Vikipedi

Dağlık Badahşan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.113.507 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
Eren Evran (mesaj | katkılar)
45 değişiklik
Nüfus ve Dil
134. satır:
 
[[Dosya:Gorno badakhshan map.png|sağ|küçükresim|260x260px|Dağlık Badahşan Özerk Cumhuriyeti.]]
'''Dağlık Badahşan''' [[Özerk idari bölüm|Özerk Bölgesi]] ([[Tacikçe]]: ''Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон/Viloyati Muhtori Kuhistoni Badahşon'') [[TacikistanPamir Dağları]]'ında oluşturanbulunan dörtve ildenTacikistan'ın doğusunda yer alan özerk bir biridirbölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.stat.tj/en|başlık=Agency on statistics under the President of the Republic of Tajikistan / Agency on statistics under President of the Republic of Tajikistan|erişimtarihi=25 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.stat.tj|yayıncı=}}</ref> Başkenti [[:en:Khorugh|Horog]] şehridir.
[[Dosya:Khorog panorama.jpg|orta|küçükresim|938x938pik|Başkent Horog]]
 
140. satır:
[[Nâsır-ı Hüsrev]]'in mezarının da bulunduğu yer olan [[Afganistan]]'nın Kuzey-Doğu'sundaki [[Badahşan (il)|Badahşan İli]] ile [[Tacikistan]]'ın bu özerk ''"Dağlık Badahşan"'' yöresinde [[dîn|dini]]<nowiki/>çoğunluk [[Pamir Alevîliği]] ile [[Nizârîler]]'den meydana gelmektedir.<ref name=davlat>{{Web kaynağı | yazar = Suhrobsho Davlatshoev | yayıncı = School of Social Sciences of Middle East Technical University, Turkey (M.S. thesis) | yıl = 2006 | url = http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12607111/index.pdf | başlık = The Formation and Consolidation of Pamiri Ethnic Identity in Tajikistan. Dissertation | erişimtarihi = 25 Ağustos 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120205234958/http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12607111/index.pdf | arşivtarihi = 5 Şubat 2012 | ölüurl =evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://tajikistan.orexca.com/gorno_badakhshan_region.shtml |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=20 Ekim 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20141020030957/http://tajikistan.orexca.com/gorno_badakhshan_region.shtml |arşivtarihi=20 Ekim 2014 |ölüurl=evet }}</ref>
 
1895 öncesinde Bugünkü Dağlık badahşan bölgesi Darvaz, Shugnon ve Wakhan bölgelerini kapsayan birkaç yarı özerk devletçikten oluşmaktaydı. Bu bölgeler şu anda Dağlık Badahşan ve Afganistan’ın [[Bedahşan (il)|Badahşan]] vilayetine bağlıdır. Badahşan bölgesi günümüzde Tacikistana bağlı Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Afganistana bağlı Badahşan Vilayeti ve Çin’in [[Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi|Taşkurgan]] otonom bölgesine karşılık gelmektedir. Bölge Çin İmparatorluğu, Rus İmparatorluğu ve Afganistan Emirliği tarafından ele geçirilmiştir. [[Çing Hanedanı]]'nın yönetimdeki Çin İmparatorluğu [[Pamir Dağları]]'nın tamamını kontrol etse de Çin askeri bölükleri sadece [[Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi|Taşkurgan]]’ın doğusundaki geçitleri hakimiyeti altına alabilmiştir. 1890'larda Çin, Rusya ve Afgan hükümetleri Badahşan'ı kendi aralarında bölen bir dizi anlaşma imzaladılar, ancak Çin, Tacikistan hükümeti ile 2002 yılında bir anlaşma imzalayana kadar bu sınırlara itiraz etmeye devam etti.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/zzjg_663340/tyfls_665260/tyfl_665264/2626_665266/t22820.shtml|başlık=China's Territorial and Boundary Affairs|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=30 Haziran 2003|çalışma=www.fmprc.gov.cn|yayıncı=Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı}}</ref>
 
Dağlık Badahşan bölgesi Ocak 1925 yılında oluşturuldu ve 1929 yılından Tacikistan'ın Birlik Cumhuriyeti olması ile Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi olarak [[Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'ne bağlandı. 1950’li yıllarda İrani bir etnik grup olan [[Pamirler]] ve yerli halk zorla Tacikistanın’ın güney batısına yerleşmeye zorlandılar. 1955 yılında ise Gharm bölgesinin dağıtılmasıyla bu bölgenin toprakları da Dağlık Badahşan bölgesine dahil edildi.
 
1992 yılında [[Tacikistan içİç savaşınınSavaşı]]'nın başlamasıyla Dağlık Badahşan bölgesi Tacikistan’dan bağımsızlığını ilan etti. Tacikistan iç savaşı esnasında bölgede yaşayan Pamirler iç savaştaki rakip gruplar tarafından hedef alındı ve Dağlık Badahşan iç savaş esnasında İslamcılar tarafından oluşturulan [[:en:United_Tajik_Opposition|Birleşik Tacik Muhalefeti]] için bir kale oldu. Sonrasında ise Dağlık Badahşan Hükümeti bağımsızlık kararından geri adım attı. Dağlık Badahşan, Günümüzde Tacikistan içerisindeki otonom bölge statüsünü korumaktadır.<ref name="davlat" /> <ref>{{Web kaynağı|url=https://www.orexca.com/tajikistan/regions/gorno_badakhshan_region.htm|başlık=Gorno-Badakhshan Autonomous Oblast (GBAO)|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.orexca.com|yayıncı=}}</ref>2011 yılında Tacikistan, Pamir Dağları'ndaki 1.000 km²'lik arazinin Çin Halk Cumhuriyeti'ne devredilmesine yönelik 1999 tarihli bir anlaşmayı onaylayarak 130 yıllık bir anlaşmazlığı sona erdirdi ve Çin'in 28.000 km²'nin üzerindeki Tacikistan toprakları üzerindeki iddialarından vazgeçti.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-12180567|başlık=Tajikistan cedes land to China|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=13 Ocak 2011|dil=en-GB|çalışma=BBC News|yayıncı=|ad=|soyadı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/china/Chinas-area-increases-by-1000-sq-km/articleshow/7269616.cms|başlık=China's area increases by 1000 sq km - The Times of India|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=16 Ocak 2011|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
 
2012 yılında bölgede Tacik ordusu ile eski bir savaşçı lider Talip Ayombekov'a sadık militanlar arasında bir Tacik generalin öldürülmesi suçlamasıyla bir dizi çatışma yaşandı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.refworld.org/docid/501fae012.html|başlık=Refworld {{!}} Tajikistan: Khorog Hard Hit by Gunbattles|erişimtarihi=23 Aralık 2020|tarih=31 Temmuz 2012|dil=İngilizce|çalışma=Refworld|yayıncı=|ad=United Nations High Commissioner for|soyadı=Refugees}}</ref>
150. satır:
== Coğrafya ve Bölgeler ==
[[Dosya:Lenin Peak.jpg|alt=İbn-i Sina Zirvesi|küçükresim|257x257pik|Lenin (İbn-î Sîna) Zirvesi]]
Ülkenin %40'ını kaplayan il oldukça dağlıktır. Dağlık Badahşan adı [[Rusça]]'dan (''Gorno Badahşan'') gelir. İlin doğu topraklarının büyük bölümü üzerinde [[Çin]], [[Xinjiang]] eyaletinin bir bölümü olduğu gerekçesiyle hak iddia eder. 64.000 kilometrekarelik yüzölçümü ile ülkenin en büyük ili olsa da 206.000'lik nüfusu ile en az nüfuslu bölgesidir. Darvoz bölgesi, ilinBadahşan Özerk Bölgesi'nin batı çıkıntısıdır. Orta-batı Dağlık Badahşan, çoğunlukla [[Ceyhun|Ceyhun Nehri]]'nin bir kolu olan [[Panj Nehri]]'ne akan nehir vadileriyle ayrılmış bir dizi doğu-batı sıradağlar bölgesidir. [[:en:Murghob_District|Murghob]] Bölgesi, Dağlık Badahşan bölgesinin doğusunun yarısından fazlasını kaplar ve çoğunlukla batısında yer alan yüksek dağlara sahip ıssız bir yayladır.
 
* [[:en:Darvoz_District|Darvoz Bölgesi]] (en kuzeybatı)
159. satır:
* [[:en:Ishkoshim_District|Ishkoshim Bölgesi]] (en güneybatı)
* [[:en:Murghob_District|Murghob Bölgesi]] (doğunun üçte ikisi)
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Tacikistan'ın tüm doğu bölümünü kapsar ve doğuda Çin'in [[Sincan Uygur Özerk Bölgesi]], güneyde Afganistan'ın [[Bedahşan (il)|Badahşan]] Eyaleti ve kuzeyde Kırgızistan'ın [[Oş]] Bölgesi ile sınır komşusudur. Tacikistan içinde bölgenin batı sınırı, [[Karategin]] ile komşu iken ve güney batı sınırı (Darvoz Bölgesi) ise [[Hatlon ili|Hatlon]] Bölgesi komşudur. En yüksek dağlar, dünyanın çatısı olarak bilinen [[Pamir Dağları|Pamir]] (eski [[:en:Mount_Imeon|Imeon Dağı]]) Dağlarıdır. Eski Sovyet Orta Asya'daki7daki 7.000 metrelik beş zirvenin üçü Dağlık Badahşan bölgesinde bulunmaktadır. 7.495 metrelik [[Somoni Zirvesi|İsmail Samanî Zirvesi]] (eski adıyla Komünizm Zirvesi ve ondan önce, Stalin Zirvesi; 7,495 m), Kırgızistan sınırındaki 7.134 metrelik [[:en:Lenin_Peak|İbn Sina Zirvesi]] (eski adıyla Lenin Zirvesi ve Kırgız tarafında hala bu adla biliniyor;bilinmektedir) ve 7,134.105 m), vemetrelik [[:en:Peak_Korzhenevskaya|Korzenevskaya Zirvesi]] (7,105 m).
 
== Nüfus ==
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin nüfusu, 2000 ve 2010 sayımları arasında 206.004'ten 205.949'a hafif bir düşüş göstermiştir. 2019 itibariyle nüfusun 226.900 olduğu tahmin ediliyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.stat.tj/en/database-socio-demographic-sector|başlık=Socio-demographic sector / Agency on statistics under President of the Republic of Tajikistan|erişimtarihi=26 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.stat.tj|yayıncı=}}</ref> Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi'ne göre, GBAO'daki ana etnik grup Pamirlerdir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php|başlık=Population census of Tajikistan, 2000|erişimtarihi=27 Aralık 2020|tarih=|çalışma=www.demoscope.ru|yayıncı=}}</ref> Pamirlerden sonra ise Kırgızlar ve diğer gruplar gelmektedir. Bölgedeki en büyük şehir 30.000 nüfusu ile Horog şehridir.<ref name=":0" /> İkinci en büyük yerleşim yeri ise 4000 sakiniyle Murghab şehridir. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi Pamir dilinin pek çok farklı lehçesine ev sahipliği yapmaktadır. Orta isinde Türkçe konuşulmayan tek ülke olan Tacikistan'da Tacikce ve Pamir dilleri İran dil ailesi içinde yer almaktadır.<ref name=":1">Abazov, R. (2008). ''The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia.'' Palgrave Macmillan: New York.
 
</ref>
 
== Enerji ==
Tacikistan ve Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin yüzde 90'ının dağlarla kaplı olması nedeniyle hidroelektrik enerji bölge için önemlidir. 1970 ve 1980'lerde Tacikistan, Orta Asya Cumhuriyetleri içerisinde en çok hidroelektrik enerjisi üreten ülkedir.<ref name=":1" /> 2019 yılında, Avrupa Birliği ve Almanya, Shokhdara nehri boyunca 11 MW'lık bir nehir tipi hidroelektrik santralinin inşasını finanse etmek için Tacikistan Hükümeti ile koordineli olarak 37 milyon Euro taahhüt etti. Projenin Afganistan'daki Badahşan Eyaletine de enerji sağlaması amaçlanmaktadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://eeas.europa.eu/delegations/tajikistan_me/71631/EU%20Commits%2020%20Million%20Euros%20for%20HPP%20Construction%20in%20Tajikistan|başlık=EU Commits 20 Million Euros for HPP Construction in Tajikistan|erişimtarihi=23 Aralık 2020|tarih=6 Aralık 2019|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
 
== Ayrıca bakınız ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Dağlık_Badahşan" sayfasından alınmıştır