Menderes: Revizyonlar arasındaki fark

10. Dış bağlantılar

 

Terim, günümüz Türkiye sinde bulunan ve eski Yunanlılar tarafından (Latince: Meanders) olarak bilinen Menderes Nehri nden türemiştir. Sonuç olarak, klasik Yunanistan  da bile (ve daha sonraki Yunan düşüncesinde) nehrin adı jeomorfolojik özelliklerin yanı sıra dekoratif desenler veya konuşma ve fikirler gibi kıvrımlı  veya kıvrımlı olan herhangi bir şey anlamına gelen ortak bir isim haline geldi. Strabon şöyle dedi: '... gidişatı o kadar dolambaçlı ki, sarmalayan her  şeye kıvrımlı deniyor.'     Menderes Nehri, İzmir in güneyinde eski yunan kenti Milet in doğusunda, şimdi Milet Türkiye de bulunuyor. Menderes masifindeki bir grabenin içinden akmaktadır. Ancak alt erişimindeki Menderes Bölgesinden çok daha geniş bir taşkın ovasına sahiptir. Modern Türkçe adı Büyük Menderes Nehri dir.

 

  Tek bir virajla düzenlenen kanal bir akışkan, başlangıçta düz olan ve daha sonra bükülen bir kanala verildiğinde, yan duvarla akışkanın rotasını değiştirmesine ve bükülmeyi takip etmesine neden olan bir basınç gradyanı oluşturur. Buradan iki karşıt süreç meydana gelir. (1) Dönmeyen akış ve (2) ikincil akış. Bir nehrin kıvrımlı olması için ikincil akışın hakim olması gerekir. Dönmeyen akış: Bernoili denklemlerinden yüksek basınç düşük hıza neden olur. bu nedenle, ikincil akışın yokluğunda, dış viras yüksek hızı bekleriz. Bu klasik akışkanlar mekaniği sonucu dönüşsüz bir girdap akışıdır. Menderes li nehirler bağlamında etkilerinde ikincil akışın etkisi hakimdir.

 

İKİNCİL AKIŞ: Nehrin iç kıvrımını işaret eden basınç kuvvetleri ile nehrin dış kıvrımına işaret eden merkezkaç kuvvetleri arasında bir kuvvet dengesi   mevcuttur. Kıvrımlı nehirler bağlamında nehir yatağı ile etkileşime giren ince sıvı tabakası içinde bir sınır tabakası vardır. Bu tabakanın içinde ve standart sınır tabakası teorisine göre, sıvının hızı fiilen sıfırdır. Hıza bağlı olan merkezkaç kuvveti de bu nedenle sınır tabakası içinde basınç kuvveti  hakimdir ve akışkan, nehrin dibi boyunca dış kıvrımdan içe kıvrıma doğru hareket eder. Ancak bir dereceye kadar içten dışa kıvrıma doğru  zorlanır. Dış bükülmedeki daha yüksek hızlar daha yüksek kesme gerilimlerine ve dolayısıyla erozyona neden olur. Benzer şekilde , iç bükülmedeki daha yüksek gerilmelere neden olur ve çökelme meydana gelir. Bu nedenle, kıvrımlı, kıvrımlar dış kıvrımda aşınır ve nehrin giderek daha kıvrımlı hale gelmesine neden olur (kesme olayları meydana gelene kadar) iç kıvrımda çökelme, çoğu doğal dolambaçlı nehir için nehir gelişirken bile nehir genişliğinin neredeyse sabit kalacağı şekilde gerçekleşir. Nehrin doğal bir engel tarafından bükülmeye zorlanmadığı durumlarda bile, Dünya nın coriolis kuvveti hız dağılımında küçük bir dengesizliğe neden olabilir. Öyle ki bir kıyıdaki hız diğerinden daha yüksektir. Bu bir kıyıdaki erozyonu ve diğerinde tortu birikmesini tetikleyebilir.

 

Dolambaçlı bir su yolunun teknik tanımına, kıvrımlı geometri veya kıvrımlı platform geometrisi adı verilir. Düzensiz bir dalga formu ile karekterize dir. Sinüs dalgası gibi ideal dalga formları bir çizgi kalınlığındadır. Ancak bir akış durumunda genişlik dikkate alınmalıdır. Kıyı genişliği tipik olarak en düşük bitki örtüsü çizgisi ile tahmin edilen, tam akış seviyesinde ortalama bir enine kesitte yatak boyunca mesafedir. Bir dalga formu olarak, kıvrımlı akım aşağı vadi eksenini takip eder. Eğriye kendisinden ölçülen tüm genliklerin toplamı sıfır olacak şekilde yerleştirilmiş düz bir çizgi. Bu eksen akışın genel yönünü temsil eder. Herhangi bir enine kesitte akış yatağın merkez çizgisi olan kıvrımlı ekseni takip eder. Kıvrımlı ve aşağı vadi eksenlerinin iki ardışık kesişme noktası bir kıvrımlı döngü tanımlar. Menderes zıt enine yönlere işaret eden iki ardışık döngüdür. Aşağı vadi ekseni boyunca bir menderesin mesafesi, menderes uzunluğu veya dalga boyudur. Aşağı vadi ekseninden bir döngünün kıvrımlı eksenine olan maksimum mesafe menderes genişliği veya genliğidir. Bu noktadaki rota tepe noktasıdır. Sinüs dalga kıranın tersine kıvrımlı bir akışın döngüleri daha neredeyse daireseldir. Eğrilik tepedeki maksimum bir kesişme noktasında (düz çizgi) sıfıra kadar değişir. Bu aynı zamanda bükülme olarak da adlandırılır. Çünkü eğrilik bu civarda yön değiştirir. Döngünün yarıçapı tepede kıvrımlı ekseni kesen aşağı vadi eksenine dik olan düz çizgidir. Döngü ideal olmadığından onu karekterize etmek için ek bilgiye ihtiyaç vardır. Oryantosyon açısı kıvrımlı eksen üzerinde herhangi bir noktada kıvrımlı eksen ile aşağı vadi ekseni arasındaki açıdır.

 

Tepedeki bir döngü, bir dış veya içbükey yatağa sahiptir. Menderes kuşağı merkez çizgiden merkez çizgiye değil dış kıyıdan dış yatağa ölçülen ortalama bir menderes genişliği ile tanımlanır. Bir taşkın ovası varsa, menderes kuşağının ötesine uzanır. daha sonra menderesin özgür olduğu söylenir. Taşkın ovasında herhangi bir yerde bulunabilir. Taşkın ovası menderesler sabitlenir. Çeşitli matematiksel formüller, menderes geometrisinin değişkenliklerini ilişkilendirir. Formüllerde görülen bazı sayısal parametreler oluşturulabilir. Dalga biçimi nihayetinde akışın özelliklerine bağlıdır, ancak parametreler ondan bağımsızdır ve görünüşe göre jeolojik faktörlerden kaynaklanmaktadır. Genelde menderes uzunluğu 10 - 14 kat ortalama 11 kat, tam banka kanal genişliği ve tepe noktasında eğrilik yarıçapının ortalama 4.7 katı olmak üzere 3 ila 5 kattır. Bu yarıçap, kanal genişliğinin 2 - 3 katıdır. Bir mendereste derinlik modeli vardır. Bir havuzda akış yönü aşağı doğrudur, yatak malzemesini temizler. Bununla birlikte, ana hacim azalan hız nedeniyle tortu biriktirdiği virajın iç kısmında daha yavaş akar. Maksimum derinlik çizgisi veya kanal, talveg çizgisidir. Nehirler siyasi sınırlar olarak kullanıldığından tipik olarak sınır çizgisi olarak belirlenir. Menderes yay uzunluğu talveg boyunca bir menderes üzerindeki mesafedir. Nehir uzunluğu, merkez çizgisi boyunca uzunluktur.

 

Menderes oluşumu, doğal faktörlerin ve süreçlerin bir sonucudur. Bir akışın dalga biçimi konfigürasyonu sürekli değişmektedir. Sıvı bir girdapta bir kıvrımın etrafında akan bir kanal sinüzoidal bir yolu takip etmeye başladığında sarmal akışın virajın iç tarafına doğru yoğun aşınmış malzemeyi süpürmesi ve virajın dışını koruması ve dolayısıyla hızlanmaya karşı savunmasız bırakmasının etkisiyle ilmeklerini genliği ve içbükeyliği önemli ölçüde artar. Erozyon olumlu bir geri bildirim döngüsü oluşturur. Elizabeth A. Wood un sözleriyle: '... Bu kıvrımlı yapı oluşturma süreci kendi kendine yoğunlaşan bir süreç gibi görünüyor... Daha büyük eğriliğin, kıvrımların daha fazla aşınmasına neden olduğu bunun da daha büyük eğrilikle sonuçlandığı...' Kanal zemini boyunca çapraz akım ikincil akışın bir parçasıdır ve yoğun aşınmış malzemeyi dirseğin içine doğru süpürür. Çapraz akım daha sonra iç tarafa yakın yüzeye yükselir ve dışa doğru akarak sarmal akışı oluşturur. Bükülmenin eğriliği ne kadar büyükse ve akışı ne kadar hızlı olursa, çapraz akım ve süpürme o kadar güçlü olur. Açısal momentumun konumu nedeniyle virajın iç tarafındaki hız dışarıdakinden daha hızlıdır. Akış hızı azaldığından merkezkaç basıncı da azalır. Süper yükseltilmiş sütunun basıncı hakimdir ve suyu alttan dışarıdan içeriye geriye hareket ettiren dengesiz bir gradyan geliştirir. Akış içten dışa doğru yüzey boyunca karşı akışla sağlanır. Bütün bu durum çay yaprağı paradoksuna çok benziyor. Bu ikincil akış, tortuyu virajın dışından içeriye taşır. ve nehri daha kıvrımlı hale getirir. Her büyüklükteki akışın neden ilk etapta dolambaçlı hale geldiğine, gelince mutlaka birbirini dışlamayan birkaç teori vardır.

 

Stokastik teori pek çok biçimde olabilir, ancak en genel ifadelerden biri Scheidegger’inki :menderes trenin, yön  değiştiren engellerin rastgele varlığı nedeniyle akış yönündeki stokastik dalgalanmaların sonucu olduğu varsayılır. Nehir yolu düz, pürüzsüz, eğimli bir yapay yüzey verildiğinde yağmur ona tabakalar halinde akar ancak bu durumda bile suyun yüzeye yapışması ve damlaların kohezyonu rastgele dereler oluşturur. Doğal yüzeyler pürüzlüdür. Ve farklı derecelerde aşınabilir. Rastgele hareket eden tüm fiziksel faktörün sonucu düzelmeyen ve daha sonra giderek kıvrımlı hale gelen kanallardır. Düz görünen kanallarda bile sonunda kıvrımlı bir kanala giden kıvrımlı bir talveg vardır.

 

Denge teorisinde, menderesler, arazinin aşına bilirliği ile akıntının taşıma kapasitesi arasında bir dengeye ulaşana kadar akıntı gradyanını azaltır. Alçalan bir su kütlesi, başlangıçtaki ile aynı hızda damlanın sonunda verilen potansiyel enerjiyi bırakmalıdır. Bu dere yatağının malzemesi ile etkileşime girerek giderilir. En kısa mesafe; yani düz bir kanal, birim uzunluk başına en yüksek enerjiye neden olur kıvrımları daha fazla oluşturur. Ve akışı şiddetlendirir. Mendereslerin varlığı, akışın uzunluğunu akışın ürettiği tüm tortuyu taşıdığı birim uzunluk başına bir denge enerjisine ayarlanmasına izin verir.

 

Jeomorfik, arazinin yüzey yapısını ifade eder. Morfo tektonik, kayanın daha derin veya tektonik (levha) yapısı ile ilgili olmak anlamına gelir. Bu kategoriler altında bulunan özellikler rastgele değildir. Ve akışları rastgele olmayan yollara yönlendirir. Akıntıyı saptırarak menderes oluşumunu tetikleyen öngörülebilir. Engellerdir örneğin, dere bir fay hattına (Morfo tektonik) yönlendirilebilir.

 

Genellikle nehir kanalına doğru çöker. Çökme ile parçalanan çökmüş tortu, kolaylıkla aşınır ve kanalın ortasına doğru  taşınır. Kesilmiş bir banktan aşınan tortu karşısındaki nokta çubuğunda birikme eğilimindedir. Bu nehirlerin kıyısında ağaçların büyüdüğü alanlarda görülebilir. Mendereslerin iç tarafındaki söğüt gibi ağaçlar genellikle açığa çıkar ve alttan kesilir ve sonunda ağaçların nehre düşmesine neden olur.

 

Ana madde :menderes kesimi

 

Kesik menderes veya terk edilmiş menderes olarak da   bilinen bir menderes kesimi, bir boyun kesimi oluştuktan sonra akışı tarafından terk edilen bir menderes kesik menderes kaplayan bir göl, öküz kuşu gölü olarak bilinir. Endersen Bottum Ringan örneğinde olduğu gibi dik kenarlı, genellikle dikey duvarları alan oyuk kıvrımlı kıvrımlar, ABD’nin güney batısındaki rinconlar olarak bilinirler, ancak her zaman değil. İngilizce Rincon Amerika Birleşik Devletleri’nin güney Batısındaki küçük tenha bir vadi, bir uçurumdaki girintili veya köşeli girinti veya nehirdeki bir viraj için kullanılan teknik olmayan bir kelimedir.

 

Ana madde: Gömülü nehir

 

Bir akarsu veya nehirin yatağını ana kayaya indiren kıvrımları kazıma, içeri girme, yerleşik, iç içe geçmiş mendereslerin ana kayaya aşağıya doğru oyulmuş herhangi bir menderesleri tanımlamak için uygun olan eş anlamlılar olduğunu ve kapalı veya yerleşik menderesleri simetrik bir vadi kenarları ile karakterize edilen kazınmış mendereslerin (iç içe kıvrımlı menderesler) Bir alt türü olarak tanımladığını ileri sürer. Simetrik vadi kenarlarının bir su yolunun ana kayaya hızlı bir şekilde kesilmesinin doğrudan sonucu olduğunu savunur. Ne olursa olsun hem yerleşik mendereslerin hem de iç içe geçmiş mendereslerin oluşumunun ortalama deniz seviyesindeki göreceli değişiklik izoztatik veya tektonik yükselme, bir buz veya heyelan barajının kırılması veya bölgesel eğilme sonucunda taban seviyesinin düşmesini gerektirdiği düşünülmektedir. Klasik kazıma kıvrımlı kıvrım örnekleri Colorado Platosu n da ki nehirler Kentucky’nin merkezindeki Kentucky nehri palıjades  ozark plotosun’daki akarsularla ilişkilidir. Yukarıda belirtildiği gibi, başlangıçta kazık bir menderesin kanalını alttaki katmanlara oymuş olan bir önceki akarsu veya nehrin özelliği olduğu ileri sürülmüş veya varsayılmıştır. Bir önceki akarsu veya nehir altta yatan kaya topoğrafyası ve kaya türlerindeki değişikliklere rağmen kesi sırasında orijinal seyrini ve şeklini koruyan bir dere veya nehirdir. Bununla birlikte daha sonraki jeologlar kesilmiş bir menderes modelinin bir taşkın yatağında serbestçe gelişebileceği bir önceki kıvrımlı akarsudan olduğunu iddia ederler. Bunun yerine ana kayanın akarsu kesimi ilerledikçe akarsu seyrinin kaya tipi ve çatlaklar faylar ve diğer jeolojik yapılardaki değişimler tarafından litolojik olarak şartlandırılmış mendereslerle veya yapısal olarak kontrol edilen mendereslere önemli ölçüde değiştirdiğini iddia ediyorlar.

 

Ana madde:oxbow gölleri

 

Akarsu gölünün  en yaygın türü olan akarsu gölü adını kendine özgü kıvrımlı şeklinden alan hilal biçimli bir göldür. Oxbow gölleri aynı zamanda kesme gölleri olarak da bilinir. Bu tür göller akarsu kıvrımlılığı sürecinin bir sonucu olarak bozulmamış taşkın yatağında düzenli olarak oluşur. Bir nehir veya nehir kıvrımlarının dış tarafı aşındığından ve iç tarafta tortular biriktiğinden kıvrımlı bir kanal oluşturur. Sonunda kıvrılmasının bir sonucu olarak akarsu  kanalı kıvrımlı kıvrımın dar boyunu keser ve bir kesme kıvrımı oluşturur. Boyun kesimi  olarak da adlandırılan boynun son delinmesi genellikle büyük sel sırasında meydana gelir. Çünkü bu su yolunun kıyılarının dışına çıktığı ve doğrudan boynun üzerinden aktığı ve selin tüm gücüyle onu aşındırabildiği zamandır.

 

Bir menderes çubuğu olarak da bilinen bir nokta çubuğu, bir menderesin iç bankasına kanalın buna eşlik eden göçü ile yavaş, genellikle epizodu, yapışkan olmayan tortuların ayrı ayrı eklenmesiyle oluşan bir akarsu çubuğudur. dış banka: Bu sürece yanal birikim denir. Yanal birikim, çoğunlukla nokta çubuğu suya daldırıldığında, yüksek su veya taşkınlar sırasında meydana gelir. Tipik olarak tortu, kum, çakıl veya her ikisinin bir kombinasyonundan oluşur. Bazı nokta çubukları içeren tortu, aşağı akışta siltli tortulara doğru derecelendirilebilir. Çökelti biriktirildiğinde kanalın talveginden nokta çubuğunun üst yüzeyine doğru azalan hız ve akım kuvveti nedeniyle, bir nokta çubuğu içeren dikey tortu dizisi, tek bir nokta çubuğu içinde yukarı doğru daha ince hale gelir. Örneğin, sivri uçlu çubukların tabandaki çakıldan üstteki ince kumlara kadar ince olması tipiktir. Tortu kaynağı tipik olarak, kumların, kayaların ve enkazın aşındığı, süpürüldüğü ve nehir yatağı boyunca ve aşağı yönde bir nehir kıvrımının iç kıyısına yuvarlandığı yukarı doğru kesilmiş bankalardır. İç virajda, bu tortu ve döküntü sonunda bir nokta çubuğunun kayma eğiminde birikir.

 

Kaydırma çubukları, kıvrımların iç tarafında asimetrik bir sırt ve hendek tipografisi oluşturan kıvrımlı bir döngünün sürekli yanal göçünün bir sonucudur. Topoğrafya genellikle kıvrımlıya paraleldir ve eğrinin dışından tortuyu oyan ve döngünün iç tarafındaki daha yavaş akan suda tortu biriktiren göç eden çubuk formları ve arka çubuk olukları ile ilgilidir. yanal birikim adı verilen süreç. Kaydırma çubuğu sedimanları, çapraz tabaklanma ve yukarı doğru incelme modeli ile karakterize edilir.  Bu özellikler, yüksek enerjili taşkın olayları sırasında daha büyük tanelerin taşındığı ve daha sonra zamanla daha küçük malzeme biriktirerek giderek azaldığı dinamik nehir sisteminin bir sonucudur. Kıvrımlı nehir yatakları genellikle homojendir ve daha heterojen örgülü nehir yataklarının aksine yanal olarak geniştir. kaydırma modeli. Nehir vadisinden aşağıya bakarken ayırt edilebilirler çünkü nokta çubuğu kaydırma desenleri dışbükeydir ve girdap birikimi kaydırma çubuğu desenleri içbükeydir.  

 

Kaydırma çubukları genellikle sırtların üst kısımlarında daha açık ve hendeklerde daha koyu görünür. Bunun nedeni, üst kısımların ince taneler ekleyerek veya alanı unutmadan rüzgarla şekillendirilebilmesidir; oyuklardaki karanlık ise yüksek su dönemlerinde yıkanan silt ve killere atfedilebilir. Kanallarda tutulan suya ek olarak eklenen bu tortu, yine hendeklerde birikecek bitki örtüsü için elverişli bir ortamdır.

 

Ana madde: Kayma eğimi

 

Yerleşik bir nehir olması durumunda, kayma eğimi, asimetrik olarak yerleşmiş bir nehrin içbükey bankasından yükselen hafif eğimli bir ana kaya yüzeyidir. Bu tür bir kayma eğimi genellikle ince, süreksiz bir alüvyon tabakası ile kaplıdır. Bir nehrin ana kayaya doğru inerken, menderesin kademeli dışa göçü ile üretilir.  Kayma eğimli teras olarak bilinen kıvrımlı bir çıkıntının kayma yamacında bir teras, aktif olarak kıvrımlı bir nehir tarafından düzensiz kesi sırasında kısa bir durma ile oluşabilir.

 

Menderes oranı veya sinüozite indeksi, bir nehrin veya akıntının ne kadar kıvrımlı olduğunu (rotasının mümkün olan en kısa yoldan ne kadar saptığını) ölçmenin bir yoludur. Dere uzunluğunun vadi uzunluğuna bölünmesiyle hesaplanır. Kusursuz düz bir nehrin menderes oranı 1 olacaktır (vadisi ile aynı uzunlukta olacaktır), bu oran 1'in üzerinde ne kadar yüksekse nehir o kadar kıvrımlı olacaktır.