Elçilerin İşleri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
Sayfayı genişlettim. |
||
1. satır:
{{Yeni Ahit}}
'''Elçilerin İşleri''' (Yunanca: Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, Práxeis tōn Apostólōn; Latince: Acta Apostolorum) ya da Resullerin İşleri, Luka İncili'nin devamıdır. İsa'nın öğretilerinin Yeruşalim'den (Kudüs) Anadolu'ya, oradan da Roma'ya yayılışını anlatır. Bu nedenle, Yunanca Kutsal Yazılarda yer alan mektuplar ile İnciller arasında bir köprü kurmaktadır.
Cemaatin nasıl kurulduğunu anlatarak Hıristiyanlığın tarihini aktarmaya devam eder. Aynı zamanda iyi haberin önce Yahudilere, sonra da diğer milletlerden insanlara nasıl geniş çapta duyurulduğunu anlatır. Kitabın ilk 12 bölümünde çoğunlukla Petrus’un, kalan 16 bölümünde de Pavlus’un yaptıklarını okuruz. Pavlus’a birçok yolculuğunda eşlik eden Luka onun yakın arkadaşlarından biriydi.
İsa’nın, diriltilişinden sonra öğrencilerine görünmesiyle başlar ve MS 33’ten yaklaşık 61’e dek, 28 yıl boyunca yaşanan önemli olayları aktarır.
==
===Kutsal Kitap'ın tanıklığı===
Luka İncili ve Elçilerin İşleri kitabı Teofilos’a hitaben yazılmıştır. Luka, incilinin son kısmında anlattığı olayları Elçiler kitabının giriş ayetlerinde tekrarlayarak birbiriyle bağlantılı iki kayıt oluşturmuştur. Elçilerin İşleri kitabı şöyle başlar: „Ey Teofilos, yazdığım ilk kayıtta, İsa’nın yaptığı ve öğrettiği her şeyi en başından kaleme aldım.“ (Elçilerin İşleri 1:1)
Dolayısıyla her iki kitabın da aynı yazara ait olduğu açıktır. Elçilerin İşleri kitabındaki „biz“ ve „bize“ zamirleri dolaylı olarak Luka'ya dayanır (Elçilerin İşleri 16:10-17; 20:5 - 21:18; 27:1 - 28:16). Pavlus'un ikinci vaizlik turunda onunla birlikte Troas'a ziyaret etti ve oradan Filipi'ye gittiler. Luka muhtemelen, Pavlus üçüncü yolculuğu esnasında Filipi'ye döndüğü zamana kadar orada kaldı. Ondan sonra elçi Pavlus'la birlikte Yahudiye'ye döndü (Elçilerin İşleri 21:7, 8, 15).
Pavlus'un Sezariye'de iki yıldaki tutukluğu sırada Luka orada büyük ihtimalle incilini yazdı (M.S. 56-58). Yaklaşık M.S. 58'de davasını halletmek için Roma'ya yolculuk ettiğinde Pavlus'a eşlik etti. (Elçilerin İşleri 27:1; 28:16). Roma'da en az iki yıl kaldılar. Oradayken Luka Elçilerin İşleri kitabını bitirdi.
Luka, Pavlus'un Kolese'deki Hristiyanlara yazdığı mektubundaki selamlara katıldı ve Pavlus onu „sevgili hekim Luka“ olarak niteledi (Koloseliler 4:14). Ayrıca aynı zamanda Filimon'a yazılmış olan mektup da Luka selamlarını ekledi (Filimon 24). Elçi Pavlus'un „sadece Luka benimle kaldı“ sözünden Luka'nın Pavlus'un şehitliğine kadar onun yanında kaldığını anlaşılır (2. Timoteos 4:11).
=== Tarihin tanıklığı ===
Eski devirlerden beri Luka İncili ile Elçilerin İşleri kitabının aynı yazarın kaleminden çıktığı kabul edilmektedir. İlk olarak Hierapolisli Papias (M.S. 60-163) Luka'yı yazar olarak tanıtır. Muratori Fragmanında da Luka aynı ad taşıyan İncili'nin ve Elçiler İşleri kitabının yazarı olarak geçer.<ref>The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, 1956, Cilt VIII, sayfa 56</ref>
Yunanca Kutsal Yazıların eldeki en eski papirüs el yazmaları arasında bu kitabın bazı kısımları da bulunur. Bunlardan üçüncü ya da dördüncü yüzyıla ait 1571 numaralı Michigan (P38) el yazmasıyla üçüncü yüzyıla ait 1 numaralı Chester Beatty (P45) el yazması özellikle dikkat çeker. Her iki el yazması da Elçiler kitabının Kutsal Yazıları oluşturan diğer kitaplarla birlikte elden ele dolaştığını, dolayısıyla da oldukça erken bir tarihte Kutsal Metinler listesine dahil olduğunu gösterir. Luka’nın, incilinde göze çarpan titizliğini Elçiler kitabında da görürüz. Arkeolog Sir William M. Ramsay Elçiler kitabının yazarını “birinci sınıf bir tarihçi” olarak niteler ve bu sözünü şöyle açıklar: “Büyük bir tarihçinin ilk ve en önemli özelliği doğru bilgiler vermesidir. Söyledikleri güvenilir olmalıdır.”<ref>Sir William M. Ramsay: St. Paul the Traveller, 1895, sayfa 4.</ref>
== Tarih ve Yer ==
=== Kutsal Kitap'ın tanıklığı ===
Pavlus, Porcius Festus Romalı vali olarak Antonius Feliks'in yerini aldığı zaman Sezar'a başvurdu (Elçilerin İşleri 24:27). Bu olay M.S. 58'de olduğu düşünülür. A New Standard Bible Dictionary şunu yazar: : „58 yılı onun [Festus'un] göreve başlaması söz konusudur.“ Bu yıl Encyclopædia Britannica'da da desteklenir: „İki kanıtın karşılaştırması, Feliks'in geri çağrılması ve Festus'un gelişinin 58 yılına düştüğü tahminine yol açar. Aziz Pavlus 56'da tutuklandıysa, Festus'un gelişinden sonra 58'da Sezarda temyiz ettiyse, gelecek yılın ilk yarısında Roma'ya geldiyse ve orada 2 yıl hapishanede kaldıysa, Elçilerin İşlerinde anlatılan zaman 61 yılının başlangıcında sona ermiş olmalı.“ (Elçilerin İşleri 27:1-28:1, 11-16, 30)<ref> Encyclopædia Britannica (baskı 1959, Cilt 3, s. 528</ref>
Luka’nın Elçiler kitabını Roma’da Pavlus’un yanındayken, muhtemelen orada kaldığı iki yılın sonuna doğru, M.S. 61 yılı civarında tamamladığı anlaşılıyor. Luka o yıla dek yaşananları anlattığından kaydını daha önce tamamlamış olamaz. Öte yandan Pavlus’un Sezar’a yaptığı başvurunun sonucunu belirtmemesi kitabı o yıl bitmeden tamamladığını gösterir.
=== Dinbilimcilerin görüşü ===
Dinbilimcilerin baskın görüşüne göre Elçilerin İşleri kitabı M.S. 90 civarında yazıldı. Onlar, Yeruşalim'in yıkılışı (M.S. 70) raporunda geçmediği halde yazar Luka'nın bu olaydan haberdar olduğunu tahmin ederler. Elçilerin İşleri kitabında imparator Domitian'ın hükümet süresinde (M.S. 81-96) Yahudilere yapılan zulme değinmediği için en geç M.S. 90'da yazıldığı düşünülür.<ref> Eckhard J. Schnabel: Urchristliche Mission. R. Brockhaus, Wuppertal 2002, ISBN 3-417-29475-4, S. 31–33 </ref><ref>Jürgen Roloff: Die Apostelgeschichte. Das Neue Testament Deutsch, Teil 5, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1981, ISBN 978-3-525-51361-3. </ref>
Başka uzmanlar Luka raporunu M.S. 62-65 yıllarında yazıldığına inanıp şu sebepleri ileri sürerler: <ref>Eckhard J. Schnabel: Urchristliche Mission. R. Brockhaus, Wuppertal 2002, ISBN 3-417-29475-4, S. 31–33 </ref>
• M.S. 70'ten önce olup bitmiş olan birçok önemli olaylar Elçilerin İşleri'nde söz edilmiyor: İsa'nın kardeşi olan Yakup'un ölümü (M.S. 62), İmparator Neron'un hükümet zamanında Hristiyanlara yapılan zulüm (M.S. 64), Pavlus'un ölümü, Yahudilerin Roma'ya karşı olan ayaklanması (M.S. 66) ve nihayet Yeruşalim'in yıkılışı (M.S. 70).
• Elçilerin İşleri kitabının dörtte biri elçi Pavlus'un davasını içerir. Fakat Luka'nın raporu Luka ve Pavlus'un iki yıl (M.S. 59-60) Roma'da bekledikleri halde davasının sonucunu anlatmadan sona ermektedir.<ref> Craig L. Blomberg: Where do we Start Studying Jesus? In: Michael J. Wilkins, J. P. Moreland: Jesus Under Fire: Modern Scholarship Reinvents the Historical Jesus. Zondervan, Grand Rapids 1996.</ref><ref>Colin J. Hemer (1930–1987): The Book of Acts in the Setting of Hellenistic History (WUNT 49). Mohr Siebeck, Tübingen 1989, S. 365–410.</ref>
== Kanon Dizileri ve El Yazmaları ==
=== Kanon Dizileri ===
Elçilerin İşleri kitabı Kutsal Kitap'ın erken kanon dizilerinde geçer:
{| class="wikitable"
|+<big>Kanon Dizileri</big>
!
!İsim
!Yıl (M.S.)
|-
|1
|Muratori Fragmanı (İtalya)
|170
|-
|2
|İrenaeus (Anadolu)
|180
|-
|3
|İskenderiyeli Clemens
|190
|-
|4
|Tertullianus (Kuzey Afrika)
|207
|-
|5
|Origenes (İskenderiye)
|230
|-
|6
|Eusebios (Filistin)
|320
|-
|7
|Kudüslü Kyrillos
|348
|-
|8
|Cheltenham-Listesi (Kuzey Afrika)
|365
|-
|9
|Athanasios (İskenderiye)
|367
|-
|10
|Epiphanios (Filistin)
|368
|-
|11
|Nazianzoslu Gregorios (Anadolu)
|370
|-
|12
|Amphilokhios (Anadolu)
|370
|-
|13
|Philaster (İtalya)
|383
|-
|14
|Hieronymus (İtalya)
|394
|-
|15
|Augustinus (Kuzey Afrika)
|397
|-
|16
|Kartaca Konsili (Kuzey Afrika)
|397
|}
=== Papirüs El Yazmaları ===
Matta İncil'inin bazı ayetleri eski Papirüs El Yazmalarında bulunur.
{| class="wikitable"
|+Papirüs El Yazmaları
!
!Simge
!İsim
!Tarih (M.S.)
!Dil
!Bulundukları Yer
!İçerik
|-
|1
|P<sup>45</sup>
|Chester Beatty I
|3. yüzyıl
|Yunanca
|Dublin (İrlanda), Viyana (Avusturya)
|Matta, Markos, Luka, Yuhanna ve Elçilerin İşleri’nden fragmanlar
|-
|2
|P<sup>38</sup>
|Michigan 1571
|3.-4. yüzyıl
|Yunanca
|Ann Arbor (Michigan, ABD)
|Elçilerin İşleri 18:27-19:6,12-16.
|}
=== Vellum ve Deri El Yazmaları ===
[[Dosya:Codex Sinaiticus Matthew 8,28-9,23.JPG|küçükresim| Kodeks Sinaiticus: Matta 8:28-9:23]]
Matta İncili'nin tümü de bazı meşhur Vellum ve Deri El Yazmalarında bulunur.
{| class="wikitable"
|+Vellum ve Deri El Yazmaları
!
!Simge
!İsim
!Tarih (M.S.)
!Dil
!Bulundukları Yer
|-
|1
|א
|Kodeks Sinaiticus
|4. yüzyıl
|Yunanca
|Londra (İngiltere)
|-
|2
|A
|Kodeks Alexandrinus
|5. yüzyıl
|Yunanca
|Londra (İngiltere)
|-
|3
|B
|Kodeks Vatikanus 1209
|4. yüzyıl
|Yunanca
|Vatikan Kütüphanesi
|-
|4
|C
|Kodeks Ephraemi Syri reskriptus
|5. yüzyıl
|Yunanca
|Paris (Fransa)
|-
|5
|D<sup>ea</sup>
|Kodeks Bezae Cantabrigiensis
|5. yüzyıl
|Yunanca / Latince
|Cambridge (İngiltere)
|}
== İçerik ==
* 1:1-11 İsa'nın son buyrukları ve göğe alınması
| |||