Vikipedi

Fiziki coğrafya: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
776.337 değişiklik
4 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.7
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.112.624 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
1. satır:
[[Dosya:Land ocean ice cloud 1024.jpg|thumbküçükresim|300px|Dünya yüzey ve atmosferinin renkli resmi. NASA [[Goddard Space Flight Center]] image.]]
'''Fiziki coğrafya''' (aynı zamanda '''jeosistemler''' ve '''fizyografi''' olarak da bilinir) [[coğrafya]]nın büyük alanlarından biridir<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/1b.html |başlık=Fundamentals of Physical Geography, 2nd Edition, by M. Pidwirny, 2006 |erişimtarihi=6 Kasım 2013 |arşiv-urlarşivurl=https://web.archive.org/web/20090501091314/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/1b.html |arşiv-tarihiarşivtarihi=1 Mayıs 2009 |ölüurl=no hayır}}</ref>. Fiziki [[coğrafya]]; insan coğrafyasının alanı olan kültürel çevre aksine, [[atmosfer]], [[hidrosfer]], [[biosfer]] ve [[jeosfer]] gibi doğal çevrelerin süreç ve değişimlerini inceleyen doğa bilimi dalıdır.
 
Fiziki coğrafyanın yapısı içinde; [[Dünya]] birkaç küre veya çevreye ayrılarak incelenir. Bunlardan başlıcaları; [[atmosfer]], [[biosfer]], [[buzulküre]], [[jeosfer]], [[hidrosfer]], [[litosfer]] ve [[pedosfer]]dir. Fiziki coğrafya araştırmaları genelde disiplinler arasıdır ve sistemsel yaklaşımı kullanır.
 
== Alt dallar ==
[[Dosya:Delicate Arch LaSalle.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|A [[Doğal Kemer]].]]
Fiziki coğrafya aşağıda listelenen birkaç alt alana ayrılır:
 
* '''[[Jeomorfoloji]]''' Dünyanın [[litosfer|yüzeyinin]] tarih de ve günümüzdeki şeklini alırken geçirmekte olduğu süreçleri inceleyen alandır. Jeomorfoloji de birkaç alt alana sahiptir. Bunlar; Çöl, Alüvyal gibi yer şekillerinin incelenmesini içermekle birlikte, köklerinde tektonik ve iklimsel süreçleri incelemeleri yönüyle birleşirler. Jeomorfoloji; gözlem, fiziksel deney ve jeomorfometri yani sayısal modelleme yöntemlerini kullanarak yer şekillerinin geçmişi ve dinamiğini anlayıp gelecekte olabilecek değişiklikleri öngörmeye çalışır.
 
[[Dosya:Meander-en.svg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Menderes]] oluşumu.]]
 
* '''[[Hidroloji]]''' öncelikli olarak yeryüzünde hareket eden ve birikmiş su kütlelerinin miktar ve kalitesiyle ilgilenir. Bu yüzden; [[akarsu]]lar, [[göller]], [[buzul su kütleleri]]nin süreç ve dinamiklerinin araştırılmasını kapsar. Hidroloji tarihsel olarak [[mühendislik]] çalışmalarıyla önemli bir bağ kurmuştur. Bu yüzden araştırmalarında birçok sayısal yöntem geliştirmiştir. Bununla beraber sistemler yaklaşımı olan [[Dünya Bilimi]] ile de iç içedir. Hidroloji diğer alanlar gibi, kendi alanıyla etkileşimde olan yer küreleri de inceler.
 
[[Dosya:Grosser Aletschgletscher 3178.JPG|thumbküçükresim|sağ|100px|Alp Buzulu.]]
 
*'''[[Buzul bilimi]]''' [[Buzul]] ve buz tabakalarını inceleyen ya da daha genel tabirle [[buzul]] içeren doğa olaylarını inceleyen bilimdir. Buz bilimi kıtasal buzları ve alp buzlarını ayrı inceler. Buna rağmen ikisinde de buz ve buzul tabakalarının, şu anki iklimle olan ilişkisini, dinamiğini ve bunun çevreye olan etkisini araştırır. Buz bilimi aynı zamanda birçok alt alana sahiptir. Örnek olarak; [[Kar Hidrolojisi]] ve [[Buz Jeolojisi]] gibi.
 
[[Dosya:Línea de Wallace.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Wallace Çizgisi]].]]
 
* '''[[Biyocoğrafya]]''', türlerin [[coğrafi]] olarak dağılımı ve dinamiğini inceleyen bilim dalıdır. Biyocoğrafya, [[Alfred Russel Wallace]] çalışmaları sonucu ortaya çıkmıştır. Buna rağmen biyocoğrafya 20.'yy. öncesinde dış görünümüyle tarihsel, yaklaşımı ile tanımsal olarak görülmüştür. Bu bilimi tetikleyen ana sebep evrim, plaka tektoniği ve ada biyocoğrafyası teorisi olmuştur. Alan; [[Ada biyocoğrafyası]], [[Paleobiyocoğrafya]], [[Filocoğrafya]], [[Hayvan coğrafyası]] ve [[Bitki coğrafyası]] alt dallarına sahiptir.
 
[[Dosya:Phanerozoic Climate Change.png|thumbküçükresim|sağ|100px|İklim Değişimi.]]
 
* '''[[Klimatoloji]]'''; Uzun bir zaman diliminde etkisini gösteren hava durumu olaylarını, bilimsel olarak inceleyen alandır. Klimatoloji hem mikro(yerel) hem de makro (küresel) iklimleri ve bunlara etkisi olan doğal ve beşeri etkenleri inceler. Alan aynı zamanda çeşitli bölgelerin iklimlerinin incelenmesi için zamana ve yere bağlı olarak çeşitli alt alanlara ayrılmıştır. Bunlardan bazıları ;Tropikal siklon yağış klimatolojisi ve Plaeoklimatoloji'dir.
* '''[[Meteoroloji]]'''; Klimatolojinin aksine kısa vade de olmuş doğa olaylarını inceler. Bu alandaki çalışmalar çok eskilere dayansa da önemli gelişmeler 18. yüzyıl 'da gerçekleşmiştir.
 
[[Dosya:Nitrogen Cycle.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Nitrojen döngüsü]].]]
 
* '''[[Pedoloji]]''' Doğal çevrede olan toprakları inceler. Toprak biliminin iki dalından biridir. [[Edapoloji]] diğer daldır. Pedoloji esas olarak toprak oluşumu, [[toprak morfolojisi]] ve toprak sınıflandırılmasıyla ilgilenir. Fiziki coğrafyada pedoloji'nin çokça incelenmesinin sebebi; iklim, toprak canlıları ve topraktaki minerallerin arasında olan ilişkinin, çevreye olan etkisidir.
* '''[[Paleocoğrafya]]'''; Jeolojik zaman içinde kıtaların dağılımında [[stratigrafik]] olarak korunmuş, yer altı coğrafyasını inceleyen disiplinler arası bir alandır. Kıtaların pozisyonuna dair bulguların neredeyse hepsi fosiller ve [[paleomanyetizma]] aracılığıyla bulunmuştur. Bu veriler kullanılarak kıtasal kaymalar plaka tetoniği ve süper kıtalara dair kanıtlar bulunmuştur. Bu da [[Wilson döngüsü]] gibi paleocoğrafik teorileri desteklemiştir.
 
[[Dosya:Portcampbellcliffs.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|Yüksek enerjili kıyı şeridi.]]
 
* '''[[Kıyı coğrafyası]]'''; okyanus ve kara arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır. Kıyı hava durumu sonuçları, dalga hareketleri, tortu hareketleri ve insanların kıyılarla etkileşimini anlamayı hedefler. Kıyı coğrafyası başlıca olarak kıyı yer şekillerinin jeomorfolojik araştırmasının yanı sıra, deniz seviyesindeki değişiklikleri ve sebeplerini inceler.
 
[[Dosya:Thermohaline circulation.png|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Termohalin dolaşımı]].]]
 
* '''[[Okyanus bilimi]]''' Dünya üzerindeki okyanus ve denizleri inceleyen bilim dalıdır. Deniz canlıları, ekosistem dinamiği, okyanus akımları, dalgalar, jeofiziki sıvı hareketleri, plaka tektoniği, deniz tabanı jeolojisi, kimyasal maddelerin dalgalanması ve okyanus içi ve çevresindeki fiziksel olaylar dahil olmak üzere birçok konuyu kapsar. Bu kadar çeşitli konuya sahip olması okyanus bilimcileri okyanusu anlamada, bir arada çalışmaya zorlar.
* '''[[Kuvaterner bilimi]]''' Son 2.6 milyon yıl olan [[Kuaterner]] dönemini inceleyen bilimdir. Bu alan son buz çağını [[Holosen]] dönemi inceleyerek geçmişteki çevreyi ve iklimsel değişimleri anlamaya çalışır
 
[[Dosya:Indiana Dunes Habitat Fragmentation.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Habitat parçalanması]].]]
 
* '''[[Manzara ekolojisi]]'''; Landscape ekolojisi coğrafyanın ve ekolojinin alt disiplinidir. Alan;Alman coğrafyacı Carl Troll tarafından kurulmuştur. Landscape ekolojisi problemlere uygulamalı ve bütüncül bağlamda yaklaşır. Biyocoğrafyayla arasındaki temel fark enerji ve materyallerin dağılımını incelemesidir.
 
[[Dosya:Geabios3d.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Digital yükseklik modeli]].]]
 
* '''[[Jeomatik]]''' Jeomatik biliminin alanı yere bağlı bilgilerin; depolanması, işlenmesi ve toplanmasıdır. [[Jeomatik]]; [[Jeodezi]], [[Cbs]] (Coğrafi Bilgi Sistemi) ve uzaktan algılamayı da içerir.
 
[[Dosya:Aralship2.jpg|thumbküçükresim|sağ|100px|[[Tuzlanma]].]]
 
* '''[[Çevresel Coğrafya]]''' İnsan (beşeri) ve doğal çevrenin yere bağlı olarak etkileşimini inceler. Bu alan insan ve coğrafya arasında köprü olduğu için coğrafi bilgilerin yanı sıra, toplumsal algı konusunda bilgi gerektirir. Bu alan eskiden [[çevresel determinizm]] ile daha aktif olmasına rağmen günümüzde Antropoloji biliminin alt alanı haline gelerek eski aktivitesini yitirmiştir.
102. satır:
 
== Tanınmış Coğrafyacılar ==
[[Dosya:Alexander von Humboldt-selfportrait.jpg|thumbküçükresim|sağ|200px|[[Alexander von Humboldt]], Fiziki Coğrafya'nın kurucusu olarak kabul edilir.]]
 
* [[Eratosthenes]] (276{{spaced ndash}}194&nbsp;M.Ö)
143. satır:
 
== Diğer eserler ==
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Smithson |ad=Peter |yardımcıyazarlareşyazarlar=et al. |başlık=Fundamentals of the Physical Environment |yayıncı=Routledge, London |yıl=2002}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Holden |ad=Joseph |başlık=Introduction to Physical Geography and the Environment |yayıncı=Prentice-Hall, London |yıl=2004}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Summerfield |ad=Mike |başlık=Global Geomorphology |yayıncı=Longman, London |yıl=1991}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Wainwright |ad=John |yardımcıyazarlareşyazarlar=Mulligan, M. |başlık=Environmental Modelling: Finding Simplicity in Complexity |yayıncı=John Wiley and Sons Ltd, London |yıl=2003}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Strahler| ad=Alan |yardımcıyazarlareşyazarlar=Strahler Arthur|başlık=Introducing Physical Geography |yayıncı=Wiley,New York|yıl=2006}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Inkpen |ad=Robert |başlık=Science, Philosophy and Physical Geography |yayıncı=Routledge, London |yıl=2004}}
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Fiziki_coğrafya" sayfasından alınmıştır