Vikipedi

Zazaca: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Vuzorg (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
861 değişiklik
k Ne yazık ki tekrar Kürtçeleştirme, Kürtçe ispatı, Kürtçeye yakınsama çabasına başlanmış. Ben genel düzenleme ve toparlama yaptım. Özellikle şunu ifade etmek isterim: Araştırma yapılan askerler Osmanlı askeri. Bu net, daha açık nasıl ifade edilebilir? Türk, Amerikan, Alman askeri dediğimiz gibi. Fransız Roma İmparatorluğu askeri, Kuzey Afrika kökenli Emevi Devleti askeri demeyip Roma askeri dediğimiz gibi. Bir yerden yakalayayım da Kürtçeye yakınsayayım-ıraksayayım mantalitesinden uzaklaşalım..
Neribij (mesaj | katkılar)
2.246 değişiklik
Vuzorg tarafından yapılan 25653484 sayılı değişiklik geri alınıyor. Çıkarılan kaynaklı bilgiler de geri getirildi. + Sinema kısmı yeni bilgilerle kaynaklı olarak ansiklopedik usule göre düzenlendi, silinen kaynaklı bilgiler geri geldi + güvensiz kaynak içeren ve özgün araştırmaya dayalı cümleler çıktı
Etiket: Geri al
20. satır:
|haritabaşlığı = Zazaca Dili'nin lehçelerinin coğrafi dağılımı.
}}
'''Zazaca''', [[Hint-Avrupa dil ailesi]]nin [[İran dilleri]] grubunda bulunan Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir.<ref name="Paul9">Lutwig Paul, "Zazaki", Gernot Windfuhr, ''Iranian Languages'', Routledge, 2012, ISBN 978-0-7007-1131-4, Chapter Nine.</ref> [[Zazalar]] tarafından [[Türkiye]]'nin doğusunda, [[Tunceli]], [[Elâzığ]],[[Çermik]], [[Ergani]], [[Bingöl]], [[Siverek]], [[Erzincan]] ve [[Muş (il)|Muş]]'un [[Varto]] ilçesinden oluşan üçgende ve [[Bitlis]]'in batısında [[Mutki]] ilçesi civarındaki köylerde yoğunlukla konuşulur.<ref name=":3">Ercan Çağlayan, ''Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik'', İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.49-50</ref>
 
== Adlandırma ==
26. satır:
[[Zazalar]]<nowiki/>ın dillerini ve kendilerini tanımlamaları bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Zazaların tanımlama şekli ulusal olmayıp, etnik ya da dini niteliktedir. Zazaca için kullanılan başlıca isimlendirmeler şunlardır:
* ''[[Dımılki]]'' veya ''[[Zazalar|Dımıli]]''<ref>[http://multitree.org/codes/diq Zazacada Güney Zazacaya Dimili denir, Türkçede Dimilice]</ref><ref>Terry Lynn Todd, A grammar of Dimili (know as Zaza). 1985</ref>: [[Aksaray]],[[Siverek]],[[Çermik]],[[Çüngüş]],[[Gerger]] ve [[Mutki]]'de yaşayan [[Zazalar]]'ın dillerine verdikleri bir isimdir. Bu yörelerde yaşayan Zazalar çoğunlukla kendilerini de ''Dımıli'' olarak isimlendirmektedirler.<ref name="FPamukçu">Fahri Pamukçu, Gramerê Zazakî, Vejîyaîşê Tîjî, Îstanbul 2011, s. 31</ref> Bu ismin kökeninin tarihsel olarak [[Dunbuliler|Dunbuli]] aşireti ismiyle bağlantılı olduğu görüşleri de belirtilmiştir.<ref name="Malmisanıj" /><ref name="Alanoglu">Murat Alanoğlu-Muhammet Yücel, “Dımli-Zaza adı ve Tarihsel Gelişimi”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 323</ref> [[Siirt]] ili [[Baykan]] ilçesine bağlı köylerde yaşayan Zazaların kendilerine ve dillerine halen "Dımbıli" dediği tespit edilmiştir.<ref>Ramazan Eroğlu, ''Folklorê Dewanê Madira, Xelika û Çirê ê Siirt Baykan (Siirt Baykan Meşelik, Ardıçdalı ve Çukurca Köylerinin Folklor Çalışması)'', Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi , Bingöl 2019, s.9 ("Hetê name guretişê Zazayan ra miletê ina mintiqa xu ra “Dimbilî” vanî.") ve ayrıca s.14-15, 20, 59, s.87 ("Dewanê ina mintiqa di ziwanê şarî “Dimbilî” ya.")</ref> F. C. Andreas, Karl Hadank ve [[Vladimir Minorski]] gibi bazı dil bilimci ve araştırmacılar, Dımıli sözcüğünün, "Deylem" ile bağlantılı olduğunu kabul etmişleridir.<ref name="Asatrian">[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli Garnik Asatrian, “Dimlî”, Encyclopedia Iranica]</ref><ref>Bruinessen. Agha, Shaikh, and State, s. 48</ref>
* ''[[Zazaki]]'': Tarihsel olarak [[Elâzığ]] ([[Palu]], [[Maden]]), [[Bingöl]]'ün bir kısmı ve [[Koçgiri]] yöresinde yaşayan Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Günümüzde bu isim diğer yörelerde de gittikçe daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu ismin tarihsel olarak Zaza adındaki aşiret ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.<ref>Ercan Çağlayan, "Emik ve Etik Yaklaşımlar", ''Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik'', İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, 2017, pp.25-47</ref><ref name="Malmisanıj" /><ref name="Selcan2">"Zülfü Selcan, Die Entwicklung der Zaza-Sprache, Ware Dergisi, Sayı: 12, Baiersbronn, 1998, s. 152-153"</ref> Osmanlı döneminde yazılmış kaynaklarda bir toplum ismi olarak ilk defa Evliya Çelebi'nin SeyahatnamesindESeyahatnamesinde diğer Kürt aşiretleri ile birlikte "Ekrad-ı Zaza" olarak geçmektegeçer ve dilleri de "Zaza lisanı" veya "lisân-ı Ekrâd-ı Zaza" şeklinde yer almaktadırgeçer.<ref name=":2">Ercan Çağlayan, ''Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik'', İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.27-35 ve s.68: "Osmanlı döneminde Zaza tabiri ile ilgili ilk kayıtlara Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinde rastlanmaktadır." </ref> Buradaki "Ekrâd" sözcüğü Osmanlı tahrir defterlerinde kırsalda yaşayan toplulukları ifade etmek için bir şemsiye terim kullanılmıştır.<ref>BÜYÜKCAN SAYILIR, Ş. E. Y. D. A. (2013). TÜRKİYE’DE KONAR GÖÇERLERİN SOSYO-TARİHSEL YAPILARI. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2(19), 23-38.</ref><ref>Bulduk, Ü. (1997). İdari ve Sosyal Açıdan Karakeçili Aşiretleri ve Yerleşimleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 19(30), 37-52.</ref><ref>Halaçoğlu, Y. (1996). The Evaluation of the Words Türk-Etrak, Kürd-Ekrad as the Appear in the Ottoman Documents. Belleten, 60(227), 147-154</ref><ref>Okumuş, O. (2013). ANADOLU COĞRAFYASINDA TİCARİ HAREKETLİLİK: OSMANLI DEVLETİ’NDE TÜRKMEN VE YÖRÜKLERİN İKTİSADİ HAYATLARI. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5(2), 379-392.</ref> Bazı yazarlar tarafından kelime benzerliğinden yola çıkılarak, Zaza isminin ''Sasa'' ya da ''Sasan'' kelimelerinden türediği de iddia edilmiştir.<ref>Karabulut S.,(2013). Zazalar Tarihi Kültürel ve Sosyal Yapı, İzmit: Altınkalem Yayınları, 29,30</ref><ref>Werner E. (2017) Rivers and Mountains A Historical, Applied Anthropological and Linguistical Study of the Zaza People of Turkey including an Introduction to Applied Cultural Anthropology</ref>
 
* ''[[Kırdki]]'' veya ''[[Kırdi]]'': [[Diyarbakır]] ([[Hani]], [[Dicle]], [[Lice]], [[Eğil]]), [[Bingöl]] ve [[Elâzığ]] ([[Palu]], [[Arıcak]]) gibi il ve ilçelerde bazı Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Bu anılan yörelerde yaşayan [[Zazalar]] kendilerine [[Kırd]], yaşadıkları yöreye de [[Kırdane]] derler.<ref name="Zilan">"Bilal Zilan, "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s.367 vd."</ref><ref name="Malmisanıj">"[http://en.calameo.com/read/001695923509c0f9c7096 Malmisanıj, Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, İstanbul 1996]"</ref><ref name="MSKaya">Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris Academic Studies, London 2011, s. 4</ref><ref name="PLerch1">Peter I. Lerch, “Qewxê Nêrib û Hêni”, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg 1857, r. 78</ref><ref name="Gökalp">Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1992, r. 27</ref><ref name="Badıllı">Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi), 1965, Ankara, s. 6</ref> İlk Zazaca mevlid olarak kabul edilen Mevlid'in yazarı Ahmedi Hasi de mevlidi için "Mewlıdê Kırdi" ifadesini kullanmış, kitabın girişindeki Türkçe izin yazısında ise "Zaza lisanı" tabiri kullanılmıştır.<ref>Ehmedê Xasî, Mewlidê Nebî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899, s. 28</ref> Mevlid ile ile ilgili yapılan resmi yazışmalarda ise mevlidin "Zaza lisanı üzerine muharrer" yani "Zaza diliKürdçe ilemevlüd-i yazılmışşerif" olduğunuşeklinde ifadeifadeler etmiştirkullanılmıştır.<ref>Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). MF. MKT. 442/56-1</ref><ref>Ercan Çağlayan, ''Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik'', İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.25-44 ve s.78: "25 Zilkade 1316 (6 Nisan 1899) tarihindeki belgede, Diyarbekir’de mukim talebeden Ahmed Efendi’nin “Zaza lisanı üzerine muharrer Kürdçe mevlüd-i şerifin tab ve neşrinde beis olmadığı” belirtiliyordu."</ref>
* ''[[Kırmancki]]''<ref>[http://multitree.org/codes/kiu Dilbilimcilerin "Multi tree" online sitesine göre Kuzey Zaza diline 'kirmancikî' denir]</ref>: [[Tunceli (il)|Tunceli]], [[Erzincan (il)|Erzincan]], [[Bingöl (il)|Bingöl]] ([[Kiğı]], [[Yayladere]]) gibi il ve ilçelerde daha çok Alevi Zazaların dillerine verdikleri isim olup, bu anılan yörelerde yaşayan [[Zazalar]] kendilerine [[Kırmanc]], yaşadıkları mıntıkaya da [[Kırmanciye]] derler.<ref name="Zilan"/><ref name="Malmisanıj"/><ref name="Selcan1">Zılfi [Selcan], “Folklorê Kurdi ebe Zarava Dımılki”, Hêvî, Hejmar 1, Parîs, Îlon 1983, r. 93</ref><ref name="Düzgün">M. Duzgun, "Torêy ve Adetê Dersimi", Berhem (kovara lêkolinên cıvaki û çandi), Stockholm, No: 1 (Şubat 1988), r. 37</ref> Dillerine "Kırmancki" diyen eski kuşakta "Dımılki" ismi de bilinmektedir.<ref>Keskin, M. (2010), “Zazaca Üzerine Notlar”, Şükrü Arslan (derleme), Herkesin Bildiği Sır: Dersim - Tarih, Toplum, Ekonomi, Dil ve Kültür (s. 222, 223), İletişim Yayınları, İstanbul.</ref>
* ''Zonê Ma:'' [[Bingöl]], [[Erzurum]] ve [[Varto]] gibi bölgelerde yaşayan Alevi Zazalar özel bir isimlendirme yerine konuştukları Zazacaya "dilimiz" demektedirler. Kendilerine ise halkımız anlamına gelen "Şarê Ma" demektedirler.<ref name="Zilan" /><ref name=":1">Mesut Keskin, "Zaza Dili", ''Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi'', Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 93-114.</ref>
 
== Zazaca araştırmasının tarihçesi ==
Zazaca üzerine ilk araştırmalar 1856 yılında dilbilimci Peter I. Lerch'in derlemeleri ile başladı. [[Kırım Savaşı]]nda Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinin tutulduğu Roslow'a giden Lerch, buradaki Kürt askerler arasında gezerek [[Kürtçe|Kurmancca]] ve Zazaca birçok derlemeler yaptı. Lerch, bu çalışmalarını üç cilt halinde kitaplaştırarak sırasıyla 1856, 1857 ve 1858 yıllarında [[Rusça]] olarak yayınladı.<ref name="Lerch-russian">Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук : И. Глазунова, 1856/57/58</ref> Lerch, kitabının Almanca tercümesini de iki cilt halinde sırasıyla 1857 ve 1858 yıllarında yayınladı.<ref name="Lerch1" /> Lerch, derlediği metinleri Kurmancca ile karşılaştırarak kısmen analiz etmiş, ayrıca kitabının sonuna Zazaca sözlük eklemiş, Rusça ve Almanca karşılıklarını yazmıştır.<ref name="Lerch-russian" /> Dilbilimci ve etnolog Robert Gordon Latham, Dr. H. Sandwith'in derlediği bir Zazaca sözlük listesini 1856<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Transactions of The Philological Society'', London, 1856, ss. 40-42</ref> ve 1860<ref>Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", ''Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical'', Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242&nbsp;</ref> yıllarında yayınlamıştır. 1862'de Wilhelm Strecker ve Otto Blau tarafından Dersim Zazacasına ait bazı notlar yayınlandı.<ref name="Blau">Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627</ref> Daha sonra Friedrich Müller (1864) Zazaca üzerine "''Zaza-Dialekt der Kurdensprache''" adıyla dilbilimsel bir analiz yayınladı.<ref name="Muller" /> Albert van Le Coq ise derlediği bazı Kurmancca ve Zazaca metinleri 1903 yılında iki ciltilik "Kurdish Texte" kitabında kısmi bazı karşılaştırmalar dışında dilbilgisel analizini yapmadan yayınlamıştır.<ref name="Lcoq1" /> SözBu zamana kadar adı konusugeçen dilbilimciler Zazacayı [[Kürtçe]]nin bir lehçesi olarak değerlendirdiler.<ref>Ercan Çağlayan,''Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik'', İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,İstanbul, 2016,s.170</ref>
 
1905/1906 yıllarında Alman dil bilimci [[:de:Oskar Mann|Oskar Mann]], Prusya Bilimler Akademisi tarafından batı İrani dillerinin dokümantasyonu ve dilbilimsel analizi için görevlendirildi. Oskar Mann, Bingöl ve Siverek bölgelerinde kapsamlı Zazaca derlemeler ve dil kayıtları gerçekleştirmiştir. Oskar Mann yaptığı araştırmaları sonucunda: "Daha evvel de tarafımdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazacanın kesinlikle Kürtçe ile ilgisi olmadığını, turfan metinlerindeki Orta Farsçanın kuzey lehçesinin tüm garip fiil çekimlerini burada Zazacada tekrar görüyorum." demiştir.<ref>O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11.</ref>
90. satır:
 
=== Harfler ve Ses Değerleri ===
* '''[[X]]''': ''Zazacada, KurmancideKurmancîde ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır.'' Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı ('''[[خ]]''') harfidir. Azericenin resmî harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: ''Baxmax'' (Bakmak) fiilinin okunuşu ''Baḥmaḥ'' şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. ''Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)…'' Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha ('''[[ح]]''') harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır ('''[[Ⱨ]], [[Ḩ]]''').
* '''[[W]]''': ''Zazacada, KurmancideKurmancîde ve ayrıca Tatarcada ve Türkmencede kullanılır.'' Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav ('''[[و]]''') ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: ''Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş)''.
* '''[[Ê]]''': ''Zazacada, KurmancideKurmancîde ve ayrıca Gagavuzcada kullanılır.'' Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: ''Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...''
* '''[[Î]]''': ''Zazacada ve KurmancideKurmancîde kullanılır.'' Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işâret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer.
* '''[[Û]]''': ''Zazacada, KurmancideKurmancîde ve Türkçede kullanılır.'' Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: ''Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni…''
* '''[[Q]]''': ''Zazacada, KurmancideKurmancîde ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır.'' Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: ''Qomşu (Komşu)''... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmî harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf ('''[[ق]]''') harfini karşılar. Örneğin: ''Qadın (Kadın)'' sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)
 
=== Eklenen Harfler ===
993. satır:
 
== Zazacanın TV-radyo yayınları ve sinemada kullanımı ==
2004'te yapılan [[Avrupa Birliği|AB]] uyum paketlerinden sonra, [[Türkiye Radyo Televizyon Kurumu|TRT]] Pazartesi günleri otuz dakikalık Zazaca yayın yapmaktaydı. TRT-6'nın kurulmasından sonra Türkiye'de devlet eliyle başlayan Kürtçe yayıncılıkla, Zazaca haber başta olmak üzere birçok Zazaca program bu kanalda yayınlanmaya başlandı. Ayrıca [[Yol TV]], [[Su TV]], TV10 gibi [[Alevilik|Alevi]] televizyonlarında Zazaca müziğe ve programlara yer verilmektedir. İlk Kürtçe kanal olan Med TV'den bu yana Kürt kanallarında Zazaca müzik ve programların yer aldığı görülmektedir. Nûçe TV, Gün TV, Rehber TV gibi kanallarda da Zazaca programlar bulunmaktadır. 2015 yılında açılan [[Zarok TV]] adlı çocuk kanalı bazı programlar dışında tüm çizgi filmlerde KurmanccanınKurmancca'nın yanında Zazaca da yayın yapmaktadır. Ayrıca21 [[YılmazMart Güney]]2016 itibariyle ağırlıklı olarak Zazaca yayın yapmaya başlayan Jiyan TV, Türkiye'inde Zazaca ağırlıklı yayın yapan ilk TV sayılmaktadır. Uzun ömürlü olmayan bu TV aynı yıl ilan edilen OHAL kapsamında kapatıldı. <ref>[[Duvarhttps://www.evrensel.net/haber/276611/jiyan-tv-zazak-yayina-basladi (filmJIYAN TV Zazakî yayına başladı, 1983)|Duvar]Evrensel, 03 Nisan 2016] filmi,(erişim: tarihte19 ZazacanınMayıs sinemada2021)</ref><ref>[https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37513869 kullanıldığıKapatılan ilkTV'lerin filmyöneticileri olmasıkararı nedeniylenasıl önemlidir.değerlendiriyor?, ZazacanınBBC kullanıldığıTürkçe, diğer30 filmlerEylül arasında2016 şunlarhttps://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37513869] sayılabilir(erişim: 19 Mayıs 2021) *Zarok TV yapılan itiraz üzerine tekrar açılmıştır.</ref>
* [[Beyaz Melek]], Mahsun Kırmızıgül
* Tüyü Takip Et (Perre Dıma So), Nuray Şahin (İlk Zazaca uzun metrajlı film olarak kabul edilmektedir; Zazaca-[[Almanca]])
* Şıhsenem, Star Tv (dizi müziği)
* Can Baz (belgesel)
* Ziyaret (Jiare) (belgesel), Ozan Munzur
* Was (Ot) (belgesel), Caner Canerik.
* Dersim 38 (belgesel)
* [[Mucize]], Mahsun Kırmızıgül
* Tatlı Biber Diyarım (''My Sweet Pepperland''), [[Hüner Salim]]
* Zımısto Vejiyo (Kış Geçsin) - Kısa Film
 
[[Yılmaz Güney]]'in [[Duvar (film, 1983)|Duvar]] (1983) filmi, tarihte Zazacanın sinemada kullanıldığı ilk film olması nedeniyle önemlidir. Mahsun Kırmızıgül de [[Beyaz Melek]] (2007) ve [[Mucize]] (2015) isimli filmlerinde Zazaca diyaloglara yer vermiştir.
Piran Baydemir tarafından çekilen "Fecîra" isimli Zazaca (Kırmancki) belgesel [[50. Altın Portakal Film Festivali|50. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali]]'nde (4-11 Ekim 2013) en iyi belgesel ödülünü almıştır.
Kürt sineması kapsamında değerlendirilen Nuray Şahin'in Tüyü Takip Et/''Perre Dıma So'', 2004, Aynur Saray'ın ''Zara'' (2009), Kazım Öz'ün ''Zer'' (2017) isimli çok dilli uzun metraj filmlerinde bazı Zazaca (''Kırmancki'') sahnelere de yer verilmiştir. <ref>[https://sinemayaserbixwe.com/filmane-sinema-de-kirmancki-zazaki/ Welat Ramînazad, Fîlmanê Sînema De Kirmanckî (Zazakî), Sinemaya Serbixwe, 29 Eylül 2020] (erişim: 19 Mayıs 2021)</ref>
 
Hinar Salem'in My Sweet Pepper Land (2013) filmi Kurmancca, Soranca ve Zazaca (''Kırmancki'') olarak çekilmiş çeşitli uluslararası film festivallerinden ödüller almıştır. Mehmet Ali Konar'ın tarafından çekilen "[[Renksiz Rüya|''Hewno Bêreng'']]" (Renksiz Rüya) isimli filmi ise Zazaca (''Kırdki'') ağırlıklı çekilmiş uzun metrajlı bir film olup, Kurmancca diyaloglara da yer verilmiştir. Film, [[29. Ankara Uluslararası Film Festivali]]’nde (19-29 Nisan 2018) En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu, Onat Kutlar En İyi Senaryo, En İyi Görüntü Yönetmeni, En İyi Özgün Müzik, SİYAD En İyi Film Ödülü olmak üzere 6 dalda birden ödül alırken; [[37. Uluslararası İstanbul Film Festivali]]'nde (6-17 Nisan 2018) ise mansiyon ödülü aldı. Bu film profesyonel anlamda Zazaca (Kırdkî) olarak çekilen ilk uzun metrajlı film sayılmaktadır.<ref>[https://www.basnews.com/tr/babat/433843 "Hewno Bêreng: Kürt çocuklarının politik flu hatıralarının filmi"], BasNews, 01 Mayıs 2018. ''(erişim: 01 Mayıs 2021)''</ref><ref>[https://www.asanatlar.com/ilk-zazaca-film-hewno-bereng-sinemalarda/ "İlk Zazaca Film Hewno Bêreng Sinemalarda"], Asanatlar.com, 22 Haziran 2018, ''(erişim: 01 Mayıs 2021)''</ref> <ref>[https://m.bianet.org/biamag/sanat/196350-renksiz-ruya-beyaz-perdeye-yansiyan-cogu-kurdun-cocuklugu "Renksiz Rüya”: Beyaz Perdeye Yansıyan “Çoğu Kürdün Çocukluğu", Bianet, 21 Nisan 2018] (erişim: 19 Mayıs 2021) </ref>
 
Fahrettin Ozdemir'in Kekê (2011) isimli amatör filmi ile Lütfü İrdem'in Pîrebok (2019) adlı gösterimi yapılmamış filmi ise tamamen Zazaca çekilmiş uzun metrajlı filmlerdir.<ref>[https://sinemayaserbixwe.com/filmane-sinema-de-kirmancki-zazaki/ Welat Ramînazad, Fîlmanê Sînema De Kirmanckî (Zazakî), Sinemaya Serbixwe, 29 Eylül 2020] (erişim: 19 Mayıs 2021)</ref>
 
Mehmet Ali Konar'ın Baba (2010) isimli filmi Zazaca ilk kısa film olarak kabul edilmekte olup, Roşan Lezgin'in bir hikayesinden sinemeya uyarlanmıştır.<ref>[http://www.zazaki.net/haber/kirmancca-zazacada-ilk-kisa-film-391.htm Kırmancca (Zazaca)’da İlk Kısa Film, AKnews] kaynağından aktaran: zazaki.net, 23 Şubat 2010 (erişim: 19 Mayıs 2021)</ref> Kamer Erdogan'ın ''Sipe'' (2012), Yücel Yavuz'un ''General'' (2012), Çetin Baskın'in ''Geyrayîş'' (2012), Gökhan Tunç'un Zimisto Bivejîyo (2013) ile Zimisto Vêrd Ra (2017), Caner Canerik'in Vilika Kowu (2015), Sedat Barış'ın Pîyê Min Toz Şeker (2016), lütfü Erdem'in Cênîya Nêeysayî (2016) ile Fotografkêş (2018) ve Burhan Ateş'in ''Vîr'' (Bellek, 2017) adlı filmleri tamamen Zazaca çekilmiş diğer kısa filmlerdir.<ref>[https://sinemayaserbixwe.com/filmane-sinema-de-kirmancki-zazaki/ Welat Ramînazad, Fîlmanê Sînema De Kirmanckî (Zazakî), Sinemaya Serbixwe, 29 Eylül 2020] (erişim: 19 Mayıs 2021)</ref> "Vîr" filmi Belçika’da düzenlenen “Move Me Film Festivali”nde “Uluslararası En İyi Kısa Film” ödülüne layık görülmüştür. <ref>[https://www.rudaw.net/turkish/culture/051220171 Zazaca filme uluslararası birincilik, Rûdaw Türkçe, 5 Aralık 2017](erişim: 19 Mayıs 2021)</ref>
 
Caner Canerik tarafından çekilen ''Was'' (Ot, 2006), Sayd (2007), Pheti (2007), Pirde Sur (2008), Muya Şha (2009) Bava Duzgin (2009), Raa Haq (2009), Bertij (2010), Muxtar (2014), Gulsosin (2015), Sîpela (2016) isimli belgesel filmler de Zazaca (''Kırmancki'') ağırlıklıdır. Veli Kahraman tarafından çekilen Zazaca ağırlıklı 2012 yapımı ''[[Ana Dilim Nerede]] (Zonê Ma Koti Yo) ''filmi [[31. Uluslararası İstanbul Film Festivali]]'', ''34. Moskova Film Festivali'' başta olmak üzere birçok yarışmada aday gösterilmiş ve ödüller almıştır.<ref>[https://www.ntv.com.tr/turkiye/ana-dilim-nerede-moskovada,XJI6FFS7b02bnm_CSIfD8g Yönetmenliğini Veli Kahraman'ın yaptığı 'Ana Dilim Nerede' filmi 34. Moskova Film Festivali 'Perspektifler' yarışmalı bölümünde yarışacak.]</ref>'' Piran Baydemir tarafından çekilen ''Fecîra'' isimli Zazaca (Kırmancki) belgesel [[50. Altın Portakal Film Festivali|50. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali]]'nde (4-11 Ekim 2013) en iyi belgesel ödülünü almıştır. Pîran Baydemîr'in Yo Roj Di (2010) ve Rezon Se[r] (2012) ve Ozan Munzur'un Jiare (Ziyaret, 2010) isimli kısa filmleri de belgesel tarzında çekilmiştir.
 
== Zazaca üzerine yapılan bilimsel çalışmalar ==
Satır 1.054 ⟶ 1.051:
{{Incubator|diq|Vikisözlük|dil=Zazaca}}
 
* http://www.zazaki.de/farhangedeylami.htm '''Farsi - Türkçe - Gileki (Deylemi) - Zazaki'''
* http://www.zazaki.de, Zazas and Zazaki. (Zaza Edebiyatı)
* http://www.zazaki.net/, Modern Kırmancca (Zazaca) Edebiyatı
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Zazaca" sayfasından alınmıştır