Viski: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
37.237.65.4 tarafından yapılan 24478989 sayılı değişiklik geri alınıyor. Etiket: Geri al |
Yazım ve noktalama hataları giderildi. |
||
4. satır:
Viski, sek olarak, sulu, buzlu ya da başka içecekler (sıcak [[kahve]] dahil) karıştırılarak içilir.
Tarihi kayıtlarda viski adına ilk kez 1494 yılında rastlanmıştır. John Corr adlı bir papaz defterine cenaze giderleri olarak viski yapılmak üzere 508 kg arpa yazmıştır.▼
Dünya genelinde birçok ülkede üretimi olmakla birlikte genel olarak [[İskoç viskisi|İskoç]] (Scotch), İrlanda (Irish) ve Amerikan/[[Bourbon viski|Burbon]] (American/Bourbon) viskisi diye 3’e ayrılır.
* [[Bourbon viski|Burbon viski]], [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde üretilir ve bir kez damıtılır. Üretiminde genel olarak mısır kullanılır.
* [[İskoç viskisi]], [[İskoçya]]'da üretilir ve iki kez damıtılır. Üretiminde genel olarak arpa kullanılır. Yapımında kullanılan tahıllar, çimlendirildikten sonra çimlenmenin durdurulması için özel fırınlarda, açık ateşte kurutulur ve bu sebeple ateşin dumanı tahıllara siner. Yakıt olarak [[torf]] (turba) kullanılır. Bu yüzden, [[İskoç viskisi]]nde is kokusu hissedilir.
* [[
Viski bu 3 ülke dışında [[Kanada]], [[Japonya]], [[Hindistan]], [[Galler]], [[Avustralya]], [[İngiltere]], [[Finlandiya]], [[Fransa]], [[Güney Afrika Cumhuriyeti|Güney Afrika]], [[Yeni Zelanda]] ve [[Almanya]]'da da üretilmektedir.
Bazı Viskilerde "Whisky" bazılarında ise "Whiskey" yazar. Bu kafalarda karşıklık yaratmaktadır. İskoçya'da viskiye "whisky", İrlanda ve Birleşik Devletler'de ise "whiskey" denir ve aralarında bir anlam farkı yoktur.
Aeneas Coffey 1831’de “sürekli damıtım [[İmbik|imbiği]]” denilen aleti icat etmeseydi, viski ne bugünkü kadar üretilebilecekti, ne de dünyanın dört bir yanına yayılabilecekti. Coffey imbiğinin bulunuşundan önce, viski yüzyıllar boyunca hep aynı şekilde üretildi. Maltlanmış arpanın birası bakır imbiklerde ağır ağır damıtılıyordu. Bu viski hem pahalıya çıkıyor, hem üretim fazla arttırılamıyordu, hem de ağır bir tada sahip oluyordu. Coffey imbiği sayesinde ise her türlü tahılın birasından, hızlı ve ucuz viski damıtılabildi.
Satır 28 ⟶ 22:
== Tarihi ==
En erken kimyasal damıtmalar MS 1. yüzyılda İskenderiye'deki Yunanlar tarafından yapıldı,ama bunlar alkol damıtmaları değildi.Ortaçağ Arapları İskenderiyeli Yunanların damıtma tekniğini benimsedi ve arapça yazılı kayıtlar 9.yüzyılda başlar ama bunlar da alkol damıtmaları değildi. Damıtıcı teknoloji, ortaçağ Araplarından ortaçağ Latinlerine geçti ve en eski Latince kayıtları 12. yüzyılın başlarında kaydedildi.
Alkolün damıtılmasına ilişkin en eski kayıtlar, alkolün şaraptan damıtıldığı 13. yüzyılda İtalya'dadır.Tekniğin erken bir açıklaması Ramon Llull (1232-1315) tarafından yapılmıştır.Kullanımı, ortaçağ manastırlarında , büyük ölçüde kolik ve çiçek hastalığının tedavisi gibi tıbbi amaçlarla yayıldı.
Damıtma sanatı, en geç 15. yüzyıla kadar İskoçya ve İrlanda'ya yayıldı ve Avrupa'daki yaygın "hayat suyu" damıtımı öncelikle tıbbi amaçlar için kullanıldı. Tıbbi damıtma uygulaması, zamanın profesyonel tıp pratisyenleri berber cerrahlar loncası aracılığıyla manastır ortamından seküler ortama geçti.İrlanda'da viskinin en eski kullanılışı,
▲Tarihi kayıtlarda viski adına ilk kez 1494 yılında rastlanmıştır. John Corr adlı bir papaz, defterine cenaze giderleri olarak viski yapılmak üzere 508 kg arpa yazmıştır.
İskoçya Kralı IV. James'in (1488-1513) iskoç viskisini çok sevdiği ve 1506'da Dundee kasabasının o sırada üretimde tekeli elinde tutan berber cerrahlar loncası'ndan büyük miktarda viski satın aldığı bildirildi.1536 ve 1541 arasında İngiltere Kralı VIII.Henry manastırları dağıtarak keşişlerini halkın arasına yolladı.Yeni bağımsız keşişlerin kendileri için para kazanmanın bir yolunu bulması gerektiğinden, viski üretimi manastır ortamından kişisel evlere ve çiftliklere taşındı.▼
▲İskoçya Kralı IV. James'in (1488-1513) iskoç viskisini çok sevdiği ve 1506'da Dundee kasabasının o sırada üretimde tekeli elinde tutan berber cerrahlar
Damıtma süreci henüz emekleme aşamasındaydı; viskinin kendisinin yaşlanmasına izin verilmiyordu ve sonuç olarak tadı bugünün versiyonlarına göre çok çiğ ve sertti.Rönesans dönemi viskisi de çok sertti ve seyreltilmemişti.Zamanla viski çok daha yumuşak bir içeceğe dönüştü.▼
▲Damıtma süreci henüz emekleme aşamasındaydı; viskinin kendisinin yaşlanmasına izin verilmiyordu ve sonuç olarak tadı bugünün versiyonlarına göre çok çiğ ve sertti. Rönesans dönemi viskisi de çok sertti ve seyreltilmemişti. Zamanla viski çok daha yumuşak bir içeceğe dönüştü.
1608'den kalma İrlanda viskisini damıtma lisansına sahip olan Kuzey İrlanda'daki Old Bushmills İçki Fabrikası, dünyadaki en eski lisanslı viski damıtma tesisidir.
Satır 44 ⟶ 40:
1707'de Birlik Yasası İngiltere ve İskoçya'yı birleştirdi ve ardından vergiler çarpıcı bir şekilde arttı.
1725 tarihli İngiliz Malt Vergisinden sonra, İskoçya'daki damıtma tesislerinin çoğu ya kapatıldı ya da yeraltına taşınmaya zorlandı. İskoç viskisi, hükümetin katliamcılarından veya vergi memurlarından kaçınmak için sunakların altına, tabutlara ve uygun herhangi bir yere saklandı. Evde çalışan
Amerika'da, Amerikan Devrimi sırasında para birimi olarak viski kullanılıyordu; George Washington, Mount Vernon'da büyük bir içki fabrikası işletiyordu. Amerika kolonileri'nin mesafeleri ve ilkel ulaşım ağı göz önüne alındığında, çiftçiler mısırı viskiye dönüştürmeyi ve bu şekilde pazara taşımayı genellikle daha kolay ve daha karlı buldular. Bu aynı zamanda çok sevilen bir muhtelifti ve 1791'de buna karşı ek bir tüketim vergisi konulduğunda, Viski İsyanı patlak verdi.
1823'te Birleşik Krallık, damıtmayı yasallaştıran (bir ücret karşılığında) Özel Tüketim Yasasını kabul etti ve bu, İskoçya'da kaçak içki üretiminin büyük ölçekli üretimine pratikte bir son verdi.
Satır 56 ⟶ 52:
1880'lerde Fransız brendi endüstrisi, üzüm mahsulünün çoğunu mahveden filoksera haşeresi tarafından harap oldu; sonuç olarak viski birçok pazarda birincil likör haline geldi.
Amerika Birleşik Devletleri'nde 1920'den 1933'e kadar süren
1960'lı yıllara kadar dışa kapalı bir ekonomi modeli benimsenen Türkiye'de, dönemin hükûmeti tarafından yerli malı üretimi desteklemek ve bu sayede özellikle alkollü içeceklerin ithalatı vesilesiyle dışarıya döviz çıkmasını önlemek amacıyla yerli bir viski üretimi yapılması kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda 1963 yılında [[TEKEL]]'in [[Ankara]]'daki bira fabrikasının içine viski üretimi yapılmak üzere küçük bir birim eklenmiştir.<ref>{{Kaynak|url=https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ankara_(viski)&oldid=22864081|başlık=Ankara (viski)|erişimtarihi=31 Ağustos 2020|tarih=13 Temmuz 2020|dil=Türkçe|çalışma=Vikipedi}}</ref>
== İskoç Viskileri ==
İskoçya'da viski üretimi başlı başına bir sektördür ve 100 civarında viski damıtımevi bulunmaktadır. Bir viskinin İskoç viskisi adını alabilmesi için İskoçya'da üretilmiş olması, içerisine su ve karamelden başka bir şey katılmamış olması, İskoçya sınırlarında ve 700 litreyi geçmeyen meşe fıçılarda en az 3 yıl bekletilmiş olması, 94.8 dereceden fazla, 40 dereceden az alkol içermemesi gereklidir. Ülke viski üretiminde 5 değişik bölgeye ayrılmış olup her bölgenin kendine has karakteristik tatları vardır. Bu bölgeler en fazla damıtımevine
[[Dosya:Scotch regions.svg|küçükresim|346x346px|İskoçya'daki viski üretim bölgeleri]]
=== İskoçya'daki viski üretim bölgeleri ve damıtımevleri ===
==== Speyside ====
En fazla damıtımevine sahip bölgedir.50 civarı damıtım evi burada yer alır. Üretilen viskiler hafif, tatlı ve çok zengin tatlar içermesiyle bilinir. Bölgedeki damıtımevleri : Aberlour, Ardmore, Auchroisk, Aultmore, Balmenach, Balvenie, Benriach, Benrinnes, Benromach, Brackla, Braeval, Cardhu, Cragganmore, Craigellachie, Dailuaine, Dufftown, Glen Elgin, Glen Grant, Glen Moray, Glen Spey, Glenallachie, Glendullan, Glenfarclas, Glenfiddich, Glenglassaugh, Glenlivet, Glenrothes, Glentauchers, Inchgower, Kininvie, Knockando, Knockdhu, Linkwood, Longmorn, Macallan, Macduff, Mannochmore, Mortlach, Speyburn, Strathisla, Speyside, Tamdhu, Tamnavulin, Tomintoul, Tormore
Satır 71 ⟶ 67:
25 civarı damıtımevine ev sahipliği yapar. Kuvvetli, taze ve meyveli tada sahip viskiler üretirler. Bölgedeki damıtımevleri : Aberfeldy, Balblair, Ben Nevis, Blair Athol, Clynelish, Dalmore, Dalwhinnie, Deanston, Edradour, Fettercairn, Glen Garioch, Glen Ord, Glencadam,Glendronach, Glengoyne, Glenmorangie, Glenturret, Loch Lomond, Lochnagar, Oban, Old Pulteney, Teaninich, Tomatin, Tullibardine, Wolfburn
===== Island
8 damıtımevinin bulunduğu ve Islay bölgesinden sonra fazlasıyla tutkunları olan alt bölge. Yüksek karakterli ve yüksek tuz oranına sahip viskiler üretilir. Bölgedeki damıtımevleri : Abhainn Dearg, Arran, Barra, Blackwood, Highland Park, Isle of Jura, Scapa, Talisker, Tobermory
Satır 83 ⟶ 79:
3 damıtımevine evsahipliği eden bölge. İsli, odunsu ve kuru tada sahip viskiler üretilir. Glen Scotia, Glengyle ve Springbank bu bölgenin damıtımevleridir.
Ayrıca bu bölgelerde çeşitli sebeplerle kapanmış veya sadece şişeleme (monthballed) yapan birçok eski damıtımevi bulunmaktadır. Bunlar
Damıtımevleri ürettikleri viskiyi single malt viski, harmanlanmış malt viski veya harmanlanmış İskoç viskisi olarak piyasaya sürerler. Kimi damıtımevleri sadece dünyaca ünlü harman viskiler için üretim yapıp, single malt olarak piyasaya viski sürmemektedirler.
Satır 92 ⟶ 88:
Malt viski, İskoçya’nın değişik yörelerine dağılmış yüzün civarındaki damıtımevinde, %100 arpa maltından daha önce kullanılmış meşe fıçılarda en az 8 sene bekletilerek yapılır ve bu sebeple fiyatları harman viskilere kıyasla daha pahalı olur.
Tahıl (Grain) viskisi
Harmanlanmış viskiler ise %51 Malt viski olmak şartıyla çeşitli Malt ve Tahıl viskilerinin karıştırılmasıyla imal edilen viskilerdir.
=== Malt viski ===
Malt viskilerin yapılışı neredeyse bir “güzel
[[Dosya:Jura Single Malt.jpg|küçükresim|243x243px|Jura Single Malt Whisky]]
==== (Single) Malt viski ====
Bir damıtımevinin ürettiği ve şişeleyip sattığı viskiye “Single Malt” viski denir ve Malt viski İskoçya genelinde neredeyse bu şekilde pazarlanır. Fiyatları diğer viskilerle kıyaslandığında yüksektir. Single Malt viskilerin dünya daki en meşhur örnekleri
==== Harmanlanmış malt viski ====
Satır 108 ⟶ 105:
İskoçya'da tahıl viskisi genel olarak Harmanlanmış viski üretimi için yapılır. Az sayıda damıtımevi viskilerini tahıl viskisi olarak piyasaya sunar. Bunlar Cameronbridge (Single Grain), Girvan, North British (Single Grain), Strathclyde'dir.
=== Harmanlanmış viskiler ===
Çeşitli viski üreticilerinin çeşitli viskileri harmanlamasıyla üretilen viskiler harmanlanmış viski denir. Bir viskinin Harmanlanmış İskoç viskisi olabilmesi için en az %51
==== Harmanlanmış İskoç viskisi markaları ====
Bailie Nicol Jarvie, Bell's, Beneagles, Black & White, Black Bottle, Black Dog, Buchanan's, Chivas Regal, Clan MacGregor, Cutty Sark, Dewar's, Dimple, Douglas XO, Dynamic Woman, The Famous Grouse, Grand Old Parr, Grand Macnish, Grant's, Haig, Hankey Bannister, Highland Axe, Highland Queen blended Scotch Whisky, Hunter's Glen, Jon, Mark, and Robbo's, Johnnie Walker, J&B
=== İskoç viski üretimi ===
Satır 125 ⟶ 122:
==== [[Fermantasyon]] (Fermentation) ====
Arpa mayası (wort) tanklara (washbank) konur ve içerisine fermantasyonun başlaması için her firmanın sırrı olan maya katılır. Maya şekerin alkole dönüşmesine neden olur. Bu işlem 2 gün sürer. Başlarda fokurdayan eriyik fermantasyonun (mayalanma) sonunda fokurdamayı keser. Fermantasyon işlemi bitmiş demektir. Bu işlem sonunda bulanık sarı bir sıvı (Wash) elde edilir. Bu sıvı 8.5 derece alkol içeren bira kıvamında bir sıvıdır. Bundan birada yapılır. Bu eriyik damıtılmaya hazırdır.
[[Dosya:UK Scotland Laphroaig Distills.jpg|küçükresim|Ön
==== Damıtma (Distillation) ====
Damıtma işlemi damıtımhanede (Stillhouse) yapılır. Ön damıtım imbiği (wash still) ve son damıtım imbiği (spirit still) kullanılır. Prensip olarak birbirlerine benzeyen imbiklerdir fakat ön damıtım imbiği daha büyük olur. Bu imbikler malt viski damıtımevlerinde yoğun olarak "pot still" tipi kuğu şeklinde boyna sahip bakır imbiklerdir. Coeffey imbiği özellikle malt viski üreticileri tarafından tercih edilmez. İlk önce işlem ön damıtım imbiğinde (wash still) yapılır. İmbik ısıtılır ve eriyiğin kaynaması sağlanır. 5.5 saat süren damıtma sonunda 35% alkol içeren madde (Low Wine) elde edilir. Geri kalan malzeme artık kullanılmaz. "Low wine" daha sonra son damıtım imbiğinde (spirit still) ilk destilasyon işlemine tabi tutulur ve bu işlem 45 dakika sürer. Sonra ikinci destilasyon yapılır ve 75-80 derece civarında alkol elde edilir. Son damıtım imbiğinde iki kere damıtım yapılmasını İskoç viskisinin özelliğidir. İrlanda viskisinde 3 kere damıtılma yapılır.
Satır 136 ⟶ 134:
Viski sadece meşe fıçılarda yaşlandırılır ve bu fıçılar daha önceleri başka tip içkilerin imalinde de kullanılmış olabilir. Örneğin daha önce burbon, viski, [[şarap]], [[şeri|sherry]] (tatlı ispanyol şarabı), madeira (Madeira adasına özgü şarap), port (porto şarabı), [[rom (içki)|rom]], calvados (elmadan yapılan Fransız [[brendi|Brendi’]]si) vs yapılmış fıçılar viski imalatında kullanılabilirler. Bu fıçıların hâlen damarlarında bulunan bu içkiler viskiye değişik lezzetler katar.
Viski eğer tüm yaşlandırma işlemini tek bir fıçıda alırsa (aged) ya da (matured) denir. Örneğin 8 sene daha önce Sherry yapılmış fıçıda bekletilen viskiye
Viski fıçılarda bekletilirken her yıl içindeki alkol %1.5-2 civarında buharlaşır. Bu buharlaşan kısma "Meleklerin Payı" (
== İrlanda Viskileri ==
Satır 145 ⟶ 143:
İskoç viskilerindeki [[torf]] (turba) ve is kokusunu sevmeyenler İrlanda viskilerini tercih ederler. İrlanda viskileri genelde sek ya da seyrek olarak çok az su katılarak içilir.
İrlanda viskileri, İskoç viskileri gibi 3 türde üretilir. Single malt viski,
Viski üretiminde İrlanda'yı İskoçya'dan ayıran bir diğer
Jameson, Bushmills, Kilbeggan ve Tullamore dünyaca tanınmış İrlanda viskileridir.
=== (Single) Malt viski markaları ===
Brogan's Legacy Irish Single Malt, A Drop of the Irish, Bushmills Single Malt, Cadenhead's Peated Single Malt, Clonmel Single Malt, Clontarf, Connemara, Erin Go Bragh, Inish Beg Turk Single Malt, Knappogue Castle, Locke's Single Malt,
=== (Single) Pot still viski markaları ===
Satır 162 ⟶ 160:
=== Harmanlanmış viski markaları ===
Avoca, Ballygeary, Brennans, Bushmills, Cassidy's, Clontarf 1014, Coleraine, Concannon, Crested Ten, Dunphys, Erin's Isle, Feckin Irish Whiskey, Finian's Five Provinces, Golden Irish, Grace, Hewitts, Inishowen, Jameson Irish Whiskey, John L. Sullivan Irish Whiskey, Kilbeggan, Locke's, Michael Collins Blend, Midleton Very Rare, Millars, Murphy's, Old Kilkenny, O'Briens, O'Neills, Old Dublin, Paddy, Powers Gold Label, Red Breast Blend, Slane Castle, Strangford Gold, Tullamore Dew, Writers Tears
== Amerikan Viskileri ==
Amerikan viskileri, her yönüyle İskoç Viskilerinden çok farklı viskiler. Üretimlerinde arpa maltı yerine mısır, çavdar, buğday ve maltlanmamış arpa kullanılıyor. Yıllandırılma ise içleri yakılmış beyaz meşe fıçılarda yapılıyor. Yasalara göre bu fıçılar sadece bir kez kullanılabiliyor. Amerikan viskilerinin en önemli kategorisi ise Bourbon viskiler.
==== Bourbon Viskiler ====
[[Bourbon viski]]ler içleri yakılmış beyaz meşe fıçılarda iki yıl bekletildikten sonra şişeleniyor. Kendine özgü vanilya kokusu ve tadını, bu içi yakılmış fıçılar veriyor Bourbon’a. Yine bundan dolayı Bourbon’ların rengi İskoç viskilerinden daha koyu ve kırmızımtrak oluyor. Bir viskiye Bourbon denilebilmesi için damıtıma giren biranın en az yüzde 51 oranında mısırdan yapılmış olması gerekiyor.
Satır 173 ⟶ 171:
== Diğer viski türleri ==
=== Kanada viskileri ===
Kanada, dünyanın dördüncü büyük viski üreticisidir. Kanada’da ilk lisanslı damıtımevi 1769’da rom üretimi için kurulmuş, zamanla viski üretimine de geçmiştir. 1920-1933 yılları arasında Amerika’da yasaklanan içki üretimi Kanada viski endüstrisini canlandırmış ve hızla büyümesini sağlamıştır. Kanada viskileri sek içilmekten çok sodayla ya da kokteyllerde tercih ediliyorlar. Bol buzla içilen yaz viskisi imajına sahip Kanada viskileri hakkıyla damıtılmış kendine özgü nefis bir tadı olan saf çavdar viskileridir. Kanada viskilerinden dünyaca ünlüsü Canadian Club’dır.
===
▲Nikka Coffey Grain Whisky: Misirdan yapilan Japon viskisi.
=== Türk viskileri ===
Türkiye'de viski üretmek amacıyla ilk fabrika 1963 yılında, [[TEKEL]] bünyesinde kurulmuştur. Atatürk Orman Çiftliği arazisi üzerinde yer alan Ankara Bira Fabrikası'nın bir bölümü viski üretimine ayrılmış
{{Alkollü içecekler}}
|