İnsan: Revizyonlar arasındaki fark

Modern insanlar, yani {{Dil|la|''Homo sapiens''|dil_adı=hayır}}, Afrika'da kalan {{Dil|la|''H. erectus''|dil_adı=hayır}}'ların torunları olan ''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'' veya ''[[Homo rhodesiensis|H. rhodesiensis]]''{{'}}ten, yaklaşık 300.000 yıl önce evrildi,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago|tarih=2017|yazarlarıgöster=3|sayı=6363|dil=İngilizce|sayfalar=652-655|çalışma=[[Science]]|cilt=358|ad=Carina M.|soyadı=Schlebusch|ad12=Mattias|ad5=Alexandra|ad8=Mário|ad11=Marlize|soyadı11=Lombard|pmid=28971970|doi=10.1126/science.aao6266|soyadı8=Vicente|soyadı9=Steyn|ad3=Torsten|soyadı3=Günther|ad9=Maryna|soyadı6=Edlund|bibcode=2017Sci...358..652S|soyadı7=Munters|ad10=Himla|soyadı12=Jakobsson|ad6=Hanna|soyadı4=Sjödin|ad4=Per|ad2=Helena|soyadı2=Malmström|ad7=Arielle R.|soyadı10=Soodyall|soyadı5=Coutinho|s2cid=206663925}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/science/2017/jun/07/oldest-homo-sapiens-bones-ever-found-shake-foundations-of-the-human-story|başlık=Oldest ''Homo sapiens'' bones ever found shake foundations of the human story|arşivtarihi=20 Şubat 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210220041853/https://www.theguardian.com/science/2017/jun/07/oldest-homo-sapiens-bones-ever-found-shake-foundations-of-the-human-story|tarih=7 Haziran 2017|dil=İngilizce|çalışma=[[The Guardian]]|ad=Ian|soyadı=Sample}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-sapiens|başlık=''Homo sapiens''|arşivtarihi=26 Ocak 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180126182839/http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/species/homo-sapiens|tarih=8 Şubat 2016|dil=İngilizce|çalışma=The Smithsonian Institutions's Human Origins Program|yayıncı=[[Smithsonian Enstitüsü]]}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://evrimagaci.org/insan-evrimine-dair-son-10-yilin-en-onemli-10-kesfi-8151|başlık=İnsan Evrimine Dair Son 10 Yılın En Önemli 10 Keşfi!|arşivtarihi=12 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200812184549/https://evrimagaci.org/insan-evrimine-dair-son-10-yilin-en-onemli-10-kesfi-8151|tarih=4 Ocak 2020|çalışma=[[Evrim Ağacı]]|ad=George|soyadı=Dvorsky|editör-ad=Kadir Toykan|editör-soyadı=Özdoğan}}</ref> davranışsal moderniteye ise 50.000 yıl kadar önce ulaştı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/scitable/knowledge/library/the-transition-to-modern-behavior-86614339/|başlık=The Transition to Modern Behavior|tarih=2012|sayı=10|dil=İngilizce|sayfa=15|çalışma=Nature Education Knowledge|cilt=3|ad=Sarah|soyadı=Wurz|editör-ad=Jessica|editör-soyadı=Rothman}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Anatomy, Behavior, and Modern Human Origins|tarih=Haziran 1995|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=167-198|çalışma=Journal of World Prehistory|cilt=9|ad=Richard G.|soyadı=Klein|doi=10.1007/BF02221838|s2cid=10402296|issn=0892-7537}}</ref> {{Dil|la|''H. sapiens''|dil_adı=hayır}} zamanla kıtanın dışına göç etti ve yerleştiği yerlerdeki arkaik sapiens popülasyonlarının yerini aldı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Out of Africa Revisited|tarih=13 Mayıs 2005|sayı=5724|dil=İngilizce|sayfa=921|çalışma=[[Science]]|başlıktürü=This Week in ''Science''|cilt=308|doi=10.1126/science.308.5724.921g|issn=0036-8075|s2cid=220100436}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Human evolution: Out of Ethiopia|tarih=Haziran 2003|sayı=6941|dil=İngilizce|sayfalar=692-3, 695|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=423|ad=Chris|soyadı=Stringer|bibcode=2003Natur.423..692S|doi=10.1038/423692a|pmid=12802315|s2cid=26693109}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.actionbioscience.org/evolution/johanson.html|başlık=Origins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa?|arşivtarihi=31 Aralık 2005|arşivurl=https://web.archive.org/web/20051231234519/http://www.actionbioscience.org/evolution/johanson.html|tarih=Mayıs 2001|dil=İngilizce|çalışma=American Institute of Biological Sciences|yer=Washington DC|yayıncı=actionbioscience|ad=Donald|soyadı=Johanson}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=http://www.sciencemag.org/content/300/5626/1641.summary|başlık=Oldest Members of ''Homo sapiens'' Discovered in Africa|tarih=2003|sayı=5626|dil=İngilizce|sayfa=1641|çalışma=[[Science]]|cilt=300|ad=Ann|soyadı=Gibbons|doi=10.1126/science.300.5626.1641|pmid=12805512|s2cid=26472642}}</ref> Afrika'nın dışına göç, ilki 130.000 ila 100.000, ikincisi ise 70.000 ila 50.000 yıl önce olmak üzere iki farklı dalga hâlinde gerçekleşti.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe|tarih=21 Mart 2016|yazarlarıgöster=4|sayı=6|dil=İngilizce|sayfalar=827-33|çalışma=[[Current Biology]]|cilt=26|ad=Cosimo|soyadı=Posth|soyadı25=Kurt Wehrberger|ad28=Patrick|soyadı27=Svoboda|soyadı5=Rougier|ad4=Dorothée G.|soyadı20=Germonpré|ad14=Martina|ad17=Isabelle|soyadı18=Beauval|ad15=Elena|ad16=Giulia|soyadı16=Capecchi|ad10=Christoph|soyadı4=Drucker|ad5=Hélène|soyadı15=Gigli|ad3=Alissa|soyadı30=Bocherens|soyadı33=Haak|ad30=Hervé|pmid=26853362|doi=10.1016/j.cub.2016.01.037|soyadı35=Krause|ad35=Johannes|ad34=Adam|soyadı34=Powell|soyadı32=Conard|soyadı22=Cottiaux|ad22=Richard|ad31=Katerina|ad23=Bernard|soyadı2=Renaud|ad19=Damien|ad6=Christophe|soyadı24=Ronchitelli|ad2=Gabriel|ad27=Jiří|soyadı8=Thevenet|ad25=Kurt|soyadı29=Caramelli|ad21=Johannes van der|soyadı31=Harvati|ad32=Nicholas J.|ad33=Wolfgang|hdl=2440/114930|soyadı23=Gély|soyadı9=Furtwängler|soyadı28=Semal|ad29=David|ad9=Anja|soyadı10=Wißing|soyadı3=Mittnik|ad24=Annamaria|soyadı26=Grigorescu|soyadı17=Crevecoeur|ad11=Michael|soyadı7=Valentin|ad8=Corinne|ad26=Dan|ad18=Cédric|ad20=Mietje|ad7=Frédérique|soyadı6=Cupillard|soyadı19=Flas|soyadı13=Bolus|ad13=Michael|soyadı12=Malina|ad12=Maria|soyadı11=Francken|s2cid=140098861|soyadı14=Lari|soyadı21=Plicht}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4381518/|başlık=A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture|tarih=Nisan 2015|sayı=4|dil=İngilizce|sayfalar=459-66|çalışma=Genome Research|cilt=25|doi=10.1101/gr.186684.114|pmc=4381518|pmid=25770088}}</ref> {{Dil|la|''H. sapiens''|dil_adı=hayır}} diğer kıtalara ve daha büyük adalara yerleşmeye başladı: Avrasya'ya 60.000 yıl önce,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Evolution: What Makes a Modern Human|tarih=2012|sayı=7396|dil=İngilizce|sayfalar=33-35|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=485|ad=C.|soyadı=Stringer|doi=10.1038/485033a|pmid=22552077|bibcode=2012Natur.485...33S|s2cid=4420496}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/69197/title/Hints_of_earlier_human_exit_from_Africa|başlık=The southern route "out of Africa": evidence for an early expansion of modern humans into Arabia|arşivtarihi=27 Nisan 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110427201317/http://www.sciencenews.org/view/generic/id/69197/title/Hints_of_earlier_human_exit_from_Africa|tarih=28 Ocak 2011|yazarlarıgöster=3|sayı=6016|dil=İngilizce|sayfalar=453-456|çalışma=[[Science]]|cilt=331|ad=Simon J.|soyadı=Armitage|soyadı2=Jasim|ad6=Hans-Peter|ad4=Adrian G.|soyadı4=Parker|ad5=Vitaly I.|soyadı5=Usik|ad3=Anthony E.|soyadı6=Uerpmann|soyadı3=Marks|ad2=Sabah A.|bibcode=2011Sci...331..453A|doi=10.1126/science.1199113|s2cid=20296624|pmid=21273486}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-12300228|başlık=Humans 'left Africa much earlier'|arşivtarihi=9 Ağustos 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120809051349/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12300228|tarih=27 Ocak 2011|dil=İngilizce|çalışma=[[BBC]]|ad=Paul|soyadı=Rincon}}</ref> Avustralya'ya 65.000 yıl önce,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago|tarih=Temmuz 2017|yazarlarıgöster=4|sayı=7663|dil=İngilizce|sayfalar=306-310|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=547|soyadı16=Huntley|ad23=Mara|soyadı8=Hayes|ad22=Makiah|ad18=Tiina|soyadı17=Brand|ad21=Lindsey|ad17=Helen E. A.|ad20=James|soyadı19=Fairbairn|soyadı20=Shulmeister|soyadı24=Connell|ad26=Kasih|soyadı27=Murphy|soyadı22=Salinas|ad25=Gayoung|soyadı26=Norman|ad24=Kate|ad27=Tessa|soyadı28=Pardoe|ad28=Colin|bibcode=2017Natur.547..306C|doi=10.1038/nature22968|pmid=28726833|hdl=2440/107043|soyadı18=Manne|ad3=Ben|ad7=Richard G.|soyadı13=Cox|soyadı21=Lyle|ad1=Chris|ad14=Lee J.|soyadı25=Park|ad8=Elspeth|ad9=Kelsey|soyadı7=Roberts|ad6=Mike|soyadı10=Carah|ad5=Lynley|soyadı1=Clarkson|ad4=Richard|soyadı4=Fullagar|ad2=Zenobia|soyadı3=Marwick|ad16=Jillian|soyadı6=Smith|soyadı5=Wallis|ad15=Quan|soyadı15=Hua|soyadı2=Jacobs|soyadı14=Arnold|ad13=Delyth|ad12=Jessica|soyadı9=Lowe|soyadı12=McNeil|ad11=S. Anna|soyadı11=Florin|ad10=Xavier|ad19=Andrew|soyadı23=Page|s2cid=205257212}}</ref> [[Amerika]]'ya 15.000 yıl önce, [[Hawaii]], [[Paskalya Adası]], [[Madagaskar]] ile [[Yeni Zelanda]] gibi daha izole adalara ise {{kısaltma|M.S|Milattan sonra}} 300 ila 1280 yılları arasında yerleşti.<ref>{{Web kaynağı|url=http://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/10289/2690/1/Lowe%202008%20Polynesian%20settlement%20guidebook.pdf|başlık=Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update|arşivtarihi=22 Mayıs 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100522032853/http://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/10289/2690/1/Lowe%202008%20Polynesian%20settlement%20guidebook.pdf|tarih=2008|dil=İngilizce|çalışma=Waikato Üniversitesi|ad=David J.|soyadı=Lowe}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Human migrations: Eastern odyssey|tarih=2 Mayıs 2012|sayı=7396|dil=İngilizce|sayfalar=24-26|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=485|ad=Tim|soyadı=Appenzeller|bibcode=2012Natur.485...24A|doi=10.1038/485024a|pmid=22552074}}</ref> 11.000 yıl önce [[Güney Amerika]]'nın güney uçlarına yerleşerek, 1820'ye kadar keşfedilmeyecek olan [[Antarktika]] dışındaki tüm kıtalara ulaştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Atlas of World History|kısım=The Human Revolution|tarih=2003|dil=İngilizce|sayfa=16|yer=New York|yayıncı=Oxford University Press|seri=Concise|özgünyıl=2002|isbn=978-0-19-521921-0}}</ref> Bu dönemde insanlarda dini inançlar da ortaya çıkmaya başladı. Ruhaniliğin izlerine ilk olarak [[Neandertal]]lerde rastlanmıştı: Genellikle yanında yiyecek veya alet olmadan, yani [[adak]] adamadan, ölülerini gömerlerdi.<ref name=":5" /> Ancak, muhtemelen büyüye yönelik inançlarla veya dinle alakalı olan [[Mağara ressamlığı|mağara resimleri]] gibi,<ref name=":5">{{Kitap kaynağı|başlık=Religions of the World|url=https://archive.org/details/religionsofworld0000hopf_w0d2|tarih=1987|dil=İngilizce|sayfalar=[https://archive.org/details/religionsofworld0000hopf_w0d2/page/17 17]-19|yer=New York|yayıncı=MacMillan Publishing Company|seri=4|özgünyıl=1976|ad=Lewis M.|soyadı=Hopfe|isbn=978-0-02-356930-2}}</ref> karmaşık, ayrıntılı ve [[tanrı]]yı içeren inançların kanıtları 32.000 yıl öncesine kadar ortaya çıkmadı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.metmuseum.org/toah/hd/chav/hd_chav.htm|başlık=Chauvet Cave|arşivtarihi=4 Mart 2021|arşivurl=http://web.archive.org/web/20210304032321/http://www.metmuseum.org/TOAH/hd/chav/hd_chav.htm|dil=İngilizce|çalışma=[[Metropolitan Museum of Art]]}}</ref> Bu dönemde yaşayan insanlar ayrıca [[Willendorf Venüsü]] gibi, dini inançları simgeleyen taş figürinleri de geride bıraktı.<ref name=":5" />

[[Richard Dawkins]] tarafından ortaya atılan bir teoriye göre; dil daha karmaşık hâle geldikçe, elde edilen bilgileri hatırlama ve iletme yeteneği yeni bir kültürel iletim birimi ile sonuçlandı: [[Mem]].<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Selfish Gene|url=https://archive.org/details/selfishgene0000dawk|kısım=Memes: the new replicators|tarih=1989|dil=İngilizce|sayfalar=[https://archive.org/details/selfishgene0000dawk/page/189 189]-201|yer=Oxford|yayıncı=Oxford University Press|seri=2|özgünyıl=1976|ad=Richard|soyadı=Dawkins|isbn=978-0-19-286092-7|yazarbağı=Richard Dawkins}}</ref> Böylece fikirler hızlı bir şekilde ve nesiller boyunca aktarıldı. Kültürel evrim, hızlıca biyolojik evrimden daha büyük bir faktör hâline geldi ve [[tarih]] gerçek anlamda başladı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Neanderthals, Bandits and Farmers: How Agriculture Really Began.|tarih=1998|dil=İngilizce|yer=Londra|yayıncı=Weidenfeld & Nicolson|ad=Colin|soyadı=Tudge|isbn=978-0-297-84258-3}}</ref> Yaklaşık 12.000 yıl öncesine dek, yani tarihinin %90'ından fazlası boyunca, insanlar [[avcı-toplayıcı]] [[Göçebelik|göçebeler]] olarak küçük gruplar hâlinde yaşıyordu.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Hunter-Gatherers of the Nile Valley and the Sahara Before 12,000 Years Ago|tarih=4 Temmuz 2013|editörler=Mitchell, Peter; Lane, Paul J.|dil=İngilizce|ad=Elena|soyadı=Garcea|doi=10.1093/oxfordhb/9780199569885.013.0029}}</ref> [[Tarım devrimi|Neolitik Devrim]] (insan topluluklarının ilk kez [[tarım]] yapması) ilk olarak [[Batı Asya|Güneybatı Asya]]'daki [[Bereketli Hilal]]'de başladı ve sonraki milenyum boyunca [[Eski Dünya]]'nın geniş bölgelerine yayıldı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Origins and Spread of Domestic Animals in Southwest Asia and Europe.|tarih=2013|yazarlarıgöster=3|dil=İngilizce|sayfalar=13-17|yer=Walnut Creek|yayıncı=Left Coast Press|ad=Sue|soyadı=Colledge|isbn=978-1-61132-324-5|ad2=James|ad3=Keith|ad4=Katie|ad5=Stephen|soyadı2=Conolly|soyadı3=Dobney|soyadı4=Manning|soyadı5=Shennan|oclc=855969933}}</ref> Devrim ayrıca [[Mezoamerika]]'da (6.000 yıl önce),<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Animals and Human Society|kısım=The Neolithic Revolution, Animal Domestication, and Early Forms of Animal Agriculture|tarih=Ocak 2018|dil=İngilizce|sayfalar=103-131|yayıncı=Elsevier Science|ad=Colin G.|soyadı=Scanes|editör-ad=Samia|editör-soyadı=Toukhsati|isbn=9780128052471|doi=10.1016/B978-0-12-805247-1.00006-X}}</ref> Çin'de,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Prehistoric evolution of the dualistic structure mixed rice and millet farming in China|tarih=Haziran 2017|sayı=12|dil=İngilizce|sayfalar=1885-1898|çalışma=The Holocene|cilt=27|ad=Keyang|soyadı=He|ad2=Jianping|soyadı2=Zhang|ad3=Can|ad4=Houyuan|soyadı4=Lu|bibcode=2017Holoc..27.1885H|doi=10.1177/0959683617708455|s2cid=133660098|soyadı3=Wang}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Earliest domestication of common millet (Panicum miliaceum) in East Asia extended to 10,000 years ago|tarih=5 Mayıs 2009|yazarlarıgöster=4|sayı=18|dil=İngilizce|sayfalar=7367-7372|cilt=106|ad=Houyuan|soyadı=Lu|soyadı6=Zhou|ad4=Naiqin|ad12=Deke|soyadı5=Li|ad6=Kunshu|ad9=Haijiang|soyadı4=Wu|soyadı7=Ye|ad8=Tianyu|pmid=19383791|soyadı10=Yang|ad7=Maolin|soyadı2=Zhang|ad5=Yumei|soyadı12=Xu|soyadı3=Liu|ad3=Kam-biu|ad10=Xiaoyan|pmc=2678631|doi=10.1073/pnas.0900158106|bibcode=2009PNAS..106.7367L|soyadı11=Shen|soyadı13=Li|ad13=Quan|soyadı8=Zhang|ad11=Licheng|ad2=Jianping|soyadı9=Zhang}}</ref> [[Papua Yeni Gine]]'de,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Origins of agriculture at Kuk Swamp in the highlands of New Guinea|tarih=11 Temmuz 2003|yazarlarıgöster=4|sayı=5630|dil=İngilizce|sayfalar=189-93|çalışma=[[Science]]|cilt=301|ad=T. P.|soyadı=Denham|ad3=C.|ad4=R.|soyadı4=Fullagar|soyadı7=Porch|soyadı5=Field|ad5=J.|ad6=M.|ad2=S. G.|ad7=N.|pmid=12817084|soyadı3=Lentfer|ad8=.|doi=10.1126/science.1085255|s2cid=10644185|soyadı8=Winsborough|soyadı2=Haberle|soyadı6=Therin}}</ref> [[Sahel]]'de ve [[Batı Afrika]]'nın [[savan]]a bölgelerinde de bağımsız olarak gerçekleşti.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Yam genomics supports West Africa as a major cradle of crop domestication|tarih=Mayıs 2019|yazarlarıgöster=4|sayı=5|sayfalar=eaaw1947|çalışma=Science Advances|cilt=5|ad=Nora|soyadı=Scarcelli|ad3=Roland|soyadı3=Akakpo|ad11=Cédric|ad4=Anne-Céline|soyadı4=Thuillet|ad5=Jude|ad6=Mohamed N.|soyadı8=Sonké|soyadı6=Baco|ad7=Emmanuel|soyadı7=Otoo|ad8=Bonaventure|pmc=6527260|ad2=Philippe|soyadı9=Dansi|ad10=Gustave|soyadı2=Cubry|doi=10.1126/sciadv.aaw1947|ad9=Alexandre|ad17=Yves|soyadı15=Chaïr|ad13=Sandrine|soyadı13=Causse|ad14=Karine|soyadı14=Alix|ad15=Hâna|ad16=Olivier|soyadı11=Mariac|soyadı16=François|soyadı17=Vigouroux|ad12=Marie|bibcode=2019SciA....5.1947S|soyadı5=Obidiegwu|soyadı12=Couderc|soyadı10=Djedatin|pmid=31114806}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1574602/7/Fuller_693898.pdf|başlık=Evidence for Sorghum Domestication in Fourth Millennium BC Eastern Sudan: Spikelet Morphology from Ceramic Impressions of the Butana Group|tarih=Ekim 2017|yazarlarıgöster=2|sayı=5|sayfalar=673-683|çalışma=Current Anthropology|cilt=58|ad=Frank|soyadı=Winchell|soyadı4=Champion|s2cid=149402650|doi=10.1086/693898|soyadı5=Fuller|ad5=Dorian Q.|ad2=Chris J.|soyadı3=Murphy|ad3=Charlene|soyadı2=Stevens|ad4=Louis}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=4500-Year old domesticated pearl millet (Pennisetum glaucum) from the Tilemsi Valley, Mali: new insights into an alternative cereal domestication pathway|tarih=Şubat 2011|yazarlarıgöster=3|sayı=2|sayfalar=312-322|çalışma=Journal of Archaeological Science|cilt=38|ad=Katie|soyadı=Manning|ad2=Ruth|soyadı2=Pelling|ad3=Tom|ad4=Jean-Luc|soyadı4=Schwenniger|ad5=Dorian Q.|soyadı5=Fuller|doi=10.1016/j.jas.2010.09.007|soyadı3=Higham}}</ref> [[İndus Nehri|İndus Vadisi]]'nde {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 6.000'lerde ekinler ekilmeye ve [[sığır]]lar evcilleştirilmeye başlandı, Çin'deki [[Sarı Irmak]] kıyılarında {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 7.000 civarında [[darı]] ve diğer tahıl ürünleri yetiştiriliyordu, [[Yangtze]]'de ise [[pirinç]] daha da erken bir tarihte, {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 8.000'de ekildi. Amerika'da {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 4.000 civarlarında [[Helianthus|günebakan]], Orta Amerika'da ise {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 3.500'e gelindiğinde [[Mısır (bitki)|mısır]] ve [[fasulye]] ekimi yapılıyordu. [[Patates]] ilk olarak, [[Lama (hayvan)|lamaların]] da evcilleştirilmiş olduğu [[And Dağları]]'nda yetiştirildi.<ref name=":3" /> Tarımın bir sonucu olarak insanların ilk kez ihtiyaç duyduklarından fazla gıdaya erişim sağlamaları, yerleşik insan yerleşimlerinin kurulmasını, hayvanların [[Evcilleştirme|evcilleştirilmesini]] ve tarihte ilk kez [[Bakır Çağı|metal aletlerin kullanılmaya]] başlanmasını sağladı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Penguin History of the World|tarih=2013|dil=İngilizce|sayfalar=34-35|yer=New York|yayıncı=Penguin Books|seri=6|ad=J. M.|soyadı=Roberts|isbn=978-1-84614-443-1|ad2=Odd Arne|soyadı2=Westad}}</ref> Tarım ve [[yerleşik hayat]]; çok daha yoğun popülasyonların bir arada yaşamasına imkan vererek, daha sonra [[imalat]]ın, [[ticaret]]in ve siyasi gücün merkezi hâline gelecek olan [[şehir]]lerin ortaya çıkmasına yol açtı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged|url=https://archive.org/details/encyclopediaworl00stea|tarih=2001|editörler=Stearns, Peter N.; Langer, William L|dil=İngilizce|sayfa=[https://archive.org/details/encyclopediaworl00stea/page/n227 15]|yer=Boston|yayıncı=Houghton Mifflin Company|seri=6|isbn=978-0-395-65237-4}}</ref> İlk antik şehirler, {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 6.000 civarlarında [[Eriha]] ve [[Çatalhöyük]]'te görüldü.<ref name=":6" /> Şehirlerin gelişimiyle eş zamanlı olarak uygarlıklar da yükseldi; ilk olarak [[Sümerler]], ve daha sonra diğerleri ortaya çıktı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=Td4WAAAAQBAJ&q=western%20civilisation%20egypt&pg=PA16|başlık=Cengage Advantage Books: Western Civilization: Beyond Boundaries|tarih=5 Mart 2013|yazarlarıgöster=2|basım=7|dil=İngilizce|sayfa=16|yayıncı=Cengage Learning|ad=Thomas F. X.|soyadı=Noble|isbn=978-1-285-66153-7|ad2=Barry|ad3=Duane|ad4=Kristen|ad5=Elinor|soyadı2=Strauss|soyadı3=Osheim|soyadı4=Neuschel|soyadı5=Accampo}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=LceiAgAAQBAJ&q=western+civilisation+egypt&pg=PT65&redir_esc=y#v=snippet&q=western%20civilisation%20egypt&f=false|başlık=Western Civilization: Volume A: To 1500|tarih=1 Ocak 2014|dil=İngilizce|yayıncı=Cenpage Learning|ad=Jackson J.|soyadı=Spielvogel|isbn=978-1-285-98299-1}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=fa6swJv64xkC&q=Greek+Ways:+How+the+Greeks+Created+Western+Civilization&redir_esc=y#v=snippet&q=Greek%20Ways%3A%20How%20the%20Greeks%20Created%20Western%20Civilization&f=false|başlık=Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization|tarih=2002|dil=İngilizce|sayfalar=1-14|yer=San Francisco, Kaliforniya|yayıncı=Encounter Books|ad=Bruce S.|soyadı=Thornton|isbn=978-1-893554-57-3}}</ref> Ancak dünya üzerindeki tüm toplumlar, özellikle de Avustralya gibi izole ve ekilebilir bitki türleri bakımından fakir bölgeler göçebe yaşam tarzını terk etmedi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Guns, Germs, and Steel|tarih=1999|dil=İngilizce|yayıncı=W.W. Norton & Company|ad=Jared|soyadı=Diamond|isbn=978-0-393-31755-8|yazarbağı=Jared Diamond}}</ref>

[[Şehir devletleri]]nin, özellikle de [[Mezopotamya]]'da yer alan Sümer şehirlerinin gelişmesiyle {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 4. milenyumda bir [[şehir devrimi]] gerçekleşti.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780195188318.001.0001/oxfordhb-9780195188318-e-4|başlık=Ancient Near Eastern City-States|tarih=1 Şubat 2013|editörler=Bang, Peter Fibiger; Scheidel, Walter|dil=İngilizce|ağ=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean|ad=Steven J.|soyadı=Garfinkle|isbn=9780195188318|doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.001.0001}}</ref> Yazının en eski hâli olan [[çivi yazısı]], bu şehirlerde, {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 3.000 civarlarında ortaya çıktı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=A Companion to Ancient Near Eastern Languages|kısım=The Emergence of Cuneiform Writing|tarih=28 Şubat 2020|dil=İngilizce|sayfalar=27-46|yayıncı=Wiley|seri=1|ad=Christopher|soyadı=Woods|editör-ad=Rebecca|editör-soyadı=Hasselbach-Andee|isbn=978-1-119-19329-6|doi=10.1002/9781119193814.ch2}}</ref> Bu zamanlarda gelişecek olan diğer büyük uygarlıklar, [[İndus Vadisi Uygarlığı]],<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Ancient civilization: Cracking the Indus script|tarih=20 Ekim 2015|sayı=7574|dil=İngilizce|sayfalar=499-501|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=526|ad=Andrew|soyadı=Robinson|bibcode=2015Natur.526..499R|doi=10.1038/526499a|pmid=26490603|s2cid=4458743}}</ref><ref>{{Ansiklopedi kaynağı|soyadı=Chakrabarti|ad=Dilip K.|tarih=2004|başlık=Introduction|çalışma=Indus Civilization Sites in India: New Discoveries|yayıncı=Marg Publications|yer=Mumbai|isbn=978-81-85026-63-3|sayfa=11|dil=İngilizce}}</ref> [[Çin tarihi|antik Çin]],<ref>{{Dergi kaynağı|url=http://scholarspace.manoa.hawaii.edu/bitstream/10125/17161/1/AP-v41n1-15-42.pdf|başlık=Building the Chronology of Early Chinese History|tarih=2002|sayı=1|dil=İngilizce|çalışma=Asian Perspectives|cilt=41|ad=Yun Kuen|soyadı=Lee|issn=1535-8283|doi=10.1353/asi.2002.0006|hdl=10125/17161|s2cid=67818363}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Timelines of World History|tarih=2006|dil=İngilizce|sayfalar=14-20|yer=New York|yayıncı=DK Publishing|ad=John B.|soyadı=Teeple|isbn=978-0-7566-1703-5}}</ref> [[Ciruft kültürü|İran]]<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East|url=https://archive.org/details/archaeologyartif00musc|kısım=Jiroft and 'Jiroft-Aratta': A Review Article of Yousef Madjidzadeh, Jiroft: The Earliest Oriental Civilization|tarih=1 Ocak 2013|dil=İngilizce|sayfalar=[https://archive.org/details/archaeologyartif00musc/page/n491 485]-522|yayıncı=BRILL|ad=Oscar White|soyadı=Muscarella|isbn=978-90-04-23669-1|doi=10.1163/9789004236691_016}}</ref> ve [[antik Mısır]]<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Cultural Atlas of Ancient Egypt|tarih=2000|dil=İngilizce|sayfa=8|yayıncı=Facts on File|seri=Revised|ad=John|soyadı=Baines|isbn=978-0-8160-4036-0|ad2=Jaromir|soyadı2=Malek}}</ref><ref>{{Ansiklopedi kaynağı|soyadı=Bard|ad=Kathryn A.|başlık=The Emergence of the Egyptian State (c.3200–2686 BC)|çalışma=The Oxford History of Ancient Egypt|editör-soyadı=Shaw|yayıncı=Oxford University Press|yer=Oxford|tarih=2000|isbn=978-0-19-280458-7|url=https://archive.org/details/oxfordhistoryofa00shaw/page/57|editör-ad=Ian|sayfalar=64-65}}</ref> idi. Zamanla birbirleriyle ticaret yapmaya başladılar ve [[tekerlek]], [[saban]] ve [[yelken]] gibi teknolojiler geliştirdiler.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Sumerian World|kısım=Trade in the Sumerian world|tarih=29 Ağustos 2013|dil=İngilizce|sayfalar=447-61|ad=Harriet|soyadı=Crawford|isbn=978-1-136-21911-5}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=714342|başlık=Prehistoric innovations: Wheels and wheeled vehicles|tarih=2018|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=271-298|çalışma=Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae|cilt=69|ad=Mária|soyadı=Bodnár|doi=10.1556/072.2018.69.2.3|issn=0001-5210}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=The Invention of the Plow|tarih=1985|sayı=4|dil=İngilizce|sayfalar=727-743|çalışma=Comparative Studies in Society and History|cilt=27|ad=Frederic L.|soyadı=Pryor|doi=10.1017/S0010417500011749|issn=0010-4175|jstor=178600}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.academia.edu/1576775|başlık=A companion to the archaeology of the ancient Near East.|arşivtarihi=28 Nisan 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150428190743/http://www.academia.edu/1576775/Watercraft|kısım=Watercraft|tarih=2012|dil=İngilizce|sayfalar=347-354|yer=Chichester, Batı Sussex|yayıncı=Wiley-Blackwell|ad=Robert|soyadı=Carter|isbn=978-1-4051-8988-0}}</ref> [[Astronomi]] ve [[matematik]] alanlarında da önemli gelişmeler katedildi ve [[Keops Piramidi]] inşa edildi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Early physics and astronomy: A historical introduction.|kısım=Science Before the Greeks|tarih=1993|dil=İngilizce|sayfa=1|yayıncı=CUP Archive|ad=Olaf|soyadı=Pedersen|isbn=978-0-521-40340-5}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=9LveDwAAQBAJ|başlık=Mathematics in ancient Iraq: A social history|tarih=30 Haziran 2020|dil=İngilizce|sayfa=xxi|yayıncı=Princeton University Press|ad=Eleanor|soyadı=Robson|isbn=9780691201405}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=https://archive.org/details/sim_technology-and-culture_2003-04_44_2/page/340|başlık=Building the Great Pyramid: Probable Construction Methods Employed at Giza|tarih=2003|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=340-354|çalışma=Technology and Culture|cilt=44|ad=James Frederick|soyadı=Edwards|doi=10.1353/tech.2003.0063|issn=0040-165X|jstor=25148110|s2cid=109998651}}</ref> Günümüzde mevcut olan kanıtların gösterdiği üzere, bu uygarlıkların gerilemesine sebep olmuş olabilecek yaklaşık yüz yıl süren şiddetli bir kuraklık gerçekleşti,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=New geological age comes under fire|tarih=10 Ağustos 2018|sayı=6402|dil=İngilizce|sayfalar=537-538|çalışma=[[Science]]|cilt=361|ad=Paul|soyadı=Voosen|bibcode=2018Sci...361..537V|doi=10.1126/science.361.6402.537|pmid=30093579}}</ref> ve bunun sonrasında yeni uygarlıklar ortaya çıktı. [[Babil]]ler Mezopotamya üzerinde hüküm sürdü;<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=BPdLxEyHci0C|başlık=Babylonians|tarih=2000|dil=İngilizce|sayfa=7|yayıncı=University of California Press|ad=H. W. F.|soyadı=Saggs|isbn=9780520202221}}</ref> [[Poverty Point|Poverty Point kültürleri]], [[Minos medeniyeti|Minoslar]] ve [[Shang Hanedanı]] gibi diğerleri ise kendi bölgelerinde öne çıktı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Poverty Point as Structure, Event, Process|tarih=1 Aralık 2005|sayı=4|dil=İngilizce|sayfalar=335-364|çalışma=Journal of Archaeological Method and Theory|cilt=12|ad=Kenneth E.|soyadı=Sassaman|doi=10.1007/s10816-005-8460-4|issn=1573-7764|s2cid=53393440}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans|tarih=2 Ağustos 2017|sayı=7666|dil=İngilizce|sayfalar=214-218|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=548|bibcode=2017Natur.548..214L|doi=10.1038/nature23310|pmc=5565772|pmid=28783727}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC|kısım=The Shang: China's first historical dynasty|tarih=1999|dil=İngilizce|sayfalar=232-291|yayıncı=[[Cambridge University Press]]|ad=Keightley|soyadı=D. N.|editör-ad=M.|editör-soyadı=Loewe|isbn=978-0-521-47030-8}}</ref> İndus Vadisi Uygarlığı'nda ise [[Vedalar]] olarak bilinen ve Hindu inanışının temelini oluşturan metinler ilk kez ortaya çıktı.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.worldhistory.org/article/230/religious-developments-in-ancient-india/|ad=Sanujit|soyadı=Ghose|çalışma=World History Encyclopedia|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210425034702/https://www.worldhistory.org/article/230/religious-developments-in-ancient-india/|arşivtarihi=25 Nisan 2021}}</ref> {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 1.200 civarında Bronz Çağı aniden [[Bronz Çağı Çöküşü|çöktü]], bu, bir dizi uygarlığın varlığının sonlanmasına ve [[Yunan Karanlık Çağı]]'nın başlamasına sebep oldu.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Drought and societal collapse 3200 years ago in the Eastern Mediterranean: a review|tarih=6 Mayıs 2015|sayı=4|dil=İngilizce|sayfalar=369-382|çalışma=WIREs Climate Change|cilt=6|ad=David|soyadı=Kaniewski|ad2=Joël|soyadı2=Guiot|ad3=Elise Van|soyadı3=Campo|doi=10.1002/wcc.345}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages|tarih=1 Haziran 2012|sayı=6|dil=İngilizce|sayfalar=1862-1870|çalışma=Journal of Archaeological Science|cilt=39|ad=Brandon L.|soyadı=Drake|doi=10.1016/j.jas.2012.01.029}}</ref> Bu dönemde, demir tuncun yerini almaya başladı ve bu [[Demir Çağı]]'nın başlamasına yol açtı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=European Prehistory: A Survey|kısım=The Iron Age|tarih=30 Haziran 2011|dil=İngilizce|sayfalar=405-460|yer=New York|yayıncı=Springer|ad=Peter S.|soyadı=Wells|editör-ad=S.|editör-soyadı=Milisauskas|doi=10.1007/978-1-4419-6633-9_11}}</ref>

[[Yakın Çağ]] sırasında gerçekleşen [[Sanayi Devrimi]] ve [[İkinci Sanayi Devrimi|Teknolojik Devrim]]; görüntü teknolojisi, ulaşım alanındaki önemli yenilikler ve [[enerji gelişimi]] gibi yeni keşifleri ve ilerlemeleri sağladı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.greatachievements.org/|başlık=Greatest Engineering Achievements of the 20th Century|arşivtarihi=6 Nisan 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150406160644/http://greatachievements.org/|dil=İngilizce|çalışma=[[Ulusal Mühendislik Akademisi]]}}</ref> 18. yüzyılda ortaya çıkan ve [[Aydınlanma Çağı]] olarak bilinen kültürel hareket, genel olarak Avrupa'nın zihniyetini önemli derecede şekillendirdi ve kıtanın [[sekülerizasyon]]una katkıda bulundu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=bR8UyegNBEMC|başlık=The Enlightenment and Its Effects on Modern Society|tarih=2010|dil=İngilizce|sayfa=144|yayıncı=Springer Science & Business Media|ad=Milan|soyadı=Zafirovski|isbn=9781441973870}}</ref> [[Amerika Birleşik Devletleri]] (ABD), bir grup küçük sömürgeden zamanla küresel [[süper güç]]lerden biri hâline gelerek büyük bir değişim geçirdi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=From colony to superpower : U.S. foreign relations since 1776|url=https://archive.org/details/fromcolonytosupe00herr|tarih=2008|dil=İngilizce|sayfa=[https://archive.org/details/fromcolonytosupe00herr/page/n22 1]|yer=New York|yayıncı=Oxford University Press|ad=George C.|soyadı=Herring|isbn=978-0-19-972343-0|oclc=299054528}}</ref> [[Napolyon Savaşları]] 1800'lerin başlarında Avrupa'yı kasıp kavurdu,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=The worldwide economic impact of the French Revolutionary and Napoleonic Wars, 1793–1815|tarih=13 Mart 2006|sayı=1|dil=İngilizce|sayfalar=123-149|yayıncı=[[Cambridge University Press]]|cilt=1|ad=Kevin H.|soyadı=O’Rourke|doi=10.1017/S1740022806000076|issn=1740-0228}}</ref> İspanya [[Yeni Dünya]] sömürgelerinin çoğunu kaybetti<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Spain and Its Colonies, 1808-1820|tarih=Kasım 1931|sayı=4|dil=İngilizce|sayfalar=439-463|çalışma=The Hispanic American Historical Review|cilt=11|ad=A. F.|soyadı=Zimmerman|doi=10.2307/2506251|jstor=2506251}}</ref> ve Avrupalıların genişlemesi Okyanusya<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-military-history_2004-07_68_3/page/957|başlık=The Australian Frontier Wars, 1788-1838 (review)|tarih=Temmuz 2004|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=957-959|çalışma=The Journal of Military History|cilt=68|ad=George K.|soyadı=Raudzens|doi=10.1353/jmh.2004.0138|issn=1543-7795|s2cid=162259092}}</ref> ile [[Afrika Talanı|Afrika]]'ya doğru devam etti; öyle ki, Avrupalıların kontrol ettiği toprakların toplam topraklara oranı, Afrika'da 50 yıldan daha kısa bir sürede %10'dan neredeyse %90'a çıktı.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml|başlık=Slavery and the 'Scramble for Africa'|arşivtarihi=8 Mart 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210308061508/https://www.bbc.co.uk/history/british/abolition/scramble_for_africa_article_01.shtml|tarih=17 Şubat 2011|dil=İngilizce|çalışma=[[BBC]]|ad=Saul|soyadı=David}}</ref> Avrupa milletleri arasında kurulmuş olan zayıf güç dengesi, [[Ölü sayısına göre savaşlar listesi|insanlık tarihindeki en ölümcül çatışmalardan biri]] olan [[I. Dünya Savaşı]]'nın patlak vermesiyle 1914'te çöktü.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=The sleepwalkers : how Europe went to war in 1914|kısım=Polarization of Europe, 1887-1907|tarih=2012|dil=İngilizce|yer=Londra|yayıncı=Allen Lane|ad=Christopher M.|soyadı=Clark|isbn=978-0-7139-9942-6|oclc=794136314}}</ref> 1918'de savaşın bitmesinden sonra kurulan [[Milletler Cemiyeti]], anlaşmazlıkları barışçıl bir şekilde çözmek için kurulan ilk büyük uluslararası kuruluş oldu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=iz55RRayP34C|başlık=The United Nations at Age Fifty: A Legal Perspective|tarih=1995|dil=İngilizce|sayfa=77|yayıncı=Martinus Nijhoff Publishers|ad=Tomuschat|soyadı=Christian|isbn=9789041101457}}</ref>

Tarımın ortaya çıktığı {{kısaltma|M.Ö|Milattan önce}} 10.000 civarlarındaki insan nüfusuna yönelik tahminler, 1 milyon ile 15 milyon arasında değişmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com.tr/books?id=cXuCjDbxC1YC|başlık=Urban world history: an economic and geographical perspective|tarih=2009|dil=İngilizce|sayfa=26|ad=Luc-Normand|soyadı=Tellier|isbn=978-2-7605-1588-8}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Demographic Problems: Controversy Over Population Control|url=https://archive.org/details/demographicprobl0000thom_1975|tarih=1975|dil=İngilizce|yer=Ecino, Kaliforniya|yayıncı=Dikenson Publishing Company|seri=2|ad=Ralph|soyadı=Thomlinson|isbn=978-0-8221-0166-6}}</ref> {{kısaltma|M.S|Milattan sonra}} 4. yüzyılda, doğu ve batı [[Roma İmparatorluğu]]'nda toplam 50 ila 60 milyon insan yaşıyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Population.htm|başlık=Population estimates of the Roman Empire|arşivtarihi=7 Mayıs 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160507061006/http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Population.htm|tarih=1998|dil=İngilizce|yayıncı=Tulane.edu|ad=Kenneth W.|soyadı=Harl}}</ref> İlk olarak {{kısaltma|M.S|Milattan sonra}} 6. yüzyılda kaydedilen [[hıyarcıklı veba]]lar, sadece Avrasya ve Kuzey Afrika'da 75 ila 200 milyon insanı öldüren [[Kara Ölüm]] ile birlikte, nüfusu yarı yarıya düşürdü.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=The history of the plague and the research on the causative agent Yersinia pestis|tarih=14 Kasım 2004|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=165-178|çalışma=International Journal of Hygiene and Environmental Health|cilt=207|ad=Björn P.|soyadı=Zietz|ad2=Hartmut|soyadı2=Dunkelberg|doi=10.1078/1438-4639-00259|pmc=7128933|pmid=15031959}}</ref> 13. yüzyılda [[Anadolu|Küçük Asya]]'nın nüfusu 6 milyon civarındaydı.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Late Ancient and Medieval Population|tarih=1958|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=93-99|çalışma=Transactions of the American Philosophical Society|cilt=48|ad=J. C.|soyadı=Russell|doi=10.2307/1005708|jstor=1005708}}</ref> 1800 civarlarında insan nüfusu bir milyara ulaştı. Bundan sonra katlanarak artmaya devam etti; 1930'da iki, 1960'da üç, 1975'te dört, 1987'de beş ve 1999'da altı milyarı gördü.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/411162.stm|başlık=World's population reaches six billion|arşivtarihi=15 Nisan 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080415053354/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/411162.stm|tarih=5 Ağustos 1999|dil=İngilizce|çalışma=[[BBC]]}}</ref> 2011'de yedi milyarı aştı ve Ağustos 2021 itibariyle dünyada 7.8 milyar insan vardı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://yaleglobal.yale.edu/content/world-population-2020-overview|başlık=World Population: 2020 Overview|arşivtarihi=9 Mart 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210309052034/https://yaleglobal.yale.edu/content/world-population-2020-overview|tarih=11 Şubat 2020|dil=İngilizce|çalışma=[[Yale Üniversitesi]]|ad=Joseph|soyadı=Chamie}}</ref> 2018'de, dünyadaki tüm insanların toplam [[Biyokütle (biyoloji)|biyokütlesi]] 60 milyon ton, yani evcilleştirilmemiş diğer tüm memelilerin toplamınkinden yaklaşık on kat daha büyüktü.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6016768/|başlık=The biomass distribution on Earth|tarih=19 Haziran 2018|sayı=25|dil=İngilizce|sayfalar=6506-6511|çalışma=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|cilt=115|ad=Yinon M.|soyadı=Bar-On|pmc=6016768|doi=10.1073/pnas.1711842115|ad3=Ron|soyadı3=Milo|soyadı2=Phillips|ad2=Rob|pmid=29784790}}</ref>

|+<div class="center">'''İnsan vücudunun bileşenleri<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Chemical Storylines|url=https://archive.org/details/chemicalstorylin0000unse|tarih=2000|dil=İngilizce|sayfa=[https://archive.org/details/chemicalstorylin0000unse/page/3 3]|yayıncı=Heinemann|ad=George|soyadı=Burton|isbn=9780435631192}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-44926689|başlık=Vücudumuz hangi elementlerden oluşuyor?|arşivtarihi=18 Mayıs 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210518235419/https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-44926689|tarih=24 Temmuz 2018|çalışma=[[BBC]]}}</ref>'''<br /> <font size="1">60 kilogram bir bireyde</div>

İnsanın genetik bilgilerinin çoğu [[hücre çekirdeği]]nin içinde yer alır. Çoğu hayvan gibi, insanlar da [[Ploitlik|diploit]] [[ökaryot]]ik bir türdür. Her [[somatik hücre]]de 23'er [[kromozom]]dan oluşan iki set bulunur ve bu setlerin her biri birer ebeveynden alınır; [[gamet]]lerde ise iki ebeveynden alınanların bir karışımı olan tek bir kromozom seti bulunur. Bu 23 çift kromozom arasında, 22 çift [[Otozomlar|otozom]] ve bir çift [[Biyolojik cinsiyet belirleme sistemi|cinsiyet kromozomu]] vardır. Tıpkı diğer memelilerde olduğu gibi, insanlar bir [[XY biyolojik cinsiyet belirleme sistemi]]ne sahiptir, böylece dişiler XX, erkekler ise XY cinsiyet kromozomlarına sahip olur.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Human Chromosomes: Structure, Behavior, Effects|url=https://archive.org/details/humanchromosomes0000ther_f7n0|tarih=1980|dil=İngilizce|sayfalar=[https://archive.org/details/humanchromosomes0000ther_f7n0/page/112 112]-124|yayıncı=[[Springer (yayınevi)|Springer]]|ad=Eeva|soyadı=Therman|isbn=978-1-4684-0109-7|doi=10.1007/978-1-4684-0107-3|s2cid=36686283}}</ref> Genler ve çevre; fiziksel özellikler, fizyoloji, hastalıklara yakalanmaya yatkınlık ve zihinsel yetenekler konularında insanın biyolojik çeşitliliğini sağlar. Genlerin ve çevrenin insanın hangi özelliklerini ne kadar etkilediği, günümüzde hâlâ tam olarak anlaşılamamıştır.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1012913/|başlık=Monozygotic twins of different sex|tarih=Haziran 1996|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=117-123|çalışma=Journal of Medical Genetics|cilt=3|ad=J. H.|soyadı=Edwards|pmc=1012913|doi=10.1136/jmg.3.2.117|ad3=J.|soyadı3=Kahn|soyadı2=Dent|ad2=T.|pmid=6007033}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Some causes of genotypic and phenotypic discordance in monozygotic twin pairs|tarih=22 Ocak 1996|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=216-228|çalışma=American Journal of Medical Genetics|cilt=61|ad=Geoffrey A.|soyadı=Machin|doi=10.1002/(SICI)1096-8628(19960122)61:3<216::AID-AJMG5>3.0.CO;2-S|pmid=8741866}}</ref>