Vikipedi

Tevrat: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
(Tüm bekleyen değişiklikleri göster)
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Yohaim (mesaj | katkılar)
2.685 değişiklik
→‎Samiriye Pentatökü: Bir resim ekledim.
biçem + önceki onayımın gerekçesini de ekleyeyim. bariz bir telif ihlali tespit edemedim. bariz bir vandallık tespit edemedim. hepsini onayladım (+18 değişiklik)
6. satır:
'''Tevrat'''/'''Torah''' ({{dil-he|תּוֹרָה|Torāẖ|lit=Öğretim, "Öğretme" veya "Hukuk}}), İbranicede yazılmış ve Yahudi kutsal kitabı olan [[Tanah]]'ın üç kısmının (Torah, Nevim ve Ketuvim) birincisidir. Torah beş kitaptan oluşmaktadır. Bunun için [[Yahudiler]] ''chamischa chumsche tora'' (Torah'ın beşte beşi) da derler. Ayrıca kitapların Tanrı'nın ilhamıyla yazıldığına inanılan yazarı [[Musa]]'ya ithafen '''Musa'nın Beş Kitabı''' da denir.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/599756/Torah "Torah."] Britannica.com. Erişim: 4 Ocak 2015</ref>
 
== '''Kavramlar ve anlamları''' ==
 
Tevrat adı, İbranice Torah sözcüğünün Arapça biçiminin Türkçeye uyarlanışıdır. İbranicede "öğretme, gösterme, yönlendirme, öğreti, yasa" anlamına gelir.
33. satır:
"Elleriyle kitap yazıp sonra onu az bir bedel karşılığında satmak için, "Bu Allah’ın katındandır" diyen(Yahudi alim)lere yazıklar olsun! Elleriyle yazdıkları yüzünden vay haline onların! Ve yapıp ettikleri yüzünden vay haline onların!" ([[Bakara Suresi]], 79. ayet).
 
=='''Torah'ın beş kitabı'''==
 
Büyük ihtimalle ilk önce Torah ya da “Musa’nın kanun kitabı” diye adlandırılan tek bir kitaptı, fakat kolay kullanılabilmesi için sonradan beş tomara bölündü (Yehoşua / Yeşu 23:6; 'Ezra / Ezra 6:18).
76. satır:
|}
 
'''===Adları'''===
 
[[Dosya:Westend-synagoge-toraschrein-2010-ffm-112.jpg|küçükresim|Torah tomarları]]
 
'''1. Bereşit:''' Bu kitap birçok dilde Genesis ismini kitabın Yunanca ''Septuagint'' (İbranice Kutsal Yazıların Yunanca tercümesi, M.Ö. 2. yüzyıl) çevirisinden alır. O çeviride kitabın adı “Başlangıç; Doğuş” anlamına gelir. İbranice elyazmalarında kitabın adı, ilk sözcüğü olan Bereşit’tir (Yunanca ''en arkhei''). Bu sözcük “başlangıçta” demektir. Türkçede Tekvin ya da Yaratılış olarak da bilinen Başlangıç kitabı Pentatök’ün ilk kitabıdır.
 
'''2. Şemot:''' Kitap, İbranicede ismini ilk sözlerinden alır ve ''Veelleh şemot'' (“İsimleri şunlardır”) ya da sadece Şemot (“İsimler”) olarak adlandırılır. Kitabın diğer dillerdeki ismi genellikle Yunanca ''Septuagint'' çevirisindeki ''Eksodos'' (“Çıkış” ya da “Ayrılış”) adından gelir. Çıkış, Başlangıç kaydının devamıdır. İbranicede kitabın “Ve” sözcüğüyle başlaması, ardından da Yakup’un oğullarının Bereshit (Başlangıç) 46:8-27’de sıralanan isimlerini kısaca tekrarlaması bunun kanıtıdır.
 
'''3. Vayikra:''' İbranice metinde kitabın adı, giriş ifadesi olan Vayikra’dır (sözcük anlamıyla, “Ve çağırdı”) (Vayikra / Levioğulları 1:1). Kitap sonradan Yahudiler arasında Kâhinler Kanunu ve Sunular Kanunu olarak da adlandırılmıştır. Torah'ın üçüncü kitabının en yaygın ismi, Yunanca ''Septuagint'' ve Latince ''Vulgata'' tercümelerinde olduğu gibi, “Levililer” ya da “Levioğulları”dır. Vayikra (Levioğulları) kitabı ilk sözcüğü olan “ve” bağlacıyla önceki kitapların devamı olduğunu gösterir.
 
'''4. Bemidbar:''' Yahudiler kitaba uygun bir isim olarak “Çölde” anlamına gelen Bemidbar adını vermişlerdir. İbranice midbar sözcüğü şehir ve kasabaların bulunmadığı açık arazi için kullanılır. “Sayılar” ifadesi, kitabın Yunanca ''Septuagint'' çevirisindeki ismi olan ''Arithmoi''’nin ve Latince ''Vulgata'' çevirisindeki ismi olan ''Numeri''’nin karşılığıdır. Bu isim halkın önce Sina Dağı’nda (1-4. bölümler) sonra da Moab Düzlüklerinde (26. bölüm) sayılmasından gelir. Kitabın ilk ayeti onu kendinden önceki kayda bağlayan “Ve” sözcüğüyle başlar.
 
'''5. Devarim:''' Birçok dilde kitabın adı, Devarim (Tekrar) 17:18’de geçen ve ‘kanunun kopyası’ anlamına gelen İbranice ''mişna hattora'' ifadesine dayanır. Yunanca ''Septuagint'' tercümesinde kitabın adı Deuteronomion’dur. Bu isim „ikinci” anlamındaki ''deuteros'' ve „kanun” anlamındaki ''nomos'' sözcüklerinin birleşimidir; dolayısıyla „İkinci Kanun“ „Kanunun Tekrarı” anlamına gelir. Bununla birlikte kitap adının aksine, ikinci bir kanun veya Kanunun sadece bir tekrarı değil, Kanunun açıklamasıdır.
 
== '''Torah'ın yazılması''' ==
 
===Torah'ın tanıklığı===
 
'''1. Bereşit:''' Bereşit (Başlangıç) kitabını kimin yazdığı konusunda Yahudi bilginler arasında hiçbir kuşku yoktu. Kutsal Yazılarda Musa’nın ardılı Yeşu’nun zamanından itibaren ilk beş kitaba sık sık “Musa’nın kanun kitabı” gibi ifadelerle değinilir (Şemot / Çıkış 17:14; 34:27; Jehoşua / Yeşu 8:31). İbranice Kutsal Kitabın krolojosine göre İsrail muhtemelen M.Ö. 1513'te Mısır'dan çıktı. Bunun için Musa bu kitabı M.Ö. 1513’te Sina Çölü’nde yazıp tamamladı.
 
Musa Tanrı'dan haberler aldığını belirtir (Şemot / Çıkış 17:14). Tanrı'nın peygamberlere ilham ettiğine inanan insanlar, Bereşit kitabının Tanrı'nın yönlendirmesiyle kaleme alındığını kabul ederler. Musa yaratılış hakkındaki bilgileri yalnız bu şekilde alabildi.
110. satır:
Anlaşılan insanlar tarihin ilk dönemlerinden itibaren, belki de M.Ö. 2370’te meydana gelen Nuh Tufanından önce, yazı yazabiliyordu. Arkeologlar bulunan bazı kil tabletleri M.Ö. 2370 öncesine tarihlendiriyor. Bununla birlikte dikkate değer bir gerçek, Torah'ın, insanların Tufandan çok önce şehir inşa etmeye, müzik aletleri ve metal aletler yapmaya başladığını açıkça göstermesidir (Bereşit / Başlangıç 4:17, 21, 22). Tüm bunları yapabilen insan için bir yazı sistemi geliştirmek herhalde zor değildi.
 
'''2. Şemot:''' Şemot (Çıkış) kitabında Musa’nın Tanrı’nın emriyle kayıt tuttuğu üç kez belirtilir (17:14; 24:4; 34:27). Kitap, İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışlarından bir yıl sonra, M.Ö. 1512’de Sina Çölü’nde yazılmıştır. Kitap Yusuf’un öldüğü M.Ö. 1657 yılından, Tanrı’ya tapınmak için Kutsal Çadırın kurulduğu M.Ö. 1512’ye dek geçen 145 yıllık dönemi kapsar.
 
'''3. Vayikra:''' Vayikra'dan (Levioğulları) önceki kayıt olan Şemot (Çıkış) kitabı “ikinci yılın birinci ayında, ayın birinci günü” Kutsal Çadırın kurulmasıyla sona erer (Şemot / Çıkış 40:17). Levioğulları’ndan bir sonraki kayıt olan Sayılar kitabı da Tanrı’nın Musa’ya “İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışlarının ikinci yılında, ikinci ayın birinci gününde” söylediği sözlerle başlar (Bemidbar / Sayılar 1:1). Dolayısıyla Levioğulları kitabı aradaki bir aylık dönemi kapsıyor olmalıdır. Çoğunlukla kanun ve düzenlemelerin yer aldığı bu kitapta zaten en fazla bir ay içinde yaşanacak kadar az olay anlatılır (Vayikra / Levioğulları 8:1–10:7; 24:10-23).
 
Musa’nın, yaşanan olayları ve Tanrı'dan aldığı talimatları hemen kaleme aldığı sonucuna varmak makul olur. Ayrıca kitapta verilen pek çok talimat, çöl yolculuğu boyunca İsrailoğullarına rehberlik etme amacı güder (26:46). Tüm bunlar Musa’nın Levioğulları kitabını M.Ö. 1512’de yazdığına işaret eder.
 
'''4. Bemidbar:''' Kitaptaki ‘Musa kaydetti’ ifadesi ve kapanış kısmındaki sözleri de yazarın kimliğini açıkça gösterir (Bemidbar / Sayılar 33:2; 36:13). İsrailoğullarının Mısır’dan çıkmalarının üzerinden henüz bir yıl geçmiştir. Kayıt, Mısır’dan çıkıştan sonraki ikinci yılın ikinci ayında yaşanan olaylarla başlar ve M.Ö. 1512’den 1473’e dek geçen 38 yıl 9 aylık süreyi kapsar (Bemidbar / Sayılar 1:1; Devarim / Tekrar 1:3).
 
Sayılar 7:1-88 ve 9:1-15’te anlatılanlar bu döneme ait değilse de, ek bilgi olarak kayda dahil edilmiştir. Musa’nın, kitabın ilk kısımlarını olaylar yaşandığı sırada kaydettiğine kuşku yoktur. Kitabın sonraki kısımlarını ise çölde geçen kırk yılın sonunda, yani M.Ö. 1473’ün başında tamamlamış olmalıdır.
 
'''5. Devarim:''' Kitabın başındaki “Musa’nın sözleri; bunları tüm İsrail’e . . . . söyledi” ifadesi ve daha sonraki “Musa bu kanunu yazdı” ya da “Musa . . . . bu ilahiyi yazdı” gibi ifadeler de yazarın Musa olduğunu açıkça gösterir (1:1; 31:9, 22).
 
Kitabın başında şu sözler yer alır: “Kırkıncı yılda, on birinci ayda, ayın birinci günü Musa İsrailoğullarına ... tüm emirleri anlattı” (1:3). Bu kitabın tamamlanmasının ardından, “birinci ayın onunda” Ürdün Irmağı’nı geçmelerinden üç gün önceki olaylarla Yeşu kendi kaydına başlar (Yehoşua / Yeşu 4:19; 1:11). Dolayısıyla Tekrar kitabının yazılmaya başlandığı tarihle Yeşu’nun anlatmaya başladığı olaylar arasında iki ay bir haftalık bir dönem vardır. Fakat bu dokuz haftalık dönemin 30 günü Musa için tutulan yasla geçer (Devarim / Tekrar 34:8). Bu durumda Musa yaklaşık olarak 40. yılın 12. ayının başında, yani M.Ö. 1473’ün başlarında ölmüş olmalıdır. Öyleyse Devarim (Tekrar) kitabındaki hemen hemen tüm olayların 40. yılın 11. ayında gerçekleşmiş olması ve kitabın o ayın sonunda tamamlanmış olması gerekir.
128. satır:
Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori [[belgesel hipotez]]di. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının [[Sümer]] efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda [[Muazzez İlmiye Çığ]]'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı [[II. Nebukadnezar|Nebukadnezar]] [[Antik Filistinliler|Filistin]]'i alınca oradaki [[Yahudiler]]in en bilginlerini alıp [[Babil]]'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |başlık=Sümerler Türkler |erişimtarihi=18 Temmuz 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120505212923/http://turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |arşivtarihi=5 Mayıs 2012 |ölüurl=evet}}</ref>
 
'''===Belgesel hipotezin eleştirisi'''===
 
Bu "belgesel hipotez" Julius Wellhausen'den kuruldu. 19. yüzyılın ikinci yarısında Alman Kutsal Kitap eleştirmeni Julius Wellhausen, Kutsal Yazıların Yeşu’yu da içeren ilk altı kitabının —anlatılan olayların olmasından bin yıl kadar sonra— M.Ö. beşinci yüzyılda yazıldığı kuramını yaygınlaştırdı. Bununla birlikte, bu kitapların çok önce yazılmış malzemeler de içerdiğini söyledi.<ref> 1 John Urquhart, The Inspiration & Accuracy of the Holy Scriptures, 1895, s. 254, 255; The International Critical Commentary—A Critical and Exegetical Commentary on Genesis, 2. Baskı., 1976, s. xlii.</ref>
154. satır:
H. F. Hahn ''Essays on Jewish Life and Thought'' eserinde Wellhausen hakkında şunu yazdı: „Onun eseri 'bilimsel' olmadığını söylemek yerindedir. ... Wellhausen bir tarihçinin en önemli vazifenin yorum olduğu kanaatıyla yazdı. Onun İsail'in dini hakkındaki tarihsel eserleri bilimsel bir tetkikten cok tarihin felsefeli bir incelemesi idi.“<ref> H. F. Hahn, Essays on Jewish Life and Thought (1959)</ref>
 
=='''Kanon ya da kutsal kitapların listesi'''==
 
[[Dosya:Papyrus Nash.jpg|küçükresim|Nash papirüsü, M.Ö. 1. yüzyıl]]
165. satır:
Geleneksel Yahudi inanışına göre İbranice Kutsal Metinler dizisinin derlenmesi ve listelenmesi işini Ezra başlatmış ve Nechemya tamamlamıştır. Ezra bir Kutsal Kitap yazarı olmasının yanı sıra, kâhin, bilgin ve Kutsal Yazıları kopyalama işinde görevli biri olarak, bu iş için kesinlikle yeterli durumdaydı (Ezra 7:1-11). Dolayısıyla İbranice Kutsal Metinler dizisinin M.Ö. beşinci yüzyılın sonunda tamamlandığı yönündeki genel inanıştan kuşku duymak için bir neden yoktur.
 
=='''Papirüs El Yazmaları'''==
 
[[Dosya:Codex Sinaiticus Matthew 8,28-9,23.JPG|küçükresim|Kodeks Sinaiticus]]
176. satır:
 
Torah'ın bazı kısımları eski papirüs el yazmalarında bulunurlar.
 
{| class="wikitable"
|+<big>Papirüs El Yazmaları</big>
304. satır:
|}
 
=='''Eski tercümeler'''==
 
=== Samiriye Pentatökü ===
330. satır:
Yunanca Septuagint metninin önemli onsiyal el yazmaları Sina Yazması, 1209 numaralı Vatikan Yazması ve İskenderiye Yazması'dır.
 
== '''İçerik''' ==
 
(Parantez içindeki sayılar bölümlerin numaralarıdır)
 
'''• Bereşit:''' Yaratılış (1); Adem ve Havva (2, 3); Kain ve Habil (4); Tufandan önceki nesiller (5); Nuh (6-9): Tufan (7, 8); Halklar listesi (10); Babil kulesi ve tufandan sonraki nesiller (11); İbrahim (12-24): İbrahim oğlunu kurban edecektı (22); İshak (25-27); Yakup (28-36); Yusuf (37-50).
 
'''• Şemot:''' İsrail halkının Mısır'daki köleliği (1); Musa (2-40): Musa'nın doğumu (2), Musa peygamber olarak seçilir (3, 4), on bela (5-11), Mısır'dan çıkış (12), Kızıl Deniz'den geçiş (13-15), İsrail çölde (16-19), 10 emir (20), Musa çölde başka kanunlar ve tapınak için yönergeler aldı (21-40).
 
'''• Vayikra:''' Tanrı'nın İsraillilere verdiği kanun ve kurallar (1-27): Kurbanlar (1-7), kâhinlik (8-10), temizlik (11-15), kefaret günü (16), kan (17-20), kâhinlik ve bayramlar (21-25), başka kanunlar (26, 27).
 
'''• Bemidbar:''' Sina Dağı'ndaki olaylar (1-10); Çöldeki olaylar (10-21); Moab düzlüklerindeki olaylar (22-36).
 
'''• Devarim:''' Musa'nın ilk konuşması (1-4); Musa'nın ikinci konuşması (5-26): Tanrı’ya tapınma konusundaki kanunlar (12-16), adli meselelerle, yönetim ve savaşla ilgili kanunlar (16-20), halkın özel ve toplumsal yaşamını düzenleyen kanunlar (21-26); Musa'nın üçüncü konuşması (27, 28); Musa'nın dördüncü konuşması (29, 30); Yeşu'nun görevlendirilmesi ve Musa'nın ilahisi (31-32); Musa'nın son hayırduası (32-34).
 
== '''Ayrıca bakınız''' ==
* [[Babil Sürgünü]]
* [[Belgesel hipotez]]
354. satır:
* [[Ölü Deniz parşömenleri]]
 
== '''Dış bağlantılar''' ==
* [https://web.archive.org/web/20091018011329/http://www.incil.biz/ Türkçe Tevrat, Zebur ve İncil]
* [http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/781/10030.pdf Tevrat nedir, Tevrat yazarları ve Tevrat'ın tahrif edilip edilmediği sorunu?]
 
== '''Kaynakça''' ==
{{Kaynakça}}
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Tevrat" sayfasından alınmıştır