Uzay: Revizyonlar arasındaki fark

{{Main|Big Bang}}[[Büyük Patlama]] teorisine göre, yakın [[evren]] yaklaşık 13.8 milyar yıl önce<ref name=planck_2013 /> hızla genişleyen son derece [[Sıcaklık|sıcak]] ve yoğun bir durumdaydı<ref name=":5">{{Web kaynağı|url=https://spaceplace.nasa.gov/big-bang/en/|başlık=What Is the Big Bang? {{!}} NASA Space Place – NASA Science for Kids|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=spaceplace.nasa.gov}}</ref>. Yaklaşık 380.000 yıl sonra [[Evren]], [[Proton|protonların]] ve [[Elektron|elektronların]] birleşip [[Hidrojen|hidrojeni]] oluşturmasına izin verecek kadar soğumuştu. Bu gerçekleştiğinde, [[madde]] ve [[enerji]] ayrıldı ve [[Foton|fotonların]] sürekli genişleyen uzayda özgürce dolaşmasına izin verdi. <ref name="SciAm301_1_36" /> İlk genişlemenin ardından kalan madde, o zamandan beri [[Yıldız|yıldızlar]], [[Galaksi|galaksiler]] ve diğer astronomik nesneleri oluşturmak için kütleçekimsel çöküşe uğradı ve şimdiki uzayı oluşturan derin bir boşluk bıraktı. <ref name="SciAm301_1_36" />Işık hızı belirli bir hıza sahip olduğundan, bu teori aynı zamanda gözlemlenebilir evrenin boyutunu da sınırlar. <ref name="SciAm301_1_36"/> Bu, sebeple yukarıda belirtilen gibi uzayın [[sonsuz]] veya sonlu olup olmadığı hakkında kessin kanıtlar yoktur. [[Gözlemlenebilir Evrendeevren|Gözlemlenebilir evrende]] yalnızca 10⁸⁰ parçacık var, yani bu, bir [[Metreküp|metreküpteki]] (m³) olası madde konfigürasyonlarından çok daha az<ref name=":3" />. Evren gerçekten sonsuz ise, [[Dünya|Dünya'dan]] dışarıya doğru seyahat ederseniz, sonunda bir metreküp uzay boşluğunun tekrarlandığı bir yere ulaşacaksınız<ref name=":3" />. Ne kadar uzağa giderseniz, o kadar çok kopya bulacaksınız. Yani bu demek oluyor ki eğer evren sonsuz ise birbirini tekrar eden bir çok konfigürasyon ile sınırlıdır<ref name=":3" />. Ancak bu onun sonlu olduğu anlamına gelmez yalnızca sonuna ulaşamayacağınız anlamına geliyor. Çünkü temel olarak uzay sürekli genişlemektedir<ref>{{Web kaynağı|url=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/evrenin-genislemesi-ne-anlama-geliyor|başlık=Evrenin Genişlemesi Ne Anlama Geliyor?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2015-04-27|dil=tr|çalışma=TÜBİTAK Bilim Genç}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.bulutsu.org/evreninharitasi/bigbang.php|başlık=Büyük Patlama ve Evrenin Genişlemesi|erişimtarihi=2020-11-16|çalışma=www.bulutsu.org}}</ref>.

Evrenin oluşumu ile ilgili şöyle bir [[kozmolojik]] [[kronoloji]] sıralaması yapılabilir;

• Büyük Patlama'dan sonraki 1 [[Planck zamanı|Plancklık]] sürede, yani 10-⁴³ saniyede, [[Kütleçekim|kütleçekimi]] kuvvetinin etkisi altında, [[Kuantum mekaniği|kuantum mekaniğinimekaniğinin]] süreci değerlendirilir. parçacıklar ve yoğun alanlar [[hacim]] kazanmaya başlar. Bu an içinde Evren, sadece 10-³³ [[santimetre]] boyundadır, [[Homojenlik|homojendir]] ve [[İzotropi|izotropiktir]]. Bu anda sıcaklığıda 10³² Kelvin sıcaklığına yakındır.<ref name=":4">{{Web kaynağı|url=https://evrimagaci.org/buyuk-patlama-nedir-buyuk-patlama-sirasinda-neler-yasandi-7758|başlık=Büyük Patlama Nedir? Büyük Patlama Sırasında Neler Yaşandı?|erişimtarihi=2020-11-16|dil=tr|çalışma=Evrim Ağacı}}</ref><ref name=":5" />

• Bu noktada [[Enflasyon (kozmoloji)|enflasyon]] (hızlı genişleme) başlar.<ref name=":4" /><ref name=":6">{{Web kaynağı|url=https://academic.oup.com/astrogeo/article/54/2/2.28/302975|başlık=What is the big bang ?|erişimtarihi=12.15.2015|tarih=|çalışma=big bang|yayıncı=OXFORD Acedemic}}</ref>

• Büyük Patlama'dan sonraki 10-³³ saniyede [[Enflasyon (kozmoloji)|enflasyon]] dönemi biter. Sıcaklık bu noktada yeniden 10²⁷ ila 10²⁸ Kelvin dolaylarındadır; çünkü enflasyona neden olan vakum enerjisi yoğunluğu [[Isı|ısıya]] dönüşür. Enflasyon evresi o kadar hızlı yaşanmıştır ki, bu evre sonunda Evren'in görünen yaşı sadece 10-³⁵ saniyedir. Bu genişleme dolayısıyla Evren'in [[Planck zamanı|Planck]] zamanındaki homojen kısımları 100 santimetre genişliğe ulaşmıştır ve büyüme faktörü 10³⁵ civarındadır. Ancak bu dönemde kuantum dalgalanmalar nedeniyle homojen olmayan kısımlar belirmeye başlamıştır. Bunlar, rastgele bir şekilde Evren'in dokusuna dahil olmaktadır ve her ölçekte eşit güce sahiptirler.<ref name=":4" /><ref name=":6" />

• [[Baryon]] parçaları oluşmaya başlar, yani [[baryogenez]] işlemi gerçekleşirargerçekleşir. [[Antimadde]] ile madde arasındaki reaksiyon sürelerinde bir kırılma yaşanır. Her 1⁶ [[antiproton]] için ~1⁵ [[proton]] ve 1⁸ [[foton]] saçılmaya başlar.<ref name=":4" />

• Evren, bundan sonraki 0.0001 saniye boyunca 10¹³ Kelvin dolaylarına kadar soğur. [[Antiproton|Antiprotonlar]], protonlarla birleşerek enerjiye dönüşür; oluşan enerji yoğunlukla proton ve foton'a harcanır.<ref name=":4" />

• Evren, ömrünün 1. saniyesine kadar 10¹⁰ Kelvin'e soğur. Zayıf vakum kuvveti sebebiyle protonveproton ve [[nötron]] oranı sabite yaklaşır. Evren'in homojen kısmı 1019.5 santimetre genişliğe ulaşmıştır.<ref name=":4" />

• Evren, 100 saniye sonra 1 milyar Kelvin'e soğur. Elektronlar ve [[Pozitron|pozitronlar]] birbirlerini [[Nötr|nötrlerler]] daha fazla foton üretirler. Protonlarla nötronlar birleşerek [[Dötron|dötronları]] üretirler. Bunlar bir araya gelerek [[Helyum|helyumu]] üretirler. Bu süreçler sonucunda %75 [[hidrojen]], %25 [[helyum]] kütlesine sahip bir evren oluşur. Dötron-proton oranı milyonda 30 parçaya ulaşır. Proton veya nötron başına 2 milyar foton vardır.<ref name=":4" /><ref name=":6" />

• Büyük Patlama'dan 1 ay sonra kadar sonra, Mikrodalga Art Alan [[Işıma|Işıması'nın]] taşınabilir yapısı ortaya çıkar.<ref name=":4" />

• Büyük Patlama'dan 56.000 yıl sonra madde yoğunluğu ile [[radyasyon]] yoğunluğuna eşit hale gelir ve sıcaklık 9000 Kelvin civarındadır. Karanlık madde heterojenlikleri çökmeye başlar.<ref name=":4" />

• Protonlar ve elektronlar bir araya gelerek nötral [[hidrojen]] oluşturur. Evren bu noktada transparan bir bütünlük kazanır. Sıcaklık 3000 Kelvin civarına düşmüştür ve aradan 380.000 yıl geçmiştir. Normal madde artık karanlık madde kümeleri oluşturmaya başlar. Artık bu noktada, CMB'den Evren'in şekli görülebilir bir şekil kazanır.<ref name=":4" />

• Büyük Patlama'dan 100-200 milyon yıl sonra saçılmış olan ve [[yıldız]] oluşturan nebula'lar[[Nebula|nebulalar]] ve [[Kozmik toz|kozmik tozlar]] ilk yıldızları oluşturur<ref>{{Web kaynağı|url=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/yildizlar-nasil-olusur|başlık=Yıldızlar Nasıl Oluşur?|erişimtarihi=2020-11-16|tarih=2015-04-27|dil=tr|çalışma=TÜBİTAK Bilim Genç}}</ref>. İlk [[süpernova]] patlaması sonucu [[karbon]], [[nitrojen]], [[oksijen]], [[silikon]], [[magnezyum]], [[demir]] ve daha fazla [[element]] uzaya saçılır.Karanlık madde kümeleri galaksileri oluşturmaya başlar, yıldızlar ve kozmik tozlar bir araya gelmeye başlar. [[Galaksi]] kümeleri oluşmaya başlar. Günümüzden 4.6 milyar yıl önce, Büyük Patlama'dan 9.22 milyar yıl sonra [[Güneş Sistemi|güneş sistemi]] ve [[Güneş]] oluşmaya başlar.Evren'in ömrünün 9.28 milyarıncı yılı içinde Dünya oluşur. Sıcaklık artık 2.725 Kelvin'e düşmüştür. Evren'in homojen kısımları 10²⁹ santimetreye kadar genişlemiştir.<ref name=":4" /><ref name=":6" />