Tasavvuf edebiyatı: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Tasavvufi terimler ve ilimler Etiketler: Elle geri alma Geri alındı Görsel Düzenleyici |
k 2003:E2:B70C:9600:8937:3FFB:2679:4ED3 (mesaj) tarafından yapılan değişiklikler geri döndürülerek, Nushirevan11 tarafından değiştirilmiş son sürüm geri getirildi. Etiket: Geri döndürme |
||
1. satır:
{{düzenle|Ocak 2012}}
{{uzman|vikiproje=edebiyat|vikiproje2=din|tarih=Aralık 2010}}
{{Türk edebiyat tarihi}}
[[Tasavvuf müziği|Tasavvuf]] ([[Arapça]]:تصوف tasawwuf), kelime anlamıyla "[[sufi]]
Dinî -Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Mecazi aşk ile hakiki aşk arasında kuvvetli bağlar kuran, ortak mazmunların bulunduğu bir şiir çizgisinde gelişimini sürdüren tasavvuf edebiyatında tekke şairlerinin çoğu tarikatlarda yetişmiş şeyh ve dervişlerdir. Dili Aşık Edebiyatı'na göre ağır, divan edebiyatına göre sadedir. İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.
== Genel özellikleri ==
11. satır:
Tasavvuf edebiyatı şairleri, yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla şiirler yazdılar. Tasavvuf şiirinin genel adı, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre değişik isimlerle anılan ilahilerdi. Nazım birimi dörtlüktü. Ama gazel biçimde yazılmış ilahiler de vardır. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, [[efsane]]ler, [[masal]]lar, [[fıkra]]lar ve [[tarikat]] büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur.
Eserler dörtlük birimiyle yazılmıştır. Genellikle yarım uyak kullanılır
Bu şairler tarihin ve günümüzün en önemli şairleridir.
[[Tasavvuf]] felsefesine göre [[kainat]]ın [[yaratılış]] sebebi [[tanrı]]nın kendi güzelliğini görmek ve bilinmek istemesidir. Tanrının "ol" emri ile kainat yaratılmıştır. Varlıklar tanrıdan kopma bir parçadır. Dolayısıyla Tanrı "[[Vahdet-i Vücud]]" yani tek varlıktır. Dolayısıyla [[evren]]deki varlıklar asıl varlığa dönmek ister. Varlığın kendi varlığını tanrı varlığında yok etmesi tasavvufta en son aşamadır.
Dini görüşler ve bunların işlenişi bakımından [[Araplar|Arap]] ve [[iran edebiyatı]] ile etkileşim söz konusudur. Fakat bu etkileşimin boyutu [[divan edebiyatı]]ndaki kadar büyük değildir.
Dinî-Tasavvufî [[osmanlı edebiyatı]] [[İslâmiyet]]’in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır. İslâmiyet'in kökleşip yayılmasında büyük etkisi olan tasavvuf, zamanla edebî eserlerde de işlenmiş, din ve tasavvuf, edebiyat aracılığıyla yayılmaya çalışılmıştır. Dinî -Tasavvufî [[Türk edebiyatı]]na [[Tekke]] edebiyatı da denir. Dinî -Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil, dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Tekke şairlerinin çoğu tarikatlarda yetişmiş [[şeyh]] ve [[derviş]]lerdir. Tekke şiiri, halk şiirinden de divan şiirinden de nazım şekilleri almıştır. Tasavvufçu olmak için nefsi kontrol etme
En belirgin özellikleri şunlardır:
25. satır:
* Şiirlerin çoğu ezgilidir.
* Allah, insan, felsefe, doğruluk, ibadet gibi konular işlenmiştir.
* İlahi, nefes, nutuk, devriye, şathiye, deme gibi nazım
* Dili Aşık Edebiyatı'na göre ağır,
* Aşık, maşuk, şarap, saki gibi
Yüzyıllara göre bu edebiyatın en önemli temsilcileri şunlardır:
53. satır:
Bütün görüntülerde "varlık" ve "yokluk" öğeleri bir aradadır. İnsan dünyaya bağlı tutku ve zevklerini yok ederek "varlık" öğesini geliştirir. Bunun yolu da [[tekke]]lerden (tarikatlar) geçer. Burada insan sıkı bir eğitimle dünya nimetlerinden vazgeçerse, sonunda özü olan Allah'a kavuşabilir. Bu da gerçek aşktır. İnsanların birbirlerine duyacakları [[aşk]] ise mecazdır. Bu, kişiyi Allah'tan uzaklaştırır. "Bir hırka, bir lokma" insana yetmelidir. Tekkelerde bu yolla Allah'a ulaşan insan sonunda "[[Enel Hak]]" derecesine varır. Bu kişilere ''İnsan-ı Kâmil'' ya da ''Ermiş'' denir.
==
*
* [[Tekke]]: Tasavvuf ehli kişilerin, tarikat mensuplarının barındıkları, eğitim gördükleri yer, kuruluş.
* [[Pir]]: Tarikat kurucusu
* [[Şeyh]]: 1. Tarikat kurucusu. 2. Tarikatta en yüksek dereceye ermiş kişi. 3. Tarikat kollarından birinin başında bulunan kimsedir.
* [[Tarikat]]: Allah’a varma yolunda benzer biçimde düşünenlerin oluşturduğu topluluk.
* [[Derviş]]: Bir tarikata girmiş, onun kurallarına uygun yaşayan kimse.
Satır 69 ⟶ 68:
Tekke şiirinde görülen ve dinsel içerikli konuları işleyen ilahi, nefes, deme, şathiye gibi ürünler nazım biçimi değil, birer [[nazım türü]]dür. Çünkü bunlar da koşma tipi [[nazım biçimi]]yle ve [[hece ölçüsü]]nün genellikle 7, 8 ve 11'li kalıplarıyla söylenir. Söz konusu türlerde dörtlük sayısı genellikle 3 - 7 dir. İlahi, nefes ve demeler, [[beste]]lenerek söylenir.
{{Çoklu sütun}}
=== İlahi === Herhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Allah'ı öven şiirlere denir. Daima özel bir ezgi ile söylenir. Divan şiirindeki [[tevhit]] ve [[münacaat]]ın halk edebiyatındaki karşılığıdır. En ünlü şairi [[Yunus Emre]]'dir. Değişik tarikatlara göre '''deme''', '''nefes''', '''âyin''' gibi adlar alır. Şekil olarak Koşma biçimindedir. Yani dörtlüklerden oluşur. Son dörtlükte şairin adı veya mahlası geçer. Genelde 7'li hece ölçüsü kullanılır. Bazı ilahilerde [[Aruz ölçüsü|Aruz vezni]] kullanılmıştır. Aruz vezninin kullanıldığı ilahiler gazel şeklindedir.
94. satır:
=== Nefes ===
==== Nefes örneği ====
114. satır:
: ''Pir Sultan Abdal''
{{Sütun-kes}}
=== Deme ===
Satır 145 ⟶ 144:
=== Nutuk ===
==== Nutuk örneği ====
Satır 194 ⟶ 193:
=== Şathiye ===
[[Dini]] ve tasavvufi halk şiirinde genel olarak [[mizahi]] manzumelere şathiye adı verilir. Tasavvufi konuları işleyenleri şathiyat-ı sûfiyâne adını alırlar, inançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma
==== Şathiyye örneği ====
|