Dağlık Badahşan: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Eren Evran (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
Eren Evran (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
144. satır:
19. yüzyılın ikinci yarısından sonra Orta Asya'da bulunan [[Hive Hanlığı|Hive]], [[Hokand Hanlığı|Hokand]] ve [[Buhara Emirliği|Buhara]] hanlıklarının Rusya egemenliğine girmesi ile Orta Asya [[Rus Türkistanı|Türkistan Valiliği]] ve Step Valiliği olarak ikiye bölündü. 1917 Bolşevik Devrimi sonrasında ise Orta Asya'da Sovyet Milliyetler Politikası çerçevesinde 1929 yılında Tacikistan'ın Birlik Cumhuriyeti olması ile bölge Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi olarak [[Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'ne bağlandı. <ref name=":1" />1950’li yıllarda İrani bir etnik grup olan [[Pamirler]] zorla Tacikistanın’ın güney batısına yerleşmeye zorlandılar. 1955 yılında ise Gharm bölgesinin dağıtılmasıyla bu bölgenin toprakları da Dağlık Badahşan bölgesine dahil edildi.
1992 yılında [[Tacikistan İç Savaşı]]'nın başlamasıyla Dağlık Badahşan bölgesi Tacikistan’dan bağımsızlığını ilan etti. Tacikistan iç savaşı esnasında bölgede yaşayan Pamirler iç savaştaki rakip gruplar tarafından hedef alındı ve Dağlık Badahşan iç savaş esnasında İslamcılar tarafından oluşturulan [[:en:United_Tajik_Opposition|Birleşik Tacik Muhalefeti]] için bir kale oldu.
2012 yılında bölgede Tacik ordusu ile eski bir savaşçı lider Talip Ayombekov'a sadık militanlar arasında bir Tacik generalin öldürülmesi suçlamasıyla bir dizi çatışma yaşandı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.refworld.org/docid/501fae012.html|başlık=Refworld {{!}} Tajikistan: Khorog Hard Hit by Gunbattles|erişimtarihi=23 Aralık 2020|tarih=31 Temmuz 2012|dil=İngilizce|çalışma=Refworld|yayıncı=|ad=United Nations High Commissioner for|soyadı=Refugees}}</ref>
160. satır:
* [[:en:Murghob_District|Murghob Bölgesi]] (doğunun üçte ikisi)
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Tacikistan'ın tüm doğu bölümünü kapsar ve doğuda Çin'in [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]], güneyde Afganistan'ın [[Bedahşan (il)|Badahşan]] Eyaleti ve kuzeyde Kırgızistan'ın [[Oş]] Bölgesi ile sınır komşusudur. Tacikistan içinde bölgenin batı sınırı, [[Karategin]] ile komşu iken ve güney batı sınırı (Darvoz Bölgesi) ise [[Hatlon ili|Hatlon]] Bölgesi ile komşudur. En yüksek dağlar, dünyanın çatısı olarak bilinen [[Pamir Dağları|Pamir]] (eski [[:en:Mount_Imeon|Imeon Dağı]]) Dağlarıdır. Eski Sovyet Orta Asya'daki 7.000 metrelik beş zirvenin üçü Dağlık Badahşan bölgesinde bulunmaktadır. 7.495 metrelik [[Somoni Zirvesi|İsmail Samanî Zirvesi]] (eski adıyla Komünizm Zirvesi ve ondan önce, Stalin Zirvesi), Kırgızistan sınırındaki 7.134 metrelik [[:en:Lenin_Peak|İbn Sina Zirvesi]] (eski adıyla Lenin Zirvesi ve Kırgız tarafında hala bu adla bilinmektedir) ve 7.105 metrelik [[:en:Peak_Korzhenevskaya|Korzenevskaya Zirvesi]] (7,105 m).
== Ekonomi ==
Tacikistan bağımsızlığa Orta Asya Cumhuriyetleri arasında en fakiri olarak girmişti. İç savaş ise ekonomi üzerinde büyük bir yıkım getirdi. 1990-2000 yıllardı arasında Tacik ekonomisi yıllık %6-7 oranlarında daralmalarla karşılaştı. Rafiz Abazov'a göre Tacikistan'da 2007 Economic İntelligence Unıt verilerinde aylık ücretler 18-30 dolar arasında değişmekte, nüfusunun %64'ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Ekonomik açıdan son derece geri olan ülkenin, Avrupa ve Rusya'ya giden uyuşturucu rotasında yer alması nedeniyle GYSİH'nin %40'ını bu gölge ekonomi oluşturmaktadır. <ref name=":1" />
Dağlık Badahşan bölgesinin de tarıma elverişli olmaması nedeniyle SSCB'nin dağılması sonrasında merkezi olarak planlanan tarımsal faaliyet, hane halkı tarafından geçimlik olarak sürdürülmeye başlandı. SSCB'nin dağılması sonrasında Tacikistan'daki tüm sanayi ve altyapı iç savaş esnasında çökerken Dağlık Badahşan büyük bir tarımsal sorunla karşı karşıya kalmıştır. Pamir Dağlarının %90'ı kaplayan bölgede toprakların %85'inden fazlasının tarımsal bir üretkenliği bulunmamaktadır. Batı Pamirler'de Bölgenin bütçesinin %93'ü merkezi Tacik hükümeti transferlerinden karşılanırken sadece %7'si bölgedeki vergiler ve diğer ödemelerden sağlanmaktadır. Bağımsızlık sonrası işsizlik, yüksek enflasyon, iç savaş sorunları nedeniyle bölge ve ülke düzeyinde sürekli olarak dışa göç yaşanmaktadır. Bu ekonomik dönüşüm ise sosyal olarak işlerini ilk kaybeden kadınları etkilemiştir. Cinsiyete dayalı eşitsizliklerin artmasıyla kadınların sosyo-politik alandaki rolleri günden güne azalmıştır. <ref>Breu, T., Maselli, D., Hurni, H. (2005). {{Web kaynağı|url=https://bioone.org/journals/mountain-research-and-development/volume-25/issue-2/0276-4741(2005)025%5b0139%3aKFSDIT%5d2.0.CO%3b2/Knowledge-for-Sustainable-Development-in-the-Tajik-Pamir-Mountains/10.1659/0276-4741(2005)025[0139:KFSDIT]2.0.CO;2.full|başlık=Knowledge for Sustainable Development in the Tajik Pamir Mountains|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=International Mountain Society, 25(2), 139-146.}}</ref>
== Nüfus ==
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin nüfusu, 2000 ve 2010 sayımları arasında 206.004'ten 205.949'a hafif bir düşüş göstermiştir. 2019 itibariyle nüfusun 226.900 olduğu tahmin ediliyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.stat.tj/en/database-socio-demographic-sector|başlık=Socio-demographic sector / Agency on statistics under President of the Republic of Tajikistan|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.stat.tj|yayıncı=}}</ref> Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi'ne göre, Dağlık Badahşan'daki ana etnik grup Pamirlerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php|başlık=Population census of Tajikistan, 2000|erişimtarihi=27 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.demoscope.ru|yayıncı=}}</ref> Pamirlerden sonra ise Kırgızlar ve diğer gruplar gelmektedir. Bölgedeki en büyük şehir 30.000 nüfusu ile Horog şehridir.<ref name=":0" /> İkinci en büyük yerleşim yeri ise 4000 sakiniyle Murghab şehridir. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi Pamir dilinin pek çok farklı lehçesine ev sahipliği yapmaktadır. Orta Asya ülkeleri içinde Türkçe konuşulmayan tek ülke olan Tacikistan'da [[Tacikçe]] ve [[Pamir dilleri]] İran dil ailesi içinde yer almaktadır.<ref name=":1">Abazov, R. (2008). ''The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia.'' Palgrave Macmillan: New York.
</ref> Dağlık Badahşan'da konuşulan başlıca [[Doğu İran dilleri|Pamir lehçeleri]] arasında [[:en:Shughni_language|Şugni]], [[:en:Rushani_language|Ruşani]], [[:en:Wakhi_language|Vahi]], [[:en:Ishkashimi_language|İşkaşim]], [[:en:Sarikoli_language|Sarıkol]], [[:en:Yazghulami_language|Yazgulyam]], [[:en:Khufi_language|Hufi]], [[:en:Bartangi_language|Bartangi]] gibi diller yer almaktadır. Vanj nehri vadisinde konuşulan bir dil olan Vanji ise 19. yüzyılda yok olmuştur. Bölgede bu dilleri konuşan insan sayılarının çok az olması nedeniyle bu diller tehlike altındadır. Örneğin Şugni dilini konuşan kişi sayısı 84.000, Sarıkol dilini konuşanların sayısı 45.000, Yazgulyam dilini konuşanların sayısı ise 11.000'dir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/sgh|başlık=Shughni Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/srh|başlık=Sarikoli Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/languages/yah|başlık=Yazgulyam Language {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=joshuaproject.net|yayıncı=}}</ref> Murghab bölgesinde hatırı sayılır sayıda [[Kırgızca]] konuşan kişi bulunmaktadır. Rusça ve Tacikçe de Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde yaygın olarak konuşulmaktadır. Dağlık Badahşan Özerk bölgesinde dini çoğunluk Şii öğretisine bağlı İsmailî kolundandır ve [[IV. Ağa Han|Ağa Han]]'a bağlılık yaygındır.<ref name=":1" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://magazines.gorky.media/novyi_mi/1998/3/chuzhaya-vojna.html|başlık=Чужая война|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=Novy Mir|yayıncı=}}</ref>[[Dosya:Transport-dush-khorog.jpg|küçükresim|287x287pik|Horog-Duşanbe Yolu|sol]]
== Ulaşım ==
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesini dünyaya bağlayan iki yol bulunmaktadır. Horog-[[Duşanbe]] yolu ve Horog [[Oş]] yolu. Horog'u [[:en:Kulma_Pass|Karasu Geçidi]] ile Çin'deki [[Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi|Taşkurgan'a]] bağlayan yol ise oldukça zorlu bir güzergahtır. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, [[Hayber Pahtunhva]] ve [[Gilgit-Baltistan|Gilgit Baltistan]]'dan dar ama neredeyse geçilmez olan [[Vahan Koridoru]] ile ayrılmaktadır. Horog Havaalan'ından [https://www.tajikairlines.com/en/ Tacik Air] ile 2014 yılından beri düzenli olarak [[Duşanbe]]'ye uçuşlar sağlanmaktadır.
| |||