Vali: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Boreas03 (mesaj | katkılar)
→‎Dünyada vali kavramı: İçerik eklendi
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
"Князья-валии Кабарды" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: İçerik Çevirmeni İçerik Çevirmeni 2
1. satır:
'''Kabardey valisi''' ( кабард. -черк. <span lang="kbd" style="font-style:italic;">Къэбэрдеим и уэлийхэр</span> [[Kabarda|) Kabardey]] (Doğu Çerkesya) baş prenslerine verilen unvanı [[15. yüzyıl|(XV. yüzyıl]] - [[1822]] ). Terim, Kabardey diline Arapça'dan girmiştir. 18. yüzyılın sonlarında, ''pşı thamade'' terimi, 16.-19. yüzyıl Rus belgelerinde bir ''büyük dük'' veya ''kıdemli prens'' olarak bahsedilen Kabardey'in kıdemli prensi unvanını belirtmek için kullanıldı.
{{Yürütme erki}}
'''Vali''' ({{dil|ar|yazı='''ولي'''}}), bir [[il]]i ya da [[federal devlet]]lerde bir [[eyalet]]i [[devlet]] [[tüzel kişi]]sini temsilen yöneten en üst düzey idari amirdir. Valiler, [[yürütme]] erkinin bir organı olup, devlet [[hiyerarşi]]sinde [[devlet başkanı]]nın hemen ardından gelir. [[Belediye başkanı]] gibi kendi özerk tüzel kişiliği yoktur, onun yerine devlet tüzel kişisine bağlıdır. Bir vali, seçimle ya da atamayla göreve gelebilir. Valilerin yetki alanları ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Bazı valiler, bölgesel hükûmetin tümü üzerinde topyekün kontrole sahipken kimilerinin göreviyse tamamen semboliktir.
 
== Kabardey ''prensleri'' (pshshkhue) ==
== Türkiye Cumhuriyeti'nde vali ==
{| class="wikitable" width="90%"
Valiler, doğrudan cumhurbaşkanı tarafından, cumhurbaşkanı kararı ile atanırlar.<ref>https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=3&MevzuatTur=19&MevzuatTertip=5</ref>
! width="10%" |Русское название
! width="10%" |Оригинальное название
! width="10%" |Годы правления
! width="10%" |Годы жизни
! width="25%" |Примечания
|-
|[[İnal, Çerkesya prensi|Инал]]<ref name="Родос">{{Web kaynağı|url=http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVI/Russ_Kab_otn_1/pril1.htm|başlık=Родословная кабардинских князей и мурз XVII в. (из родословной книги, принадлежавшей А. М. Пушкину).}}</ref>
|Хурсотлеюк Инал Нэс (праадыг. Хъурысуэлъей ыкъу Инал Нэсу, совр. каб. Хъурыфэлъей икъуэ Инал Нэф / совр. кях. Хъурышъолъай ыкъо Инал Нэшъу)
|последняя четв. XV века
|
|Легендарный родоначальник кабардинских князей, жил в [[15. yüzyıl|XV веке]]. Праадыгские буквы цу [tsw], сӏу [s'w], су [sw] перешли в кабардинские в, фI, ф во второй половине XVI века в связи с появлением заимствованных букв ф, в.
|-
|Тобулда
|Инал ыкъу Тэбылду
|кон. XV века
|
|Сын и преемник [[İnal, Çerkesya prensi|Инала]]
|-
|Инармас
|Тэбылду ыкъу Инэрмэс
|нач. XVI века
|
|Сын Тобулды
|-
|Беслан
|Янхъуэт ыкъу Беслъэн
|1-я четв. XVI века
|
|Сын Янхота, сына Тобулды
|-
|[[İdar Mirza Temruko|Идар]]
|Инэрмэс ыкъу Айдар
|1-я пол. XVI века
|
|Сын Инармаса
|-
|Кайтук
|Беслъэн ыкъу Къэйтыкъу
|2-я четв. XVI века
|
|Сын Беслана
|-
|Темрюк Идарович
|Айдар ыкъу Темырикъу
|1554—1571
|ум. 1571
|Старший сын [[İdar Mirza Temruko|Идара]]. Его имя и отчество при жизни и несколько десятилетий спустя в документах писалось только в форме Темрюк/Темгрюк Идарович. Единственный раз форма «Кемургуко» встречается в документе XVII века.
|-
|Шиапшук Кайтуков
|Къэйтыкъу ыкъу Щыӏэпщыкъу
|1571—1578
|
|Старший сын Кайтука. Его имя во всех прижизненных документах, а также в отчестве его сына — Щепшук, Шопшук, Шекапшук.
|-
|Камбулат Идарович
|Айдар ыкъу Къамболэт
|1578—1589
|ум. [[1589]]
|Младший сын Идара
|-
|Асланбек Кайтуков
|Къэйтыкъу ыкъу Аслъэнбэк
|1589
|
|Сын валия Кабарды Кайтука
|-
|Янсох Кайтуков
|Къэйтыкъу ыкъу Янсэхъу
|1589
|
|Младший сын валия Кабарды Кайтука
|-
|Кайтук Кайтуков
|Къэйтыкъу ыкъу Къэйтыкъу
|1589—1609
|
|Сын князя-валия Кабарды Кайтука Бесланова
|-
|Шолох Тапсаруков
|Тепщэрыкъу ыкъу Щэулэхъу
|1609—1616
|ум. [[1616]]
|Сын князя Тапсарука Талостанова и внук князя Талостана, младшего брата Беслана
|-
|Куденет Камбулатович
|Къамболэт и къуэ Къудэнет
|1616—1624
|ум. 1624
|Сын Камбулата Идаровича. Добавление конечной гласной в слове «къу» (сын) > «къуэ» происходит в кабардинском диалекте в начале XVII века, что прослеживается в написании имён кабардинцев в середины 1610-х годов.
|-
|Алегуко Шеуганукин
|Щэугэныкъуэ и къуэ Алэгыкъуэ
|1624—1654
|ум. 1654
|Старший сын Шеганука Шиапшукова и внук князя-валия Кабарды Шиапшука Кайтукова. Его имя и отчество во всех прижизненных документах — Алегука/Алягука Шеганукин/Шагонукин.
|-
|Хатохшоко Казыев
|Къазый и къуэ Хьэтӏэхъужьыкъуэ
|1654—1672
|
|Сын Казыя Шиапшукова, убитого в [[1615|1615 году]], и внук Шиапшука Кайтукова. Основатель рода князей Атажукиных. Его имя во всех прижизненных документах писалось с буквой «жь» вместо «щ» как в современном виде.
|-
|Мисост Казыев
|Къазый и къуэ Мысэуэст
|1672—1695
|
|Сын Казыя Шиапшукова. Основатель рода князей Мисостовых.
|-
|[[Kurgoko Atajuk|Кургоко Атажукин]]
|Хьэтӏэхъужьыкъуэ Къазый и къуэ Къургъокъуэ
|ок. 1695—1709/10
|ум. 1709/1710
|Сын Хатокшоко Казыева
|-
|Хатакшоко (Атажуко) Мисостов
|Мысэуэст и къуэ Хьэтӏэхъущыкъуэ
|1709/10{{—}} 1721
|ум. 1721
|Сын Мисоста-мирзы Казыева
|-
|Исламбек Мисостов
|Мысэуэст и къуэ Ислъамбэч
|1721—1732
|ум. [[1732]]
|Двоюродный брат [[Kurgoko Atajuk|Кургоко Атажукина]]
|-
|Татархан Бекмурзин
|Бэкмырзэ и къуэ Тэтэрхъан
|1732—1737
|ум. [[1737]]
|Старший из сыновей Бекмурзы Джамбулатова — родоначальника кабардинского княжеского рода Бекмурзиных
|-
|Асланбек Кайтукин
|Къейтыкъуэ и къуэ Аслъэнбэк
|1737—1746
|ум. [[1746]]
|Старший сын князя Кайтуко Джамбулатова
|-
|Батоко Джембулатов
|Джамболэт и къуэ Бэтокъуэ
|1746—1749
|ум. 1749
|Четвёртый сын князя Бекмурзы Джамбулатова
|-
|Бамат (Магомед) Кургокин (Атажукин)
|Хьэтӏэхъущокъуэ Къургъокъуэ и къуэ Бэмат (Мухьэмэд)
|1749—1762
|
|Старший сын старшего князя-валия Кабарды [[Kurgoko Atajuk|Кургоко Атажукина]]
|-
|Касай Атажукин
|Хьэтӏэхъущокъуэ Къасей
|1762—1773
|ум. [[1773]]
|Старший сын старшего князя-валия Кабарды Атажуко Мисостова
|-
|Джанхот Татарханов
|Тэтэрхъан и къуэ Жанхъуэт
|1773—1785
|
|Второй сын старшего князя-валия Кабарды Татархана Бекмурзина
|-
|Мисост Баматов (Атажукин)
|Хьэтӏэхъущокъуэ Бэмат и къуэ Мысост
|1785—1788
|ум. 1788
|Старший сын старшего князя-валия Кабарды Бамата (Магомеда) Кургокина (Атажукина)
|-
|Атажуко Хамурзин
|Хьэмырзэ и къуэ Хьэтӏэхъущыкъуэ
|1788—1806
|ум. 1806
|В [[1793]]—[[1809|1809 годах]] распря в Кабарде
|-
|Атажуко Атажукин
|Хьэтӏэхъущыкъуэ и къуэ Хьэтӏэхъущокъуэ
|1809
|ум. [[1809]]
|Старший сын старшего князя-валия Кабарды Мисота Баматова (Атажукина)
|-
|Кучук Джанхотов
|Жанхъуэт и къуэ Кушыку
|1809—1822
|1758—1830
|Старший сын князя-валия Кабарды Джанхота Татарханова и внук князя-валия Кабарды Татархана Бекмурзина
|}
 
== Notlar ==
Vali, ilde Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır.<ref>https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5442&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3</ref>
{{Kaynakça}}
 
Cumhuriyet tarihinde bugüne kadar dört kadın vali atanmıştır. 1991-1995 yılları arasında [[Muğla]] valiliği yapan [[Lale Aytaman]] vali olarak atanan ilk kadın olmuştur. 2011 yılında [[Yalova (il)|Yalova]] valiliğine atanan ve bu görevi 2014 yılına kadar sürdüren [[Esengül Civelek]] ikinci kadın vali olurken, 2014 yılında [[Kırklareli (il)|Kırklareli]] valiliğine, 2017 yılında ise Muğla valiliğine atanmıştır. 19 Şubat 2015 valiler kararnamesi ile [[Sinop (il)|Sinop]] valiliğine atanan [[Yasemin Özata Çetinkaya]]'nın ardından 31 Mayıs 2016 tarihinde açıklanan yeni valiler kararnamesi ile de [[Tuğba Yılmaz]] [[Yalova (il)|Yalova]] valisi olarak atanmış ve cumhuriyetin dördüncü kadın valisi olmuştur.<ref>[http://www.radikal.com.tr/turkiye/turkiyenin_ikinci_kadin_valisi-1060284 Türkiye'nin ikinci kadın Valisi]. Radikal. 17 Ağustos 2011. En son 7 Ağustos 2013 tarihinde erişildi.</ref><ref>[http://www.milliyet.com.tr/24-ilde-vali-degisti-gundem-2255029/ ''31 Mayıs 2016 Valiler Kararnamesi - Dördüncü Kadın Vali'', ''milliyet.com.tr'', Erişim:''01 Haziran 2016'']</ref>
 
=== Vali yardımcısı ===
Vali yardımcısı veya vali muavini, il idaresi kanunu çerçevesinde ilde valinin işlerini vali adına yapan [[mülki idare]] sınıfına mensup görevdeki kişilere verilen unvandır.
 
=== İl özel idaresi ve vali ===
Vali, bir [[mahalli idare]] birimi olan [[il özel idaresi]]nin başıdır.
 
== Dünyada vali kavramı ==
Valiler her ülkede olmamakla birlikte aşağıdaki ülkelerde belirtilen şekilde görev yaparlar:
 
* ABD'nin eyaletlerini
* Rusya'da 89 federal bölgeyi
* Arjantin'de illeri
* Brezilya'da eyaletleri
* Japonya'da illeri
* Meksika'nın eyaletlerini
*Türkiye’ de illeri
 
valiler yönetir.
 
* [[İngiliz Milletler Topluluğu]]'nda İngiltere dışındaki ülkelerde kraliçe bir genel vali tarafından temsil edilir.
 
== Hitaplarda vali kavramı ==
(X) Vilayet-i celilesi, V'''ali'''-i alisi (x Bey)
 
==Ayrıca bakınız==
* [[Türkiye'de görevde olan valilerin listesi]]
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
== Dış bağlantılar ==
* [https://web.archive.org/web/20090421043602/http://www.icisleri.gov.tr/_Icisleri/Web/Gozlem2.aspx?sayfaNo=609 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu]
{{Türkiye'nin idari bölümleri}}
 
{{Otorite kontrolü}}
 
[[Kategori:Devlet görevlileri]]
[[Kategori:Mülki Taksimat]]
[[Kategori:Kamu yönetimi]]
[[Kategori:İdari Teşkilat]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Vali" sayfasından alınmıştır