Vikipedi

Miletli Aspasia: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Yzkoc (mesaj | katkılar)
Devriyeler
128.360 değişiklik
düzeltme
Robingunes (mesaj | katkılar)
Devriyeler
6.541 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
4. satır:
'''Miletli Aspasia''' (yak. [[MÖ 470]]<ref name="Nails58-59">D. Nails, ''The People of Plato'', 58–59</ref><ref>P. O'Grady, [http://home.vicnet.net.au/~hwaa/artemis4.html Aspasia of Miletus] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20061201000000/http://home.vicnet.net.au/~hwaa/artemis4.html |tarih=1 Aralık 2006 }}</ref>–yak. [[MÖ 400]],<ref name="Nails58-59" /><ref name="Taylor41">A.E. Taylor, ''Plato: The Man and his Work'', 41</ref> [[Grekçe]]: {{Polytonic|Ἀσπασία}}) [[Atina]]lı devlet adamı [[Perikles]]'le olan ilişkisiyle ünlenmiş olan [[Milet]]li bir kadındır.<ref name="Monoson195">S. Monoson, ''Plato's Democratic Entanglements'', 195</ref> Yaşamı hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Erişkin döneminin büyük kısmını Atina’da geçiren Aspasia, Perikles'i ve Atina siyasetini etkilemiş olabilir. [[Platon]], [[Aristofanes]], [[Ksenofon]] ile birlikte dönemin diğer yazarlarının eserlerinde adından söz edilmiştir.
 
Antik yazarlar Aspasia'nın aynı zamanda bir genelev işlettiğini ve [[fahişe]] olduğunu da yazar. Ancak bu bilgiler günümüz bilim insanları tarafından, Perikles'i küçük düşürmeye çalışan komik yazarlarca ileri sürüldüğü aktarılmakta ve bu konu halen tartışmalı bir konu olarak görülmektedir.<ref name="Wallace">R.W. Wallace, [http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/1996/96.04.07.html Review of Henry's book] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20010210214204/http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/1996/96.04.07.html |tarih=10 Şubat 2001 }}</ref> Hatta bazı araştırmacılar Aspasia’nın [[hetaera]] ya da [[fahişe]] olduğu yönündeki tarihsel geleneği de sorgulayarak, Perikles ile evlenmiş olabileceğini de ileri sürmektedir. {{Ref_label|A|α|none}} Aspasia'nın Perikles’ten olan oğlu Genç Perikles daha sonra Atina'da general olmuş ve [[Arginusae Savaşı]]'ndan sonra idam edilmiştir. Perikles'in ölümünden sonra, Aspasia'nın başka bir Atinalı devletadamı ve general olan Lysikles ile birlikte olduğuna inanılır.
 
== Kökeni ve ilk dönemleri ==
Aspasia, günümüzde [[Aydın]] ili sınırları içinde yer alan, antik Yunan dönemindeki [[İyonya]] şehri [[Milet]]’de doğmuştur. Babasının adının Axiochus olduğu dışında ailesi hakkında fazla bir bilgi yoktur ancak aldığı mükemmel eğitimi yalnızca zengin ailelerin sağlayabileceği düşünülürse, böyle bir aileden geldiği açıktır. Bazı antik kaynaklar ise Aspasia’nın [[Karya]]'lı bir savaş esiri olduğunu belirtir ancak bu bilgiler genellikle yanlış olarak kabul edilir. {{Ref_label|B|β|none}}<ref name="Lendering">J. Lendering, [http://www.livius.org/as-at/aspasia/aspasia.html Aspasia of Miletus] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060831135142/http://www.livius.org/as-at/aspasia/aspasia.html |tarih=31 Ağustos 2006 }}</ref>
 
Atina’ya ilk olarak ne şartlar altında gittiği bilinmemektedir. 4. yüzyıla ait ve üzerinde Axiochus ile Aspasius’un adları bulunan bir mezartaşının bulunması, tarihçi Peter K. Bicknell’ın Aspasia’nın aile geçmişini ve Atina ile olan bağlantılarını yeniden ortaya çıkartmasına öncülük etmiştir. Bicknell’in kuramı, Aspasia ile [[MÖ 460]] yılında Atina’dan sürgün edilen ve bu dönemi Milet’te geçirdiği varsayılan Scambonidaeli II. Alcibiades’i birbirine bağlar.<ref name="Nails58-59" /> Bicknell, Alcibiades’in sürgün edilerek Milet’e gittiği, burada Axiochus adında birinin kızıyla evlendiğini varsayar. Daha sonra Alcibiades, yeni karısı ve onun küçük kızkardeşi Aspasia ile birlikte Atina’ya geri döner. Bicknell aynı zamanda bu evlilikten olan ilk çocuğun adının Axiochus, ikinci çocuğun adının da Aspasios olduğunu iddia eder. Ayrıca Perikles’in Aspasia ile tanışmasının, Alcibiades’in ev halkı ile olan yakın ilişkileri sayesinde olduğunu fikrine de sahiptir.<ref name="Bicknell">P.J. Bicknell, ''Axiochus Alkibiadou, Aspasia and Aspasios'', 240–250</ref>
16. satır:
Antik yazarların ve bazı modern dönem biliminsanlarının tartışmalı ifadelerine göre Aspasia, Atina’da bir hetaera oldu ve muhtemelen bir genelev işletti.{{Ref_label|A|α|none}}<ref name="Ar523">Aristofanes, ''Acharnians'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0240&layout=&loc=523 523-527]</ref><ref name="Just144">R. Just,''Women in Athenian Law and Life",144</ref> Hetaera, üst düzeye hitap eden profesyonel eğlendirici ve aynı zamanda da fahişelere verilen addı. Fiziksel güzelliklerinin ötesinde, çoğu zaman Aspasia’nın durumunda olduğu gibi ileri derecede eğitimli olmaları, bağımsız olmaları ve vergi vermeleri ile diğer Atinalı kadınlardan ayrılıyorlardı.<ref name="Br">{{Ansiklopedi kaynağı|başlık=Aspasia|ansiklopedi=Encyclopaedia Britannica|tarih=2002}}</ref><ref name="Southall">A. Southall, ''The City in Time and Space'', 63</ref> Aspasia, özgür kadınlar olarak adlandırılabilecek olan hetaeralar içinde, Atina toplumunda önde gelen bir karakter hâline gelmesiyle bariz bir örnek oluşturmuştur.<ref name="Br" /><ref name="Arkins">B. Arkins,[http://ancienthistory.about.com/gi/dynamic/offsite.htm?zi=1/XJ&sdn=ancienthistory&zu=http%3A%2F%2Fwww.ucd.ie%2Fclassics%2Fclassicsinfo%2F94%2FArkins94.html Sexuality in Fifth-Century Athens]</ref> [[Plutarhos]] Aspasia’yı bir başka ünlü İyonyalı hetaera olan Thargelia ile kıyaslamıştır.<ref name="Pl24">Plutarhos, ''Pericles'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0182;query=chapter%3D%23169;layout=;loc=Per.%2023.1/ XXIV]</ref>
 
Yabancı ve büyük olasılıkla hetaera olması Aspasia’yı geleneksel olarak evli kadınları evine bağlayan yasal zorunluluklardan kurtarmış ve şehrin etkin topluluk yaşantısına katılmasına olanak sağlamıştır. Aspasia, 440'lı yılların başında Perikles’in metresi oldu. Perikles ilk karısından boşandıktan sonra (yak. [[MÖ 445]]) Aspasia ile birlikte yaşamaya başlamıştır ancak evlilik durumları tartışmalı bir konudur. {{Ref_label|C|γ|none}}<ref name="Ostwald310">M. Ostwald, ''Athens as a Cultural Center'', 310</ref> Oğulları Genç Perikles [[MÖ 440]]'ta doğmuş olmalıdır. Eğer [[MÖ 428]] yılında Lysikles’e de bir çocuk verebildiyse Aspasia bu dönemde oldukça genç olmalıdır.<ref name="Stadter239">P.A. Stadter, ''A Commentary on Plutarch's Pericles'', [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=96911382 239]</ref>
 
Sosyal çevrelerde Aspasia, bir fiziksel güzellik objesi olmaktan öte güzel konuşma yeteneği ve akıl hocalığıyla dikkat çekmiştir.<ref name="Just144" /> Plutarhos’a göre Atina’daki evleri, içinde [[Sokrates]]’in de bulunduğu önde gelen birçok yazar ve düşünürü çeken bir entelektüel merkez hâline gelmiştir. Biyografisinde, Atinalı erkeklerin, ahlaksız yaşamına rağmen konuşmasını duymaları için karılarını da Aspasia'nın evine getirdiği yazar. {{Ref_label|D|δ|none}}<ref name="Pl24" /><ref name="Adams75-76">H.G. Adams, ''A Cyclopaedia of Female Biography'', 75–76</ref>
 
== Kişisel ve yargı yoluyla yapılan saldırılar ==
27. satır:
| style="text-align: left;" |[[Aristofanes]]'in [[komedya]]sı, ''Aharniyalılar'' (523–533)
|}
[[Pelopones Savaşları]] ([[MÖ 431]]–[[MÖ 404]]) çıkmadan önce Perikles, bazı yakın dostları ve Aspasia, bir dizi kişisel ve yasal saldırıyla yüz yüze kaldılar. Aspasia, özellikle Perikles’in sapıklıklarını tatmin edebilmek için Atinalı kadınları ayartmakla suçlandı. {{Ref_label|E|ε|none}} Plutarhos’a göre Aspasia tanrılara saygısızlık suçlamasıyla, komik şair [[Hermippus]]’un davacı olmasıyla mahkemeye çıkarıldı. {{Ref_label|F|στ|none}}<ref name="Pl32">Plutarhos, ''Pericles'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0182&layout=&query=chapter%3D%23177&loc=Per.%2031.1 XXXII]</ref> Bütün bu suçlamalar büyük olasılıkla kanıtlanamamış iftiralardı ancak bütün bu olaylar Atinalı lider için çok acıydı. Her ne kadar Aspasia, Perikles’in nadir görülen duygusal patlaması sonucu temize çıktıysa da,{{Ref_label|G|ζ|none}} dostu [[Fidias]], hapiste öldü. Bir başka arkadaşı [[Anaksagoras]], dinî inanışları nedeniyle Atina Meclisi tarafından hücuma uğradı.<ref name="Pl26">Plutarhos, ''Pericles'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0182&layout=&loc=Per.+31.1 XXXVI]</ref> Kagan’a göre Aspasia’nın mahkemesi ve temize çıkması daha sonra uydurulmuştur.<ref name="Kagan197" /> British Columbia Üniversitesi’nde Klâsik Dönem profesörü olan Anthony J. Podlecki Plutarhos’un ya da kaynağının büyük ihtimalle bir komedyadaki sahneyi yanlış anladığını öne sürmektedir.<ref name="Podlecki33">A.J. Podlecki, ''Pericles and his Circle'', 33</ref> Kagan, bu öykülere inansak da Aspasia’nın Perikles yardımıyla ya da yardımı olmadan bile herhangi bir zarar görmediğini belirtir.<ref name="Kagan201">D. Kagan, ''The Outbreak of the Peloponnesian War'', 201</ref>
 
[[Aristofanes]] [[Aharniyalılar]]'da, Aspasia’yı Pelopones Savaşı’ndan sorumlu tutar. [[Megara]]’yı Atinalılar ve müttefikleriyle ticaret yapmaktan yasaklayan Perikles’in [[Megara kararı]]nın, Megaralılar tarafından Aspasia’nın evinden kaçırılan fahişelere karşı bir misilleme olduğunu öne sürer.<ref name="Ar523" /> Aristofanes'in kişisel nedenlerden ötürü [[Sparta]] ile savaşa girişilmesinden Aspasia’yı sorumlu tutması daha önceki Milet ve Sisam olayının akıllarda kalmasından olabilir.<ref name="Powel261">A. Powell, ''The Greek World'', 259–261</ref> Plutarhos ayrıca [[Eupolis]] ve [[Cratinus]] gibi diğer komik şairlerin alaycı yorumlarını da aktarır.<ref name="Pl24" /> Podlecki’ye göre [[Douris]], Aspasia’nın hem Sisam hem de Pelopones Savaşlarını kışkırttığını ileri sürmüştür.<ref name="Podlecki126">A.J. Podlecki, ''Pericles and his Circle'', 126</ref>
38. satır:
[[MÖ 429]] yılında, [[Atina Veba Salgını]] sırasında Perikles hem kızkardeşinin hem de ilk karısından olan iki oğlunun, Xanthippus ve [[Paralus]]’un ölümlerini gördü. Morali bozulan ve gözü yaşlar içinde kalan Perikles’i Aspasia’nın arkadaşlığı bile teskin edememiştir. Ölümünden hemen önce Atinalılar MÖ 451 yılındaki yurttaşlık yasasını değiştirerek Aspasia’dan olan yarı Atinalı oğlu Genç Perikles’in yurttaş ve yasal vâris olmasına olanak sağladılar.<ref name="Pl37">Plutarhos, ''Pericles'', [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0182;query=chapter%3D%23182;layout=;loc=Per.%2036.1/ XXXVII]</ref> Hem anne hem de babadan Atinalı olmayanlara yurttaşlık hakkını kısıtlayan bu yasayı ilk olarak Perikles’in kendisinin önerdiği düşünüldüğünde bunun çok dikkat çekici bir karar olduğu görülmektedir.<ref name="Smith">W. Smith, ''A History of Greece'', 271</ref> Perikles MÖ 429 yılının sonbaharında hastalıktan öldü.
Plutarhos şimdi kaybolmuş olan [[Aeschines Socraticus]]’un Aspasia hakkında yazdığı diyalogdan alıntı yaparak Aspasia’nın Perikles’in ölümünden sonra Atinalı lider ve general Lysikles ile yaşadığı ve ondan bir oğlu olduğu ve Aspasia’nın Lysikles’i Atina’nın en önde gelen adamı yaptığını yazar. {{Ref_label|B|β|none}}<ref name="Pl24" /> Lysikles [[MÖ 428]] yılında savaşırken öldü.<ref name="Th3.19">Thukididis, III, [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0200&layout=&loc=3.19.1 19]</ref><ref>For year of death, see ''OCD'' "Aspasia"</ref> Lysikles’in ölümünden sonra Aspasia hakkında yazılı bir bilgi yoktur.<ref name="Adams75-76" /> Örneğin oğlu Perikles general olduğunda ve [[Arginusae Savaşı]]’ndan sonra idam edildiğinde hayatta olup olmadığı bilinmemektedir. Birçok tarihçinin Aspasia’nın ölümü için verdiği (yak. [[MÖ 401]]-[[MÖ 400]]) tarihi Aeschines’in ''Aspasia''.<ref name="Nails58-59" /><ref name="Taylor41" /> diyalogundaki kronolojiye göre Aspasia’nın Sokrat’ın [[MÖ 399]] yılındaki ölümünden önce öldüğü bilgisine göre çıkarılmaktadır.
 
== Felsefi eserlerdeki referanslar ==
79. satır:
[[Jona Lendering]]’in [http://www.livius.org/as-at/aspasia/aspasia.html belirttiği gibi]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060831135142/http://www.livius.org/as-at/aspasia/aspasia.html |tarih=31 Ağustos 2006 }} asıl problem Aspasia hakkında bildiklerimizin çoğunun yalnızca varsayımlardan ibaret olmasıdır. [[Thukididis]] Aspasia’dan söz etmez, tek kaynağımız, Aspasia’nın tarihsel bir kişilik olup olmadığıyla ilgilenmemiş olan edebiyatçıların ve düşünürlerin güvenilmez tasvirleri ve varsayımlarıdır.<ref name="Wallace" /><ref name="Rothwell22" /> Dolayısıyla Aspasia’nın kişiliğinde birbiriyle çatışan tanımlamalarla karşılaşırız. Aspasia, ya [[Theano]] gibi iyi bir eş ya da [[Thargalia]] gibi bir fahişedir.<ref name="Taylor187">J.E. Taylor, ''Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria'', 187</ref> Modern biliminsanlarının Aspasia’nın tarihsel gerçekliğiyle ilgili kuşkuculuğunun nedeni de budur.<ref name="Wallace" />
 
Wallace’a göre "Aspasia’nın hiçbir tarihsel gerçekliği yoktur ve olamaz.".<ref name="Wallace" /> Dolayısıyla Iowa Eyalet Üniversitesi’nde Klasik Dönem profesörü Madeleine M. Henry "Aspasia hakkında antik dönemde ortaya çıkan biyografik anekdotlar oldukça renkli, hemen hemen tamamen kanıtlanamaz ve yirminci yüzyılda bile hâlâ hayatta kalmayı başarmıştır" der ve sonuç olarak "[Aspasia’nın] yaşamı için yalnızca çok zayıf ihtimaller bulunur" diye bağlar.<ref name="Henry3">M. Henry, ''Prisoner of History'', 3, 10, 127–128</ref> Klasik Dönem ve tarih profesörleri Charles W. Fornara ve Loren J. Samons II’ye göre ise "bilebildiğimiz kadarıyla gerçek Aspasia, öykülerde anlatılan karşılığından daha da iyi olmuş olabilir ".<ref name="Fornara" />
 
== Notlar ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Miletli_Aspasia" sayfasından alınmıştır