Ebeveyn: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir) |
UludagNK08 (mesaj | katkılar) Ebeveyn Tutumları alt başlığın Baumrind' in yaklaşımını aktardım. |
||
8. satır:
== Ebeveynlikle ilgili temel kuramlar ve yaklaşımlar ==
Ana babalığı ifade eden ebeveynlik kavramına yönelik birçok kuramsal bakış açısı bulunmaktadır. ''Genel Sistem Kuramı ile İletişim Kuramı, ''Aile Yapısı'' ve ''Aile Değişimi Kuramı'' bu kuramlara örnektir.
== Ebeveyn Tutumları ==
Ebeveyn tutumları ile ilgili de birçok çalışma yapılmıştır ve bu çalışmalar ebeveynlik davranışlarının etkilerini anlamlandırmada oldukça etkili olmaktadır. Ebeveyn tutum çalışmalarının öncü isimlerinden biri olan Baumrind (1971)<ref name=":6">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/h0030372|başlık=Current patterns of parental authority.|tarih=1971|sayı=1, Pt.2|sayfalar=1–103|çalışma=Developmental Psychology|cilt=4|ad=Diana|soyadı=Baumrind|issn=1939-0599|doi=10.1037/h0030372}}</ref> ebeveynlik stilleri modelini üç anne baba tutumuyla tanımlamıştır: Otoriter, izin verici ve demokratik tutum. Maccoby ve Martin 1983 yılında Baumrind’in<ref name=":7">{{Web kaynağı|url=https://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:NNgIwBMbNTQJ:scholar.google.com/+S%C3%BCmer,+N.,+Akt%C3%BCrk,G.E.+ve+Helvac%C4%B1,+E.+(2010).+Anne-Baba+Tutum+ve+Davran%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1n%C4%B1n+Psikolojik+Etkileri:+T%C3%BCrkiye%E2%80%99de+Yap%C4%B1lan+%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmalara+Toplu+Bak%C4%B1%C5%9F.+T%C3%BCrk+Psikoloji+Yaz%C4%B1lar%C4%B1,+13+(25),+42-59.&hl=tr&as_sdt=0,5&as_vis=1|başlık=Anne-Baba Tutum ve Davranışlarının Psikolojik Etkileri: Türkiye’de Yapılan Çalışmalara Toplu Bakış|erişimtarihi=2021-01-03|çalışma=scholar.googleusercontent.com}}</ref> çalışmalarından yola çıkarak yaptıkları sınıflamada bu üç tutuma ek olarak izin verici ebeveynliğin bir alt tipi olan ihmalkar tutumu ortaya koymuşlardır<ref name=":8">{{Web kaynağı|url=https://www.nobelyayin.com/yasam-boyu-gelisim-gelisim-psikolojisi-life-span-development_3316.html|başlık=YAŞAM BOYU GELİŞİM Gelişim Psikolojisi - Life-Span Development Kitabını indirimli fiyata Satın Al|erişimtarihi=2021-01-03|dil=tr-TR|çalışma=Nobel Akademik Yayıncılık|ad=Nobel Akademik|soyadı=Yayıncılık}}</ref>. Yapılan araştırma sonuçlarına göre demokratik tutum çocuğun gelişiminde olumlu bilişsel, duygusal ve sosyal sonuçlar doğurmaktadır<ref name=":7" />. Ebeveynin çocuğuna karşı sıcak ve destekleyici davranışlarının, çocuğun saldırgan davranışlarını kontrol etmesini sağladığı saptanmıştır<ref name=":9">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/pub/deuhfed/586845|başlık=Anne Babaların Çocuk Yetiştirme Tutumları ve Tutumlar Üzerine Kültürün Etkisi|tarih=2015-11-01|sayı=4|dil=tr|sayfalar=240–246|çalışma=Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi|cilt=8|ad=Deniz|soyadı=Şanli|issn=2149-0333|ad2=Candan|soyadı2=Öztürk}}</ref>. Sosyal yaşamda ve okulda uyum ile pozitif ilişkili olduğu görülmüştür<ref name=":7" />. Otoriter ebeveynlik, düşük girişkenlik düzeyi ve saldırgan davranış ile pozitif; akran kabulü, sosyallik yeteneği ve okulda akademik başarı ile negatif ilişkili bulunmuştur<ref name=":8" />. Otoriter tutumunun çocukta yüksek kaygı düzeyi ve davranış problemleriyle sonuçlandığı görülmüştür<ref name=":7" /><ref name=":9" />. Tanımlanan dört ebeveynlik tutumu ise şu şekilde sınıflandırılmaktadır:
=== '''Otoriter Ebeveynlik''' ===
Baumrind tarafından tanımlanan üç ana-baba tutumundan biri, otoriter tutumdur. Bu ebeveynlik tutumunda, çocukların ebeveynler tarafından belirlenen katı kurallara uyması beklenir. Bu tür kurallara uymamak, genellikle ceza ile sonuçlanır. Otoriter ebeveynler bu kuralların arkasındaki mantığı açıklamamaktadır<ref name=":6" />. Ebeveyn-çocuk ilişkisi zayıftır ve sadece disiplin üzerinedir<ref name=":10">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/1126611|başlık=Effects of Authoritative Parental Control on Child Behavior|tarih=1966|sayı=4|sayfalar=887–907|çalışma=Child Development|cilt=37|ad=Diana|soyadı=Baumrind|issn=0009-3920|doi=10.2307/1126611}}</ref>. Çocuklarının olağanüstü davranmasını ve hata yapmamasını beklerler ve hatalar genellikle oldukça sert bir şekilde cezalandırılır ve çocukların genellikle neyi yanlış yaptıklarını açıklamazlar<ref name=":7" /> <ref name=":8" />. Baumrind bu ebeveynleri “itaat ve statü odaklı; emirlerinin açıklama yapılmadan uyulmasını bekliyorlar.” şeklinde tanımlamaktadır<ref name=":6" />. Otoriter tutum, ülkemizde birçok ailede gözlenebilen bir tutumdur<ref name=":9" />. Çocuklar uymak zorunda oldukları bu kuralların baskısı sebebiyle içe dönük bir kişilik sergilemektedirler<ref name=":9" />.
=== '''Demokratik Ebeveynlik''' ===
Baumrind tarafından tanımlanan ikinci bir ana-baba tutumu, demokratik tutumdur. Otoriter ebeveynler gibi, demokratik ebeveynlik tarzına sahip ebeveynler, çocuklarının izlemesi beklenen kurallar ve yönergeler oluşturur<ref name=":8" />. Ancak, bu ebeveynlik tarzı çok daha demokratiktir. Demokratik tutum yol göstermekle birlikte bireyselliği destekler. Aileler sorun odaklı ve mantıklı bir şekilde çocuğun etkinliklerine rehberlik etmektedirler<ref name=":10" />. Demokratik ebeveynler çocuklarına duyarlıdır ve soruları dinlemeye isteklidir. Bu ebeveynler de çocuklarından çok şey beklerler ancak çocuklar beklentileri karşılamada başarısız olurlarsa, ebeveynler ceza vermek yerine daha ilgili ve bağışlayıcı olmaktadır<ref name=":7" />. Bu ebeveynler sıcaklık, geri bildirim ve yeterli destek sağlayarak çocuklarının bağımsızlık, öz kontrol ve öz düzenleme gibi beceriler geliştirmelerine yardımcı olmaktadırlar<ref name=":7" /><ref name=":9" />.
=== '''Müsamahakar (Hoşgörülü) Ebeveynlik''' ===
Baumrind tarafından tanımlanan son tarz, müsamahakar ebeveynlik tarzı olarak bilinen ebeveynlik tutumudur. Bu ebeveyn tutumunda çocuk sıcak bir ilgi ve kabul görmesine rağmen, çocuğa sınırlama getirme veya çocuğun kontrolü konularında bir eksiklik söz konusudur ve bu durum çocuğa sınırsız özgürlük verilmesine olanak tanımaktadır<ref name=":7" />. Bazen hoşgörülü ebeveynler olarak adlandırılan müsamahakar ebeveynler, çocuklarından çok az talepte bulunurlar<ref name=":9" />. Müsamahakar ebeveynler genellikle çocuklarıyla daha çok anne ya da baba rolünde değil kendilerini arkadaş olarak tanımlarlar<ref name=":7" />. Bu gevşek veya tutarsız bir disiplin yaklaşımıyla çocuğun genelde istenmeyen davranışları görmezden gelinmektedir <ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.2466/pr0.1995.77.3.819|başlık=Authoritative, Authoritarian, and Permissive Parenting Practices: Development of a New Measure|tarih=1995-12-01|sayı=3|dil=en|sayfalar=819–830|çalışma=Psychological Reports|cilt=77|ad=Clyde C.|soyadı=Robinson|issn=0033-2941|doi=10.2466/pr0.1995.77.3.819|ad2=Barbara|ad3=Susanne Frost|ad4=Craig H.|soyadı2=Mandleco|soyadı3=Olsen|soyadı4=Hart}}</ref>. Cezadan kesinlikle kaçınmakta ve zaman zaman da hoşgörü adı altında çocukları ihmal edilmektedirler<ref name=":10" />. İhmal edilen bu çocuklar eleştiriye açık olmadıkları için kendilerini geliştirememekte ve sosyal iletişimde gecikmeler yaşayabilmektedirler<ref name=":7" />.
=== '''İhmal Edici Ebeveynlik''' ===
Baumrind tarafından tanıtılan üç ana stile ek olarak, psikolog Eleanor Maccoby ve John Martin, ihmal edici ebeveynlik olarak bilinen dördüncü bir tarz önermiştir<ref name=":8" />. İhmalkar tutumda çocuğa hiç kontrol uygulanmadığı gibi sevgi ve ilgi de gösterilmez<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.pegem.net/kitabevi/90243-Cocuk-ve-Ergen-Gelisimi-kitabi.aspx|başlık=Çocuk ve Ergen Gelişimi - Mary J. Gander Harry W. Gardiner {{!}} KPSS, ÖABT, ALES, DGS, YKS, LGS, YDS, GYS Kitapları {{!}} Pegem.net İnternetteki Kitapçınız|erişimtarihi=2021-01-03|çalışma=www.pegem.net}}</ref>. Bu gruba giren anne babalar genellikle hoşgörü ile boş vermeyi birbirine karıştırmaktadırlar, çocuklarına hiç karışmazlar, onlardan hiçbir şey istemez, onların istek ve gereklerine ise çok az yanıt verirler. Bu ebeveynler çocuklarını hiçbir şekilde denetlemez, davranışlarına sınırlama getirmezler<ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />. Bu tutum çocuğun sağlık hizmetlerini aksatarak çocuğun aslında istenmediğini hissettirmek ve çocuğa karşı düşmanca tutumlar beslemek olarak tarif edilebilir<ref name=":6" /><ref name=":7" /><ref name=":8" />. Bu tip ailelerde yetişen çocuklarda kendisinden daha zayıf olanı ezme, tüm çevresine karşı nefret besleme, kimseye güvenememe, çevresindekilere düşmanca tutum sergileme düşüncelerine sahip olabilmektedirler<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1007/s10802-009-9310-8|başlık=The Relationship Between Parenting and Delinquency: A Meta-analysis|tarih=2009-08-01|sayı=6|dil=en|sayfalar=749–775|çalışma=Journal of Abnormal Child Psychology|cilt=37|ad=Machteld|soyadı=Hoeve|issn=1573-2835|pmc=PMC2708328|pmid=19263213|doi=10.1007/s10802-009-9310-8|ad2=Judith Semon|ad3=Veroni I.|ad4=Peter H.|ad5=Wilma|ad6=Jan R. M.|soyadı2=Dubas|soyadı3=Eichelsheim|soyadı4=van der Laan|soyadı5=Smeenk|soyadı6=Gerris}}</ref>.
=== Genel Sistem Kuramı ve İletişim Kuramı ===
Kuramsal yaklaşımlardan en geniş açıklamalara sahip olan [[Genel Sistem Kuramı|''Genel Sistem Kuramı'']], Bertalanffy tarafından 20. yüzyılın ortalarında oluşturulan biyoloji odaklı bir kuramdır.<ref name=":1">Ağdelen, N. (2017). Aile değerleri ölçeği. S. Cesur vd. (Ed), Sosyal psikolojide değerler ve ahlak: Kuramlar ve ölçekler içinde (s.27-36). Ankara: Nobel Yayın. </ref> Genel Sistem Kuramı’na göre her sistem parçalara sahiptir, her parçanın da kendine ait bir sistemi bulunmaktadır ve bu sistemler birbirleriyle uyumlu bir etkileşim içindedir.<ref name=":5">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/pgy/133312|başlık=Aile Kavramına Kuramsal Bir Bakış|erişimtarihi=27 Ekim 2020|tarih=6 Kasım 2014|sayı=2|dil=Türkçe|sayfalar=142-153|çalışma=Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar|yayıncı=|cilt=6|ad=Saliha|soyadı=Hallaç|issn=1309-0658|doi=10.5455/cap.20130625102321|ad2=Fatma|soyadı2=Öz}}</ref> Aralarında bir bilgi alışverişinin bulunduğu ve bir amaca sahip olan sistemler çevrenin etkileri sonucunda kendilerini yeniden düzenleyerek çevreye uyum sağlamaktadırlar.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruid/3405|başlık=Genel Sistem Teorisi ve Sibernetik|erişimtarihi=27 Ekim 2020|tarih=4 Nisan 2014|sayı=8|dil=Türkçe|sayfalar=219-226|çalışma=Marmara İletişim Dergisi|yayıncı=|cilt=8|ad=Zeynep Y.|soyadı=Kaban|issn=1300-4050}}</ref> Aile kavramı Genel Sistem Kuramı çerçevesinde incelendiğinde ailenin bir sistem oluşturduğu ve bu sistemin okul, kültür ve din gibi daha büyük sistemlerin bir parçası olduğu görülmektedir. Aile, diğer sistemlerle kurduğu ilişkiler doğrultusunda kendisini düzenlemektedir. Aile sistemi içindeki iletişimleri de açıklayan bir diğer kuram olan ve Watzlawick, Beavin ve Jackson tarafından 1967 yılında geliştirilen [[İletişim Kuramı|''İletişim Kuramı'']], eylemsizlik durumunun da bir mesaj taşıdığını ve kişiler herhangi bir davranışta bulunmamayı tercih etseler dahi bunun bir anlamının var olduğunu savunmaktadır. Birey tarafından iletilen mesajlar iletişim içinde oldukları diğerleri tarafından fark edilir, böylece iletişim sağlanır ve kişi etkileşim içinde bulunduğu aile ve toplumdan etkilenir.<ref name=":1" />
| |||