Kullanıcı:Upelluri/Çalışma2: Revizyonlar arasındaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
k Uncitoyen, Kullanıcı:Sefasungur/Çalışma2 sayfasını Kullanıcı:Upelluri/Çalışma2 sayfasına taşıdı: "Sefasungur" adlı kullanıcının adı "Upelluri" olarak değiştirilirken otomatik olarak taşındı |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{koruma-anlaşmazlık}}
{{düzenle|tarih=Ekim 2020}}
{{üslup|tarih=Ekim 2020}}
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı = Mādai
|tam_adı =
|yaygın_adı = Medler
|statü = İmparatorluk
|yönetim_biçimi = Monarşi (Krallık)
|kuruluş_yılı = MÖ 678 <ref>{{Kitap kaynağı | başlık = Medya Krallığı| url = | soyadı =Rawlinson | ad =Prof.George | yıl =2006| yayıncı =Doz Yayınlar |isbn= 975-6876-73-5| dil = Türkçe | sayfa=159|kaynak = harv}}</ref>
|yıkılış_yılı = MÖ 549
|olay1 = [[Diyakes]] Med kabilelerini birleştirmiştir.
|olay_tarihi1 = MÖ 678
|olay2 = [[Büyük Kiros]] tarafından feth edilmiştir.
|olay_tarihi2 = MÖ 549
|olay3 =
|olay_tarihi3 =
|olay4 =
|olay_tarihi4 =
|olay5 =
|olay_tarihi5 =
|öncel1 = Asurlular
|bayrak_öncel1 = Map of Assyria.png
|öncel2 = Urartular
|bayrak_öncel2 =
|öncel3 =
|bayrak_öncel3 =
|öncel4 =
|bayrak_öncel4 =
|öncel5 =
|bayrak_öncel5 =
|ardıl1 = Ahameniş İmparatorluğu
|bayrak_ardıl1 = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|ardıl2 =
|bayrak_ardıl2 =
|ardıl3 =
|bayrak_ardıl3 =
|ardıl4 =
|bayrak_ardıl4 =
|ardıl5 =
|bayrak_ardıl5 =
|bayrak =
|bayrak_altyazısı =
|bayrak_bağlantısı =
|bayrak_türü =
|arma =
|arma_altyazısı =
|arma_bağlantısı =
|sembol_türü =
|harita = Median empire map.png
|harita_altyazısı = [[Herodot]]'a göre, Med İmparatorluğu'nun Kral [[Astyages]] hükümdarlığındaki toprakları.
|başkent = Ekbatana
|sürgündeki_başkent =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|slogan =
|ulusal_marş =
|resmî_diller = [[Med dili]]
|yaygın_diller =
|din = Zerdüştlük
|para_birimi =
|yönetici1 = İlk [[Diyakes]] <ref>{{Web kaynağı |url=http://www.iranchamber.com/history/median/median.php |başlık=Assyrian texts speak of a Kashtariti as the leader of a conglomerate group of Medes |erişimtarihi=7 Aralık 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110514024224/http://www.iranchamber.com/history/median/median.php |arşivtarihi=14 Mayıs 2011 |ölüurl=evet}}</ref>
|yönetici2 = [[Siyaksares]]
|yönetici3 = Son [[Astyages]]
|yönetici4 =
|yönetici_yılları1 = MÖ 678–665
|yönetici_yılları2 = MÖ 625–585
|yönetici_yılları3 = MÖ 589–549
|yönetici_yılları4 =
|yönetici_unvanı = Kral,İmparator
|vekil1 =
|vekil2 =
|vekil3 =
|vekil4 =
|vekil_yılları1 =
|vekil_yılları2 =
|vekil_yılları3 =
|vekil_yılları4 =
|vekil_unvanı =
|yasama_organı =
|meclis1 =
|meclis_türü1 =
|meclis2 =
|meclis_türü2 =
|istatistik_yılı1 =
|yüzölçümü1 =
|nüfus1 =
|istatistik_yılı2 =
|yüzölçümü2 =
|nüfus2 =
|istatistik_yılı3 =
|yüzölçümü3 =
|nüfus3 =
|istatistik_yılı4 =
|yüzölçümü4 =
|nüfus4 =
|istatistik_yılı5 =
|yüzölçümü5 =
|nüfus5 =
|günümüzdeki_durumu =
}}
{{İran tarihi}}
[[Dosya:Mad-5223.jpg|küçükresim|Med erkeği. Persepolis duvar kabartmaları.]]
[[Dosya:Median Empire.jpg|küçükresim|Med İmparatorluğu.]]
'''Medler'''{{#tag:ref|Oxford English Dictionary'e (Oxford İngilizce Sözlüğü) göre "Mede" kelimesi, eski Farsçadan (Attika ve İyonik) Latinος (arcadochypriote ma-to-"" Μᾶδοι, çoğul) klasik Latincede Mēdus'tan (genellikle çoğul olarak) gelir "<ref>[[Oxford English Dictionary]] "[https://www.oed.com/start?showLogin=false giriş Mede, n.]". [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.oed.com%2Fview%2FEntry%2F115629%3Frskey%3DkViil4%26result%3D4 Arşiv]</ref>|group=not}} ([[Eski Farsça]]:''Māda'', [[Yunanca]]: Μῆδοι, [[İbranice]]: מָדַי), [[İran coğrafyası|İran]]'ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan eski bir [[İran halkları|İran halkıdır]]. [[Yunanlar]] bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişler. Medler ilk kez Asur kralı [[III. Salmaneser]]'in dönemindeki (MÖ 858-824) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişler.<ref name="britannica">{{Web kaynağı|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media|başlık=Media|erişimtarihi=27 Ağustos 2009|arşivtarihi=9 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150509044057/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media|tarih=2009|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|yayımcı=Encyclopedia Britannica Online}}</ref> MÖ 1100-1000 civarında , kuzeybatı İran'ın dağlık bölgesini ve [[Hemedan]] ([[Ekbatan]]) bölgesinde bulunan Mezopotamya'nın kuzeydoğu ve doğu bölgesini ele geçirmişlerdir. İran'da ortaya çıkışlarının MÖ 800 yılları arasında gerçekleştiğine inanılmaktadır. M.Ö. 7. yüzyıldan MÖ.5. yüzyıla dek batı İran'ın ve diğer bazı bölgelerin Med hakimiyeti altında olmasına rağmen, kesin coğrafi uzantıları bilinmemektedir. Her ne kadar eski [[Orta Doğu|Orta doğu]] tarihinde önemli bir yere sahip olsalar da, Medler'in tarihlerini yeniden yapılandırmaya izin veren hiçbir metin kaynağı bulunmamaktadır. Sadece dış kaynaklardan, [[Asur]], [[Babil]] ve [[Yunanlar|Yunan]] kaynaklarından ve ayrıca Medler'in işgal ettiği sanılan bazı İran arkeolojik alanlarında varlıklarına rastlanmaktadır.
[[Herodot]] tarafından bildirilen Medler ile ilgili hesaplar, MÖ 7. yüzyılın başında bir imparatorluk oluşturacak güçlü bir halk imajını bırakmıştır. Hakim oldukları topraklarda hükümdarlıkları MÖ 550 yılına kadar sürmüştür. MS, Asur imparatorluğunun yıkılmasında belirleyici bir rol oynamakta ve Lydia ile Babil'in güçlü krallıklarıyla rekabet etmekte oldukları görülmektedir. Ancak, yakın zamanda çağdaş dönemlerin Med döneminden yeniden değerlendirilmesi, araştırmacıların "Med krallığı" algısını değiştirmiştir. Bu durumun belgelenmesinde algılanması zor bir hal almıştır, bu da Medler hakkında birçok şüphe bırakmaktadır, bazı uzman tarihçiler dahi hiçbir zaman güçlü bir Med krallığı olmadığını öne sürmüşlerdir. Her halükarda, son Med kralının, Pers Kralı II. Kiros'a karşı yenik düşmesinden sonra, Med İmparatorluğu önemli bir eyalet haline gelmiştir ve art arda egemen olan imparatorluklar tarafından ödüllendirilmiştir.([[Ahameniş İmparatorluğu]], [[Seleukos İmparatorluğu]], [[Part İmparatorluğu]] ve [[Sasani İmparatorluğu]]).
== Tarihçe ==
Medler, bugünkü İran'ın kuzeybatısında, batı Zagros'un dağlık bölgeleri ile Mazandaran'ın güney bölgeleri arasında, yaklaşık üçüncü binyılın son yüzyıllarında yaşamış bir İran halkıdır. Tarihte ortaya çıktıklarında, dokuzuncu yüzyılın ortalarında, şüphesiz bu bölgede uzun süre var oldukları görülmektidir.<ref name="origines">{{en}} G. Windfuhr, « Dialectology and Topics », dans G. Windfuhr (dir.), ''The Iranian Languages'', Oxon et New York, 2009, s.5-8</ref> ''Medler'in'' şu anki adı [[Grekçe|antik Yunan]] dilindeki ''Mêdos'tan'' (Μῆδος) gelmektedir. [[Asurlular|Asuriler]] "Medyan ülkesi", KUR Mada, Mata veya Manda olarak kendilerinden bahsederken, [[Babilliler]] onları Ummān-manda olarak adlandırdılar.<ref name="origines" /> Bu insanların modern arkeologlar ve tarihçiler tarafından kültürel özellikleri açısından değerlendirilmesi oldukça zordur.
Asuri ve Yunan kaynakları, bugün İran'ın orta-batısında yer alan, kuzeyde [[Manna Krallığı]], güneyde Ellipi ve batıda bulunan bölgelerle işgal ettiklerini göstermektedir. [[Urartular|Urartu]] ve [[Asur]]; doğu sınırını işgal ettikleri bilinmiyor. Ancak İran bölgelerinin ve insanların isimlerinin komşu bölgelerde bulunması, bu dönemde Batı İran'da etnik homojenlik olmadığını, Medler'in geniş bir alanda olabileceğini gösteriyor. İranlı grupların ilk binyılın birinci yarısında giderek daha fazla genişlemiş olmaları tarihçiler açısından muhtemeldir.{{sfn|Brown|1990|p=619-620}}<ref>{{en}} R. Zadok, « The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period », dans ''Iran'' 40, 2002, s.89-151</ref>
=== Med Dili ===
Med dili eski bir [[İran dilleri|İran dilidir]] ve [[Azerice (İran dili)|Azari]], [[Gilan ili|Gilaki]], [[Mazenderanca]], [[Zaza-Gorani dilleri]], [[Kürt dilleri|Kürtçe]] ve [[Bauchi Eyaleti|Baluchi]] gibi diğer birçok dili içeren Kuzeybatı İran dil ailesine ait olarak sınıflandırılmaktadır.<ref>Schmitt, Rüdiger (1989). ''Compendium Linguarum Iranicarum''. Wiesbaden: Reichert.</ref> Grameri hakkında fazla bir bilgi mevcut değildir fakat [[Zerdüştlük|Zerdüştlüğün]] kutsal kitabı olan [[Avesta]] ile önemli fonolojik izoglozları paylaşmaktadır.<ref>Skjærvø, Prods Oktor (2005). ''[https://sites.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf An Introduction to Old Persian] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170402172708/http://www.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf |tarih=2 Nisan 2017 }}'' (PDF) (2nd ed.). Cambridge: Harvard.</ref>
=== Herodot'un Altı Med kabilesi ===
[[Herodot]], eserinde altı adet Med aşiretinin isimlerini listeler: "''Deiokes'in hükmü altında toplananlar yalnız Media ahalisiydi; Medler çeşitli boylardan oluşmuştu: Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler, ve Maglar."'' <ref>Herodotos, Tarih, s.59, Med Boyları İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0</ref>
Herodot aynı zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin olağan giyimlerinin gerçekten farksız." olduğunun altını çizmiştir (7.62). "Bu Medler eski zamanlarda herkes tarafından [[Aryanlar]] olarak anılmış; fakat [[Lazlar|Laz]]-[[Kolhis]]liler, [[Atina]]'dan buraya geldiklerinde, isimlerini Media olarak değiştirdiler. Haddi zatında bu onların kendilerine verdikleri isimdi."<ref>Herodotus, The Histories. 7.62.1. ''"The Medes in the army were equipped like the Persians; indeed, that fashion of armor is Median, not Persian. Their commander was Tigranes, an Achaemenid. The Medes were formerly called by everyone Arians, but when the Colchian woman Medea came from Athens to the Arians they changed their name, like the Persians. This is the Medes' own account of themselves"''</ref> --- Medler, Herodot Tarihi (7.7). [[Medea]] [[Yunan mitolojisi]]'nde [[Lazlar|Laz]]-[[Kolhis]] kralı [[Jason]]'un karısı ve [[Argonotlar]]'ın büyücüsüdür.
==Medler ve Kürtler==
Hollandalı bir bilim adamı olan [[Martin van Bruinessen]], Medleri Kürtlerin atası olarak gören görüşlere karşı çıkarak şöyle diyor:
<blockquote>"Bazı Kürt entelektüeller, halklarının Medler soyundan geldiğini iddia etseler de, Medlerin siyasi egemenliği ile Kürtlerin ilk doğrulanması arasındaki önemli boşlukta böyle bir bağlantıya izin verecek hiçbir kanıt yoktur."<ref name="Ozoglu25">Hakan Özoğlu, ''Kurdish notables and the Ottoman state: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries'', SUNY Press, 2004, [https://books.google.com/books?id=CttLWEaTrJUC&pg=PA25&dq=%22many+Kurdish+nationalists+in+the+twentieth+century%22&hl=en&ei=0TQ_TpexHKWImQXU-dSSCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwAA#v=onepage&q=%22many%20Kurdish%20nationalists%20in%20the%20twentieth%20century%22&f=false p. 25.]</ref></blockquote>
Çağdaş dilbilimsel kanıtlar, daha önce ileri sürülen Kürtlerin Medlerin torunları olduğu görüşüne meydan okudu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=cxr_vqpwVUkC&q=%22kurds+are+descendants%22&pg=PA61|başlık=Turkey Foreign Policy and Government Guide|tarih=April 2003|isbn=9780739762820}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=EzzYk_gzpJ0C&q=%22kurds+are+descendants%22&pg=PA59|başlık=Turkey|isbn=9781419191268|soyadı1=Division|ad1=Federal Research|yıl=2004}}</ref> İran Araştırmaları profesörü Gernot Windfuhr, Kürt dillerini [[Medce]]nin alt katmanları olarak temellendirmiş olsa da daha çok [[Partça]] diline benzediğini söylemiştir.<ref>Windfuhr, Gernot (1975), "Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes", Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457–471</ref>
== Notlar ==
{{kaynakça|group=not}}
== Kaynakça ==
{{Commons kategori}}
{{kaynakça|2}}
{{Anadolu tarihi zaman çizelgesi}}
{{Antik Mezopotamya konuları}}
{{İmparatorluklar}}
{{İran konuları}}
[[Kategori:Medya Devleti| İmparatorluğu]]
[[Kategori:Medler| İmparatorluğu]]
[[Kategori:Ahameniş satraplıkları]]
[[Kategori:VikiProje Tarih kaynak bekleyen maddeler]]
| |||