Vikipedi

Yakutistan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Foldereid (mesaj | katkılar)
224 değişiklik
Tarihçe öne alındı ve bazı yazım yanlışları düzeltildi.
Etiketler: Geri alındı olası sayı vandalizmi Görsel Düzenleyici
Foldereid (mesaj | katkılar)
224 değişiklik
Foldereid tarafından yapılan 25358287 sayılı değişiklik geri alınıyor.
Etiket: Geri al
3. satır:
|rusça_adı = Республика Саха (Якутия)
|diğer_dildeki_adı= Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
|harita = Map of Russia - Sakha (Yakutia) Republic (2008-03).svg
|harita_boyutu = 300px
|harita_altı =
32. satır:
|kodu = 14
|ISO = RU-SA
|internet_sayfası = [http://www.sakha.gov.ru/ sakha.gov.ru]
}}
'''Yakutistan''' ya da '''Saha Cumhuriyeti''' ([[Yakutça]]: Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ''Saha Öröspüübülükete''), [[Rusya]]'yı oluşturan [[Rusya'nın cumhuriyetleri|federe cumhuriyetlerden]] biri. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan [[Yakutlar]] bir [[Türk halkları|Türk halkı]]dır. Cumhuriyetin [[Rusça]]'da tam adı ''Respublika Saha'' olarak yazılır[[Dosya:Sakha Yakutia rep.png|sağ|küçükresim|250px|Saha Cumhuriyeti haritası]]Saha uzak kuzeydeki Henrietta Adasına kadar uzanır ve Arktik Okyanusununokyanusunun Laptev ve Doğu Sibiryasibirya denizlerine yakındır. Bu denizler kuzey yarım küredeki en soğuk ve buzlu sulardır öyle kiöyleki yılın 9-10 ayı boyunca buzla kaplı olurlar. Yeni Sibiryasibirya adaları Saha Cumhuriyeti topraklarının bir parçasıdır. Nunavut da Kanada'nın kuzeybatı topraklarından ayrıldıktan sonra, Saha dünyadaki en büyük alt ulusal varlık (subnationalentity-statoid)olmuştur.
 
Cumhuriyet, 3.103.200 km²'lik bir alanı kaplar ve bu alan, [[Rusya]] topraklarının beşte biridir. Yakutistan dünyadaki en büyük yüzölçümüne sahip olan özerk ülkedir. Başkenti [[Yakutsk]]'tur (Yakutçada ''Dokuuskay''). [[Özerklik|Özerk]] cumhuriyettir.
 
== TarihçeZaman dilimi ==
Yakutistan, coğrafi olarak üç farklı zaman dilimi boyunca yayılır:
 
1. [[Lena Nehri]]'nın batısında kalan Saha toprakları ve ırmağın iki kıyısında [[millet|ulus]]ları kapsayan kısmı Yakutistan Zaman Dilimindedir (YAKT). [[Eş Güdümlü Evrensel Zaman|UTC]]'e göre saat farkı +1000.
=== Tarih Öncesi Dönem ===
Sibirya özellikle Saha, buz ya da donmuş toprakta korunmuş olan [[Pleistosen Çağ]] döneminden kalan tarih öncesi canlıların kalıntılarını içerdiği için [[Paleontoloji|paleontolojik]] öneme sahiptir. Örneğin, 2015 yılında [[mağara aslanı]] yavruları Dina ve Uyan'ın donmuş cesetleri bulunmuştur. Bu bölge aynı zamanda Yukanın ve [[Oymyakon|Oymyakon'dan]] bir başka [[Yünlü mamut|yünlü mamutun]], [[Kolima Nehri]] [[Yünlü gergedan|yünlü gergedanların]] ve Yukagir [[bizon]] ve [[At|atların]] meskeniydi. 2019 yılının Haziran ayında ise 40.000 yıl öncesine dayanan Pleistosen'den kopmuş ancak korunmuş olan büyük bir kurt başı [[Tirekhtyakh Nehri]] kıyılarında bulunmuştur.
 
[[Dosya:Map of Russia - Yakutsk time zone.svg|300px|orta]]
[[Ymyakhtakh kültürü]] (M.Ö 2200-1300 civarı) çok geniş bir ufka sahip olan Sibirya'nın [[Geç Neolitik Çağ|geç neolitik]] bir kültürüdür, kökenleri ise Lena Nehri havzasındaki Saha'dadır oradan hem doğuya hem de batıya yayılmıştır.
 
=== Erken Tarih ===
Türki Saha halkı ya da bilinen diğer adıyla Yakutların bölgeye en erken 9. yüzyılda en geç ise 16. yüzyılda yerleşmiş oldukları düşünülür ancak bölgeye göçlerin olduğu da kuvvetle muhtemeldir. Moğol gruplarından birisi olan Buryatların baskısı nedeniyle kuzeye doğru [[Baykal Gölü|Baykal Gölünün]] çevresinden [[Orta Lena|Orta Lenaya]] doğru göç etmişlerdir. Avcılıkla ya da ren geyiği otlatmacılığı ile uğraşan küçük popülasyonlar orta asyanın pastoral ekonomisine katkı sağlamışlardır.
 
2. Yakutistan'ın 127°Doğu ve 140°Doğu ([[boylam]]) arasında kalan kesimini kapsayan [[Vladivostok Zaman Dilimi]]'dir (VLAT). UTC'e göre saat farkı +1100.
=== Rus Egemenliğinin Başlangıcı ===
[[Rusya Çarlığı]] [[Sibir Hanlığı|Sibir Hanlığını]] yenilgiye uğrattıktan sonra doğuya doğru hareket ederek 17. yüzyılda bölgeyi topraklarına katmaya başlamıştır. [[Khangalassky]] Saha kralı [[Tygyn]] kuzeydoğu asyadaki yerli isyancılara karşı birlikte savaşmayı içeren bir askeri pakt karşılığında Rusların yerleşmesi için toprak vermiştir. Ancak Megino-Khangalassky Saka Kralı Kull, ilk tahta perdenin inşasına izin vererek bir Saha komplosu başlatmıştır.
 
[[Dosya:Map of Russia - Vladivostok time zone.svg|300px|orta]]
Ağustos 1638'de Moskova hükümeti, Pyotr Beketov tarafından 1632'de kurulmuş olan Yakutsk şehrinin gelecekteki halini Lensky Ostrog idari merkezi ile yeni bir idari birim kurarak şekillendirdi.
 
Öte yandan Rus yerleşimcilerin İndigirka deltasındaki uzak Russkoye Ust'ye varışının 17.yüzyıla dayandığına inanılır. Sibirya valiliği 1708 de Rus imparatorluğunun bir parçası olarak kurulmuştur.
 
3. Cumhuriyetin 140°Doğu boylamının doğusunda kalan toprakların çoğunu kapsayan bölümü [[Magadan Zaman Dilimi]]ndedir (MAGT). UTC'e göre saat farkı +1200.
Rus yerleşimciler 18. yüzyılda belirli Saha geleneklerini benimseyen ve genellikle Yakutyane ya da Lena erken yerleşimciler olarak anılan bir topluluk oluşturmaya başladılar. Ancak 20. yüzyıldan itibaren, sonraki yerleşimcilerin kitlesel akını onları Rus ana akımı içerisinde asimile etmiştir.
<gallery>
 
[[Dosya:Map of Russia - Magadan time zone.svg|300px|orta]]
=== Rusya İmparatorluğu Dönemi ===
1782'deki yönetim reformu ile Irkutsk valiliği kurulmuştur.1805'de ise Yakutsk Oblastı Irkutsk valiliğinden ayrıldı.19. yüzyılda Yakutsk Oblastı, Okhotsk olarak bilinen ve ele geçirilen Uzak Doğu (pasifik) bölgeleri de dahil olmak üzere Rus İmparatorluğunun en doğudaki bölgesi olarak belirtilmiştir.1856'da Primorskaya Oblast'ının kurulmasıyla pasifikteki Rus bölgeleri Saha'dan ayrılmıştır.
 
Ruslar tarımı Lena Nehri çevresinde kurmuşlardır.19. yüzyılın ikinci yarısında Saha'ya sürgüne gönderilen dini grupların üyeleri buğday, yulaf, patates yetiştirmeye başlamışlardır. Kürk ticareti ise nakit ekonominin temellerini atmıştır. 19.yüzyılın sonunda, Sovyet Döneminin başında endüstri ve ve ticaret gelişmeye başlamıştır. Bu dönem aynı zamanda jeolojik araştırmaların, madenciliğin ve yerel kurşun üretiminin de başladığı dönemdir. İlk buharlı gemiler ve mavnalar bölgeye gelmiştir.
 
Saha'nın uzaklığı Sibirya'nın geri kalanıyla karşılaştırıldığında bile, onu hem Çarlık hükümetleri için hem de komünist hükümetleri için tercih edilen bir sürgün yeri yapmıştır. Çarlık döneminde sürgün edilen ünlü kişiler arasında demokratik yazar Nikolay Chernyshevsky, Vasily Pozdnyakov tarafından Tolstoy'a hikâyesi anlatılan Doukhobor vicdani retçileri, [[Arktika|Arktik]] deneyimleriyle alakalı ilginç bir rapor bırakan sosyalist devrimci ve yazar Vladimir Zenzinov ve Saha halkıyla alakalı etnografik araştırmalara öncülük eden Polonyalı sosyalist aktivist Waclaw Sieroszewski de vardır.
 
Saha ulusal hareketi ilk kez 1905 devrimi sırasında meydana gelmiştir. Saha birliği,Rus sömürgeciliğinin politikalarını ve etkilerini eleştiren ve devlet dumasında temsil hakkı talep eden Saha avukatı ve belediye meclisi üyesi olan Vasily Nikiforov'un liderliğinde kurulmuştur. Yakut Birliği Yakutsk belediye meclisini geri çekmek için harekete geçti ve kırsal kesimden binlerce Saha katıldı lakin 1906'da liderlerin tutuklanmasıyla hareket fiyaskoyla sonuçlandı. Ancak yine de dumadaki temsil talepleri olumlu karşılandı.
 
=== Sovyet Dönemi ===
Saha, Rus iç savaşının son aşaması olan Yakut isyanına ev sahipliği yapmıştır.Yakutsk şehri de dahil olmak üzere bölgenin doğu kısmı Beyaz Ruslar tarafından kontrol edilmesine rağmen 27 Nisan 1922'de eski Yakutsk oblastı, Yakut ASSR ilan edilmiştir.
 
Erken Sovyet dönemi Platon Oyunsky gibi adamların kendi eserlerini bestelemenin yanı sıra geleneksel sözlü ve doğaçlama Olonkho'yu yazdıkları için Saha edebiyatının gelişmesine tanıklık etmişlerdir. Ancak Oyunsky gibi birçok öncü,Stalin döneminde yaşanan Büyük Tasfiyede (temizlik, siyasi baskı) hayatını kaybetmiştir.
 
Kolektifleşme yaşayan hane halkı sayısının 1929'da %3.6 dan 1932'de %41.7 ye çıkmasıyla Saha 1929 ve 1934 yılları arasında önemli bir kolektifleşme yaşamıştır. Ancak Saha'nın sert şekilde etkilendiği politikalar sonucunda 1926'da 240.500 olan nüfus 1959 nüfus sayımında 236.700'e kadar düşmüştür.
 
Sovyet döneminde Saha'nın demografik yapısı diğer grupların yanı sıra etnik Ruslar ve Ukraynalıların bölgeye,özellikle Ykutsk ve endüstriyel güney bölgesine, kitlesel olarak yerleştirilmesiyle çok büyük ölçüde değişmiştir.Önceden Yakutsk bile temel olarak Saha Türklerinden oluşmaktaydı ve Saha dili konuşulmaktaydı. [[Ruslaştırma]] politikasının bitmesiyle (Korenizatsiya) Saha dilinin kullanımı öncelikli olarak Rusça konuşan Yakutsk gibi kentsel alanlarda kısıtlanmıştır.
 
=== Sovyet Sonrası Dönem ===
1992'de Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla Saha,Rusya Federasyonunun yetki alanı altında Saha (Yakutistan) Cumhuriyeti olarak [[Moskova]]'da tanınmıştır.
 
== Nüfus ==
[[Dosya:Lena watershed.png|küçükresim|sağ|Yakutistan'da [[Lena Nehri]]'nin alanı]]
 
2010 nüfus sayımına göre, etnik yapı:
 
*466,492 [[Sahalar]] (49.9%)
Satır 198 ⟶ 176:
* [[Petrov Prokopiy Ustinovich]]: (1913-1964)
* [[Sardana Oyunskaya]]: Sardana Platonova Oyunskaya (Yakut: Сардана Платоновна Ойунская) (6 Eylül 1934 - 13 Temmuz 2007) Yakut folkloristi, edebiyat eleştirmeni ve filologdu.
* Zoya Konstantinovna Basharina ({{lang-sah|'''Зоя Константиновна Башарина''}}) (21 Mayıs 1945 doğumlu) bir [[Yakutlar|Yakut]] edebiyat eleştirmeni, filolog ve akademik, özellikle [[Yakut dili]] 'ndeki çalışmaları ile bilinir.
* [[G. U. Ėrgis]] (1908-1968)
* [[Kononov Konon Yevseyevich]] (1933-1987)
Satır 215 ⟶ 193:
 
== Ulaşım ==
Su taşımacılığı, altı nehir limanı ve iki liman ([[Tiksi]] ve [[Zelyonymys]]) bulunan Saha Cumhuriyetinin kargo cirosunda ilk sırada yer almaktadır. Ana su yolu Yakutsk'u [[İrkutsk Oblastı|Irkutsk OblastıOblast'ındaki]]'ndaki [[Ust-Kut]] tren istasyonuna bağlayan [[Lena (nehir)|Lena Nehridir]] ve [[Arctic Sea Shipping Company]] de dahil olmak üzere dört nakliye şirketi faaliyetfaaliye göstermektedir.
 
İnsan taşımacılığında hava yolu çok önemlidir ve Saha Cumhuriyetini Rusya'nın birçok bölgesine bağlar. [[Yakutsk HavalimanıHavaalanı|Yakutsk havaalanının]]'nın uluslararası bir terminaliteminali de mevcuttur.
 
Saha Cumhuriyeti'nde [[Yakutsk-Skovorodino]] ve [[Yakutsk-Magadan]] olmak üzere iki ana karayolu bulunmaktadır. Ancak bölgede [[Donmuş toprak|permafrostun]] (donmuş toprak) varlığı nedeniyle [[asfalt]] kullanımı yaygın değildir ve yollar genellikle [[Kil|kilden]] yapılmıştır bu da şiddetli yağmurlar sırasında yolların çamura dönmesine ve yüzlerce kişinin mahsur kalmasına sebep olmaktadır.
 
Şu anda faaliyette olan [[Berkait-Tommot]] demir yolu, Baykal-Amur anahattını Güney Saha'daki sanayi merkezlerine bağlar. Amur-Yakutsk ana hattının inşaatı kuzeye doğru devam etmektedir ve 2013 yılında Yakutsk'dan [[Nijni Bestyah]]|Nijni Bestyah'a]] nehir boyunca tamamlanmıştır.
 
== PolitikaTarihçe ==
Saha Cumhuriyeti'nin ilk başkanı Mikhail Yefimovich Nikoleyevdir.
 
=== Tarih Öncesi Dönem ===
2010'dan beri başkan 31 Mayıs 2010'da göreve başlayan Yegor Borisov, başkan yardımcısı ise Yevgeniya Mikhaylova'dır. Saha Cumhuriyeti'ndeki devlet otoritesinin en yüksek yasama organı II. Tumen olarak bilinen tek kamaralı bir eyalet meclisidir. Saha Cumhuriyeti hükûmeti devlet otoritesinin yürütme organıdır.
Sibirya özellikle Saha, buz ya da donmuş toprakta korunmuş olan [[Pleistosen Çağ]] döneminden kalan tarih öncesi canlıların kalıntılarını içerdiği için [[Paleontoloji|paleontolojik]] öneme sahiptir. Örneğin,2015 yılında [[mağara aslanı]] yavruları Dina ve Uyan'ın donmuş cesetleri bulunmuştur. Bu bölge aynı zamanda Yukanın ve [[Oymyakon|Oymyakon'dan]] bir başka [[Yünlü mamut|yünlü mamutun]], [[Kolima Nehri]] [[Yünlü gergedan|yünlü gergedanların]] ve Yukagir [[bizon]] ve [[At|atların]] meskeniydi. 2019 yılının Haziran ayında ise 40.000 yıl öncesine dayanan Pleistosen'den kopmuş ancak korunmuş olan büyük bir kurt başı [[Tirekhtyakh Nehri]] kıyılarında bulunmuştur.
 
[[Ymyakhtakh kültürü]] (M.Ö 2200-1300 civarı) çok geniş bir ufka sahip olan Sibirya'nın [[Geç Neolitik Çağ|geç neolitik]] bir kültürüdür, kökenleri ise Lena nehri havzasındaki Saha'dadır oradan hem doğuya hem de batıya yayılmıştır.
Saha Cumhuriyeti, [[Türk Keneşi]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı|Türk Kültür ve Sanat Ortak İdaresi]] gibi kuruluşlara üye olarak bağımsız Türk devletleriyle yakın kültürel,siyasi ve ekonomik ilişkileri teşvik etmektedir.
 
=== DinErken Tarih ===
Türki Saha halkı ya da bilinen diğer adıyla Yakutların bölgeye en erken 9.yüzyılda en geç ise 16.yüzyılda yerleşmiş oldukları düşünülür ancak bölgeye göçlerin olduğuda kuvvetle muhtemeldir. Moğol gruplarından birisi olan Buryatların baskısı nedeniyle kuzeye doğru [[Baykal Gölü|Baykal gölünün]] çevresinden [[Orta Lena|orta Lenaya]] doğru göç etmişlerdir. Avcılıkla ya da ren geyiği otlatmacılığı ile uğraşan küçük popülasyonlar orta asyanın pastoral ekonomisine katkı sağlamışlardır.
[[Rus İmparatorluğu|Rus İmparatorluğundan]] önce yerel halkın çoğunluğu eski [[Türk halkları|Türk halklara]] benzer şekilde [[Tengricilik|Tengriciydi]]. Ancak Rus imparatorluğunun egemenliğindeyken, yerel halkın [[Rus Ortodoks Kilisesi|Rus Ortodoks kilisesine]] yönelmesi ve [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Ortodoks Hristiyan]] isimleri almaları istendiyse de pratikte genel olarak halk geleneksel inançlarını sürdürdüler. [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] döneminde ise birçok [[şaman]] arkasında halef bırakmadan öldü.
 
=== Rus Egemenliğinin Başlangıcı ===
1990'larda tartışmalı bir gazeteci olan [[Ivan Ukhkhan]] ve kendisine Téris adını veren bir filolog tarafından <nowiki>''</nowiki>''aiyy yeurekhé''<nowiki>''</nowiki> adında bir pagan şamanist hareketi kuruldu. Bu grup ve diğerleri 2002'de Yakutsk şehir merkezinde bir şaman tapınağı inşa etmek için işbirliği yapmıştır. Şu anda Ortodoks Hristiyanlık sürerken geleneksel inançları yenilemeye yönelik büyük ilgi ve faaliyet vardır.
[[Rusya Çarlığı|Rusya çarlığı]] [[Sibir Hanlığı|Sibir Hanlığını]] yenilgiye uğrattıktan sonra doğuya doğru hareket ederek 17.yüzyılda bölgeyi topraklarına katmaya başlamıştır. [[Khangalassky]] Saha kralı [[Tygyn]] kuzeydoğu asyadaki yerli isyancılara karşı birlikte savaşmayı içeren bir askeri pakt karşılığında Rusların yerleşmesi için toprak vermiştir. Ancak Megino-Khangalassky Saka Kralı Kull, ilk tahta perdenin inşasına izin vererek bir Saha komplosu başlatmıştır.
 
Ağustos 1638 de Moskova hükümeti, Pyotr Beketov tarafından 1632 de kurulmuş olan Yakutsk şehrinin gelecekteki halini Lensky Ostrog idari merkezi ile yeni bir idari birim kurarak şekillendirdi.
2008'den itibaren Ortodoks liderler yerli nüfusun dünya görüşünü ikili inanç sistemi ya da senkretizme doğru eğilim olarak tanımlamışlardır. Yerel halkın bazen önce bir şaman, ardından da Ortodoks rahibi hayatlarındaki bazı olaylarla bağlantılı olarak ayinlerini gerçekleştirmeye devam etmelerinin kanıtladığı gibi.
 
Öte yandan Rus yerleşimcilerin İndigirka deltasındaki uzak Russkoye Ust'ye varışının 17.yüzyıla dayandığına inanılır. Sibirya valiliği 1708 de Rus imparatorluğunun bir parçası olarak kurulmuştur.
Saha Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı bilgi merkezine göre cumhuriyetin dini demografisi şu şekildedir: [[Rus Ortodoks Kilisesi|Ortodoks]]: 44.9%, [[Şamanizm]]: 26.2%, [[Dinsizlik|Dinsiz]]: 23.0%, [[Yeni dinî hareketler]]: 2.4%, [[İslam|Islam]]: 1.2%, [[Budizm]]: 1.0%, [[Protestanlık]]: 0.9%, [[Katolik]]: 0.4%.
 
Rus yerleşimciler 18.yüzyılda belirli Saha geleneklerini benimseyen ve genellikle Yakutyane ya da Lena erken yerleşimciler olarak anılan bir topluluk oluşturmaya başladılar. Ancak 20.yüzyıldan itibaren,sonraki yerleşimcilerin kitlesel akını onları Rus ana akımı içerisinde asimile etmiştir.
2012 yılında yapılan bir ankete göre [[Saha Türkleri|Saha nüfusunun]] %37.8'i Rus Ortodoks kilisesine, %13'ü Tengrizme ya da Saha Şamanizmine, %2'si İslam'a, %1'i Protetanlığa, %0.4'ü [[Tibet Budizmi|Tibet Budizmine]] bağlıdır. %1'i ise bağımsız Hristiyanlardan oluşmaktadır. Ayrıca nüfusun %26'sı kendini [[Ateizm|ateist]] olarak görürken, %17'si ruhani ama dindar olmadıklarını ifade etmektedirler. %1.8'i ise diğer dinlerin takipçisidir ya da soruya cevap vermemişlerdir.
 
=== Rusya İmparatorluğu Dönemi ===
==Kültür==
1782 deki yönetim reformu ile Irkutsk valiliği kurulmuştur.1805'de ise Yakutsk Oblastı Irkutsk valiliğinden ayrıldı.19.yüzyılda Yakutsk Oblastı, Okhotsk olarak bilinen ve ele geçirilen Uzak Doğu (pasifik) bölgeleri de dahil olmak üzere Rus İmparatorluğunun en doğudaki bölgesi olarak belirtilmiştir.1856 da Primorskaya Oblast'ının kurulmasıyla pasifikteki rus bölgeleri Saha'dan ayrılmıştır.
A.S.Puşkin'in adını taşıyan Devlet Rus drama Tiyatrosu; P.A.Oiyunsky'nin adını taşıyan saha Tiyatrosu; D.K.Sivtsev'in adını taşıyan Devlet akademik Opera ve Bale Tiyatrosu; ve genç seyirci Tiyatrosu Suorun Omoloon, şehrin ilgi çekici yerleridir.
Bir dizi müze de vardır. Bunlar arasında Saha Ulusal Güzel Sanatlar Müzesi, E. Yaroslavsky'nin adını taşıyan yerel Tarih ve Tarih Müzesi ve Humus Müzesi ve Permafrost Müzesi bulunmaktadır.
2010'larda Yakutistan'da bir film patlaması başladı. Yerel film endüstrisi "Sakhawood" olarak adlandırıldı.
 
Ruslar tarımı Lena nehri çevresinde kurmuşlardır.19.yüzyılın ikinci yarısında Saha'ya sürgüne gönderilen dini grupların üyeleri buğday, yulaf, patates yetiştirmeye başlamışlardır. Kürk ticareti ise nakit ekonominin temellerini atmıştır. 19.yüzyılın sonunda,Sovyet Döneminin başında endüstri ve ve ticaret gelişmeye başlamıştır. Bu dönem aynı zamanda jeolojik araştırmaların, madenciliğin ve yerel kurşun üretiminin de başladığı dönemdir. İlk buharlı gemiler ve mavnalar bölgeye gelmiştir.
== Zaman dilimi ==
Yakutistan, coğrafi olarak üç farklı zaman dilimi boyunca yayılır:
 
Saha'nın uzaklığı Sibirya'nın geri kalanıyla karşılaştırıldığında bile, onu hem Çarlık hükümetleri için hem de komünist hükümetleri için tercih edilen bir sürgün yeri yapmıştır.Çarlık döneminde sürgün edilen ünlü kişiler arasında demokratik yazar Nikolay Chernyshevsky, Vasily Pozdnyakov tarafından Tolstoy'a hikâyesi anlatılan Doukhobor vicdani retçileri, [[Arktika|Arktik]] deneyimleriyle alakalı ilginç bir rapor bırakan sosyalist devrimci ve yazar Vladimir Zenzinov ve Saha halkıyla alakalı etnografik araştırmalara öncülük eden Polonyalı sosyalist aktivist Waclaw Sieroszewski de vardır.
1. [[Lena Nehri]]'nın batısında kalan Saha toprakları ve ırmağın iki kıyısında [[millet|ulus]]ları kapsayan kısmı Yakutistan Zaman Dilimindedir (YAKT). [[Eş Güdümlü Evrensel Zaman|UTC]]'e göre saat farkı +1000.
 
Saha ulusal haereketi ilk kez 1905 devrimi sırasında meydana gelmiştir. Saha birliği,Rus sömürgeciliğinin politikalarını ve etkilerini eleştiren ve devlet dumasında temsil hakkı talep eden Saha avukatı ve belediye meclisi üyesi olan Vasily Nikiforov'un liderliğinde kurulmuştur. Yakut Birliği Yakutsk belediye meclisini geri çekmek için harekete geçti ve kırsal kesimden binlerce Saha katıldı lakin 1906 da liderlerin tutuklanmasıyla hareket fiyaskoyla sonuçlandı. Ancak yine de dumadaki temsil talepleri olumlu karşılandı.
[[Dosya:Map of Russia - Yakutsk time zone.svg|300px|orta]]
 
=== Sovyet Dönemi ===
2. Yakutistan'ın 127°Doğu ve 140°Doğu ([[boylam]]) arasında kalan kesimini kapsayan [[Vladivostok Zaman Dilimi]]'dir (VLAT). UTC'e göre saat farkı +1100.
Saha, Rus iç savaşının son aşaması olan Yakut isyanına ev sahipliği yapmıştır.Yakutsk şehride dahil olmak üzere bölgenin doğu kısmı Beyaz ruslar tarafından kontrol edilmesine rağmen 27 Nisan 1922 de eski Yakutsk oblastı, Yakut ASSR ilan edilmiştir.
 
Erken Sovyet dönemi Platon Oyunsky gibi adamların kendi eserlerini bestelemenin yanı sıra geleneksel sözlü ve doğaçlama Olonkho'yu yazdıkları için Saha edebiyatının gelişmesine tanıklık etmişlerdir. Ancak Oyunsky gibi birçok öncü,Stalin döneminde yaşanan Büyük Tasfiyede (temizlik,siyasi baskı) hayatını kaybetmiştir.
[[Dosya:Map of Russia - Vladivostok time zone.svg|300px|orta]]
 
Kolektifleşme yaşayan hane halkı sayısının 1929 da %3.6 dan 1932 de %41.7 ye çıkmasıyla Saha 1929 ve 1934 yılları arasında önemli bir kolektifleşme yaşamıştır. Ancak Saha'nın sert şekilde etkilendiğipolitikalar sonucunda 1926'da 240.500 olan nüfus 1959 nüfus sayımında 236.700'e kadar düşmüştür.
 
Sovyet döneminde Saha'nın demografik yapısı diğer grupların yanı sıra etnik ruslar ve ukraynalıların bölgeye,özellikle Ykutsk ve endüstriyel güney bölgesine, kitlesel olarak yerlşeştirlmesiyle çok büyük ölçüde değişmiştir.Önceden Yakutsk bile temel olarak Saha Türklerinden oluşmaktaydı ve Saha dili konuşulmaktaydı. [[Ruslaştırma]] politikasının bitmesiyle (Korenizatsiya) Saha dilinin kullanımı öncelikli olarak rusça konuşan Yakutsk gibi kentsel alanlarda kısıtlanmıştır.
3. Cumhuriyetin 140°Doğu boylamının doğusunda kalan toprakların çoğunu kapsayan bölümü [[Magadan Zaman Dilimi]]ndedir (MAGT). UTC'e göre saat farkı +1200.
<gallery>
 
=== Sovyet Sonrası Dönem ===
[[Dosya:Map of Russia - Magadan time zone.svg|300px|orta]]
1992'de Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla Saha,Rusya Federasyonunun yetki alanı altında Saha (Yakutistan) Cumhuriyeti olarak [[Moskova|Moskova'da]] tanınmıştır.
 
== Politika ==
Saha Cumhuriyeti'nin ilk başkanı Mikhail Yefimovich Nikoleyevdir.
 
2010'dan beri başkan 31 mayıs 2010 da göreve başlayan Yegor Borisov, başkan yardımcısı ise Yevgeniya Mikhaylovadır. Saha Cumhuriyeti'ndeki devlet otoritesinin en yüksek yasama organı II. Tumen olarak bilinen tek kamaralı bir eyalet meclisidir. Saha Cumhuriyeti hükûmeti devlet otoritesinin yürütme organıdır.
 
Saha Cumhuriyeti [[Türk Keneşi]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı|Türk Kültür ve Sanat Ortak İdaresi]] gibi kuruluşlara üye olarak bağımsız Türk devletleriyle yakın kültürel,siyasi ve ekonomik ilişkileri teşvik etmektedir.
 
== Din ==
[[Rus İmparatorluğu|Rus imparatorluğundan]] önce yerel halkın çoğunluğu eski [[Türk halkları|Türk halklara]] benzer şekilde [[Tengricilik|Tengriciydi]]. Ancak Rus imparatorluğunun egemenliğindeyken, yerel halkın [[Rus Ortodoks Kilisesi|Rus Ortodoks kilisesine]] yönelmesi ve [[Doğu Ortodoks Kilisesi|Ortodoks Hristiyan]] isimleri almaları istendiyse de pratikte genel olarak halk geleneksel inançlarını sürdürdüler. [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] döneminde ise birçok [[şaman]] arkasında halef bırakmadan öldü.
 
1990'larda tartışmalı bir gazeteci olan [[Ivan Ukhkhan]] ve kendisine Téris adını veren bir filolog tarafından <nowiki>''</nowiki>''aiyy yeurekhé''<nowiki>''</nowiki> adında bir pagan şamanist hareketi kuruldu. Bu grup ve diğerleri 2002 de Yakutsk şehir merkezinde bir şaman tapınağı inşa etmek için işbirliği yapmıştır. Şu anda Ortodoks Hristiyanlık sürerken geleneksel inançları yenilemeye yönelik büyük ilgi ve faaliyet vardır.
 
2008'den itibaren Ortodoks liderler yerli nüfusun dünya görüşünü ikili inanç sistemi ya da senkretizme doğru eğilim olarak tanımlamışlardır. Yerel halkın bazen önce bir şaman, ardından da Ortodoks rahibi hayatlarındaki bazı olaylarla bağlantılı olarak ayinlerini gerçekleştirmeye devam etmelerinin kanıtladığı gibi.
 
Saha Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı bilgi merkezine göre cumhuriyetin dini demografisi şu şekildedir: [[Rus Ortodoks Kilisesi|Ortodoks]]: 44.9%, [[Şamanizm]]: 26.2%, [[Dinsizlik|Dinsiz]]: 23.0%, [[Yeni dinî hareketler]]: 2.4%, [[İslam|Islam]]: 1.2%, [[Budizm]]: 1.0%, [[Protestanlık]]: 0.9%, [[Katolik]]: 0.4%.
 
2012 yılında yapılan bir ankete göre [[Saha Türkleri|Saha nüfusunun]] %37.8'i rus ortodoks kilisesine ,%13'ü tengrizme ya da Saha şamanizmine ,%2'si islam'a ,%1 i protetanlığa,%0.4'ü [[Tibet Budizmi|tibet budizmine]] bağlıdır. %1 i ise bağımsız Hristiyanlardan oluşmaktadır. Ayrıca nüfusun %26'sı kendini [[Ateizm|ateist]] olarak görürken, %17'si ruhani ama dindar olmadıklarını ifade etmektedirler. %1.8'i ise diğer dinlerin takipçisidir ya da soruya cevap vermemişlerdir.
 
==Kültür==
A.S.Puşkin'in adını taşıyan Devlet Rus drama Tiyatrosu; P.A.Oiyunsky'nin adını taşıyan saha Tiyatrosu; D.K.Sivtsev'in adını taşıyan Devlet akademik Opera ve Bale Tiyatrosu; ve genç seyirci Tiyatrosu Suorun Omoloon, şehrin ilgi çekici yerleridir.
Bir dizi müze de vardır. Bunlar arasında Saha Ulusal Güzel Sanatlar Müzesi, E. Yaroslavsky'nin adını taşıyan yerel Tarih ve Tarih Müzesi ve Humus Müzesi ve Permafrost Müzesi bulunmaktadır.
2010'larda yakutistan'da bir film patlaması başladı. Yerel film endüstrisi "Sakhawood" olarak adlandırıldı.
 
== Kaynakça ==
Satır 269 ⟶ 270:
*Верховный Совет Республики Саха (Якутия). 4 апреля 1992 г. «Конституция (основной закон) Республики Саха (Якутия)», в ред. Конституционного закона №581-З 53-IV от 22 июля 2008 г. (Supreme Council of the Sakha (Yakutia) Republic. April 4, 1992 ''Constitution (Basic Law) of the Sakha (Yakutia) Republic'', as amended by the Constitutional Law #581-Z 53-IV of July 22 2008. ).
*(in Russian) Official website of the government of Sakha Republic
* [[Dosya:Udachnaya pipe.JPG|mini|sol|400pik|Elmas madeni [[Udatschnaja]]]]
 
{{Commons kategori|Sakha}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Yakutistan" sayfasından alınmıştır