, çünkü motorlardan gelen gürültü jetten uzağa yayılır ve yerden de yansır. Bu gürültü, çatılı alev hendekleri, jet etrafına su enjeksiyonu ve jeti belirli bir açıyla saptırarak bir miktar azaltılabilir.<ref>https://www.livescience.com/63030-rocket-sound-waves-shatter-sun-dog.html</ref>
Mürettebatlı roketler için, yolcuların ses yoğunluğunu azaltmak için çeşitli yöntemler kullanılır ve tipik olarak astronotların roket motorlarından uzağa yerleştirilmesi önemli ölçüde yardımcı olur. Yolcular ve mürettebat için, bir araç süpersonik hale geldiğinde ses dalgaları artık araca ayak uyduramadığından ses kesiliyor.<ref>https://www.researchgate.net/publication/325964020_Noise_and_Sonic_Boom_Analysis_from_Rocket_Launches</ref>
==Kaynakça==
{{Kaynakça}}
<references group="1"/>
== Ayrıca bakınız ==
* [[Roket (silah)]]
* [[Roket ve füze teknolojisi zaman çizelgesi]]
* [[Model roket motoru sınıflandırması]]
* [[Uzay sondası]]
* [[Topçu roketi]]
* [[Çok namlulu roketatar]]
* [[Roketatar]]
* [[Hipersonik]]
* [[Uzay yolculuğu]]
* [[Yerçekimi kaybı]]
* [[İmpuls (fizik)]]
* [[Tsiolkovsky roket denklemi]]
* [[Sürükleme]]
* [[Oberth etkisi]]
* [[Roket bahçesi]]
* [[Roket zıplaması]]
* [[Roket soba]]
* [[Antimadde roketi]]
* [[Yüksek güç roketçiliği]]
* [[Amatör roketçilik]]
* [[ROKETSAN]]
{{Uzay uçuşu}}
{{makine-taslak}}
{{Roket-taslak}}
Satır 31 ⟶ 98:
[[Kategori:Roket uçakları]]
[[Kategori:Silahlanma]]
[[Kategori:Fırlatma araçları]]
[[Kategori:Roket uçakları]]
[[Kategori:Roketçilik]]
| |||