Ortak merkezli küreler kuramı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
güncelleme |
güncelleme |
||
1. satır:
[[Dosya:Eudoxus' Homocentric Spheres.png|300pik|küçükresim|sağ|{{Ortala|Eudoxus'un gezegen hareketi modeli. Eş merkezli kürelerinin her biri, burada gösterilen eksende dönen bir halka olarak temsil edilmektedir. En dıştaki ({{renk|yellow|sarı}}) küre günde bir kez döner; ikincisi ({{renk|blue|mavi}}), planatın zodyak boyunca hareketini tanımlar; üçüncü ({{renk|green|yeşil}}) ve dördüncü ({{renk|red|kırmızı}}) birlikte, geriye dönük hareketi açıklamak için gezegeni sekiz şeklindeki bir şekil (veya hippopede [atkösteği]) boyunca hareket ettirir.}}]]
'''Ortak merkezli küreler kuramı''', [[Knidoslu Eudoxus|Eudoxus]], [[Callippus]] ve [[Aristoteles]] tarafından geliştirilen eş merkezli (veya homosentrik) kürelerin kozmolojik modeli olup bu modelde tümü Dünya merkezli olan göksel küreler kullanılmıştır.<ref>{{cite book |last=Neugebauer |first=Otto |author-link=Otto E. Neugebauer |title=A History of Ancient Mathematical Astronomy |location=Berlin / Heidelberg / New York |publisher=[[Springer-Verlag]] |year=1975 |volume=2 |pages=677–85 |isbn=0-387-06995-X}}</ref><ref>{{cite book |last=Lloyd |first=G. E. R. |author-link=G. E. R. Lloyd |title=Aristotelian Explorations |location=Cambridge |publisher=[[Cambridge University Press]] |origyear=1996 |year=1999 |chapter=Heavenly aberrations: Aristotle the amateur astronomer |pages=167–68 |isbn=0-521-55619-8}}</ref> Bu yönüyle [[Batlamyus]] ve diğer matematiksel gökbilimciler tarafından [[Kopernik]] dönemine kadar kullanılan çok merkezli episiklik ve eksantrik modellerden farklıydı.
'''Ortak merkezli küreler kuramı''' Antik Yunan filozoflarının birçoğu (MÖ 400 - MÖ 300) Güneş, Ay, gezegenler ve sabit yıldızların hareketlerini Dünya merkezli bir sistem olarak açıklamaya çalıştı.▼
==Eşmerkezli küreler kavramının kökenleri==
▲
Bu modellerin ilki [[Knidoslu Eudoxus|Eudoxus]] tarafından önerilen ortak merkezli küreler kuramıdır. Cnidus'lu Eudoxus, eşmerkezli küreler kavramını geliştiren ilk astronomdu. Aslen Platon akademisinde öğrenciydi ve Platon ve Pisagor'un kozmolojik spekülasyonlarından etkilendiğine inanılıyor.<ref>{{cite journal|last1=Goldstein|first1=Bernard|title=A New View of Early Greek Astronomy|journal=Isis|date=September 3, 1983|volume=74|pages=332–333|jstor=232593|doi=10.1086/353302 }}</ref><ref name=Gale>"Eudoxus of Cnidus." Complete Dictionary of Scientific Biography. Vol. 4. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2008. 465–467. Gale Virtual Reference Library. Web. 2 June 2014.</ref> Gezegenlerin algılanan tutarsız hareketlerini açıklamak ve gök cisimlerinin hareketini doğru bir şekilde hesaplamak için tek tip bir model geliştirmek için homosentrik küreler fikrini ortaya attı.<ref name=Gale/> 27 küre (Güneş için 3, Ay için 3, bilinen gezegenlerin her biri için 4 ve sabit yıldızlar için 1) kullanarak, [[Knidoslu Eudoxus|Eudoxus]], gezegenlerin geriye doğru hareketi de dahil olmak üzere göksel nesnelerin günlük hareketlerini açıklayabildi. Tahmin edilen hareketler, özellikle Mars ve Venüs için çok doğru değildi, ancak Jüpiter ve Satürn için yeterliydi. [[Knidoslu Eudoxus|Eudoxus]]'un modeli, gezegenlerin parlaklığında gözlenen varyasyonları da açıklayamadı. Kitaplarından hiçbiri günümüze ulaşamadı ve kozmolojik teorileri hakkında bildiğimiz her şey Aristoteles ve Simplicius'un eserlerinden geliyor. Bu çalışmalara göre, Eudoxus'un modelinde yirmi yedi homosentrik küre vardı ve her küre, her gök cismi için bir tür gözlemlenebilir hareketi açıklıyordu. Eudoxus, sabit yıldızlar için günlük hareketlerini açıklamaları gereken bir küre atar. Sabit yıldızların küresiyle aynı şekilde hareket eden birinci küre ile hem güneşe hem de aya üç küre atar. İkinci küre, güneşin ve ayın ekliptik düzlemdeki hareketini açıklar. Üçüncü kürenin "enlemesine eğimli" bir daire üzerinde hareket etmesi ve kozmosta güneş ve ayın enlemesine hareketini açıklaması gerekiyordu. O zamanlar bilinen tek gezegen olan Merkür, Mars, Venüs, Jüpiter ve Satürn'e dört küre atandı. Gezegenlerin birinci ve ikinci küreleri, tıpkı güneş ve ayın ilk iki küresi gibi hareket ediyordu. Simplicius'a göre, gezegenlerin üçüncü ve dördüncü kürelerinin, su aygırı olarak bilinen bir eğri oluşturacak şekilde hareket etmesi gerekiyordu. Su aygırı, gezegenlerin geriye dönük hareketlerini denemenin ve açıklamanın bir yoluydu.<ref>{{cite journal|last1=Yavetz|first1=Ido|title=On the Homocentric Spheres of Eudoxus|journal=Archive for History of Exact Sciences|date=February 1998|volume=52|issue=3|pages=222–225|jstor=41134047|bibcode = 1998AHES...52..222Y|doi=10.1007/s004070050017}}</ref> Michael J. Crowe gibi birçok bilim tarihçisi, Eudoxus'un eşmerkezli kürelerden oluşan sistemini evrenin gerçek bir temsili olarak görmediğini, bunun yalnızca gezegen hareketini hesaplamak için matematiksel bir model olduğunu düşündüğünü iddia etti.<ref>{{cite book|last1=Crowe|first1=Michael|title=Theories of the World from Antiquity to the Copernican Revolution|date=2001|publisher=Dover|location=Mineola, NY|isbn=0-486-41444-2|page=23}}</ref>
== Eudoxus'un modeline sonraki eklemeler ==
Eudoxus'un çağdaşı Callippus, toplam homosentrik küre sayısını artırarak sistemini geliştirmeye çalıştı. Callipus, her biri Merkür, Venüs ve Mars için iki, Güneş ve Ay için iki tane olmak üzere, küre sayısını 7 arttırdı. Bu yeni küreler, gezegensel yörüngelerin doğruluğunu, mevcut gözlemler kadar iyi bir seviyeye yükseltti! Callippus ayrıca Güneş'in yıl boyunca değişen hızını da açıkladı. Bu ek kürelerin, Eudoxus’un orijinal sistemindeki bazı hesaplama sorunlarını çözmesi gerekiyordu. Callippus'un sistemi, belirli gök cisimlerinin hareketlerini daha iyi tahmin edebildi, ancak sisteminde hala birçok sorun vardı ve birçok astronomik gözlemi açıklayamıyordu.<ref>{{cite book|last1=Dicks|first1=D.R.|title=Early Greek Astronomy to Aristotle|date=1985|publisher=[[Cornell University Press]]|location=Ithaca, NY|isbn=0801493102|pages=190–191}}</ref>
Ortak merkezli modele bir sonraki büyük katkı, önceki modellerde birkaç küreyi atmış ancak son toplamın 55 olması için kendi alanını ekleyen [[Aristoteles]] tarafından yapılmıştır. Aristoteles, ''[[Metafizik (Aristoteles)|Metafizik]]'' ve ''De Caelo (Göklerde)'' adlı eserlerinde kendi eşmerkezli küreler sistemini geliştirdi. Hem Eudoxus hem de Callippus'un modellerinde çok az küre olduğunu ve Callippus'un sistemine daha fazla küre eklediğini düşünüyordu. Jüpiter ve Mars'a üç küre ve toplam elli beş küre için Venüs, Merkür, güneş ve aya dört küre ekledi. Daha sonra sonuçlarının doğruluğundan şüphe etti ve kırk yedi veya kırk dokuz eşmerkezli küre olduğuna inandığını belirtti. Tarihçiler, Aristoteles'in evrende 43 ila 55 arasında değişen teorilerle kaç tane alan olduğunu düşündüğünden emin değiller. Eudoxus'un aksine, Aristoteles kendi sisteminin kozmosun gerçek bir modelini temsil ettiğine inanıyordu.<ref>{{cite journal | last1=Easterling | first1=H. |title=Homocentric Spheres in De Caelo | journal=Phronesis | date=1961 | volume=6 | issue=2 | pages=138–141 | jstor=4181694 | doi=10.1163/156852861x00161}}</ref> Bu yeni alanlar gezegensel küreler arasına yerleştirildi ve diğer kürelerin hareketlerini "gevşetmek" için harekete geçti. Tüm bu çalışmalara rağmen, modeli hala gezegen parlaklığı varyasyonlarını açıklamıyordu.
[[Knidoslu Eudoxus|Eudoxus]] ve Callippus'un küreleri gerçek nesneler olarak mı, yoksa sadece kullanışlı hesaplama cihazları olarak mı gördükleri bilinmemektedir, ancak [[Aristoteles]]'e fiziksel olarak gerçekti ve özünden (beşinci "element") oluşuyordu.
Satır 13 ⟶ 18:
[[Aristoteles]]'in ortak merkezli (homosentrik) küre modeli, Ptolemaic sisteminin yanı sıra Orta Çağ'a kadar (kürelerin çoğunu ortadan kaldıran çok basitleştirilmiş bir şekilde) öğretildi.<ref>{{Web kaynağı |url=https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/H/Homocentric+Sphere+Model |başlık=Homocentric Sphere Model |erişimtarihi=19 Haziran 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200618050732/https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/H/Homocentric+Sphere+Model |arşivtarihi=18 Haziran 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>
==
{{Kaynakça}}
==Ayrıca bakınız==
== ilave okumalar ==▼
* [[Göksel küreler]]
* [[Geosantrizm]]
* {{kaynak|yazar=Yavuz Unat|başlık=Aristoteles’in Evren Anlayışı ve İslâm Astronomisine Etkisi|url=http://www.evreninsirlari.net/dosyalar/164_s01_03.pdf}}
* {{cite book |last1=Lloyd |first1=G.E.R. |title=Early Greek Science: Thales to Aristotle |date=1974 |publisher=W. W. Norton and Company |location=London |isbn=0393005836 |url-access=kayıtlı |url=https://archive.org/details/earlygreekscienc00gerl }}
* {{cite book |last1=Neugebauer |first1=Otto |title=Astronomy and History Selected Essays |date=1983 |publisher=Springer |isbn=0387908447}}
* Kieffer, John S. "Callippus." ''Dictionary of Scientific Biography'' 3:21-22.
==Dış bağlantılar==
* {{web kaynağı|url=https://www.youtube.com/watch?v=_SFzDYSqR_4|başlık=Working model and complete explanation of the Eudoxus's Spheres}}
* {{web kaynağı|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110516145329/http://www.calstatela.edu/faculty/hmendel/Ancient%20Mathematics/Eudoxus/Astronomy/EudoxusHomocentricSpheres.htm|url=http://www.calstatela.edu/faculty/hmendel/Ancient%20Mathematics/Eudoxus/Astronomy/EudoxusHomocentricSpheres.htm|arşivtarihi=16 Mayıs 2011|başlık=Eudoxos of Knidos (Eudoxus of Cnidus): astronomy and homocentric spheres|yazar=Henry Mendell|yayıncı=Cal. State Univ.|yer=LA}}
* {{web kaynağı|arşivurl=https://archive.today/20121212204138/http://faculty.fullerton.edu/cmcconnell/Planets.html%233|url=http://faculty.fullerton.edu/cmcconnell/Planets.html%233|arşivtarihi=12 Aralık 2012|başlık=Models of Planetary Motion—Eudoxus|yazar=Craig McConnell, Ph.D.|yayıncı=Cal. State, Fullerton}}
* {{web kaynağı|url=http://classics.mit.edu/Aristotle/heavens.1.i.html|başlık=Aristotle's ''On the Heavens''}}
* {{web kaynağı|url=http://classics.mit.edu/Aristotle/metaphysics.html|başlık=Aristotle's ''metaphysics''}}
{{Otorite kontrol}}
| |||