Montesquieu: Revizyonlar arasındaki fark

Bir [[siyaset sosyolojisi]] geliştiren Montesquieu, esas ününü toplum, hukuk ve yönetim tarzı konusunda gerçekleştirdiği karşılaştırmalı araştırmadan almıştır. Siyaset ve hukuk konusunda tümevarımsal[[tümevarım]]sal ve deneysel bir yaklaşımı benimseyen filozof,; olguları kaydetmek yerine anlamayı, görüngüleri[[görüngü]]leri konu alan karşılaştırmalı bir soruşturmayı, tarihsel gelişmenin ilkelerine ilişkin sistematik bir araştırmanın temeli yapmayı itmiştir. Siyaset konusuna, şu halde bir tarih filozofu olarak yaklaşan Montesquieu, farklı politik toplumlardaki farklı pozitif hukuk sistemlerinin çok çeşitli faktörlere, örneğin,; halkın karakterine, ekonomik koşullarla iklime, vs., göreli olduğunu söylemiştir. O, işte bütün bu temel koşullara, "yasaların ruhu" adını vermiştir. Montesquieu bu bağlamda, üç tür yönetim tarzını birbirinden ayırmış ve bu devletlere uygun düşen yönetici ilke, iklim ve topraktan söz etmiştir. Buna göre, [[despotizm]] büyük devletlere, sıcak iklimlere uygun düşer ve korkuya dayanır. [[Britanya]] örneğinde olduğu gibi, ne soğuk ve ne de sıcak olan bir iklimin hüküm sürdüğü, orta büyüklükteki devletlere uygun düşen yönetim biçimi, monarşidir[[monarşi]]dir; söz konusu yönetim biçimi, şan ve şerefe dayanır. Buna karşın, soğuk iklimlere ve küçük devletlere uygun düşen rejim, demokrasidir[[demokrasi]]dir; demokrasinin yönetici ilkesinin [[erdem]] olduğunu öne süren Montesquieu, tüm insanlar için geçerli olan tek bir doğa yasası ve evrensel bir insan doğası olduğunu kabul eden akılcılığa şiddetle karşı çıkmış ve [[kuvvetler ayrılığı]] prensibini ortaya atmıştır. Geometri alanında çok olmasa da çalışmalar yapmıştır. Üçgende Alanalan ve benzerlik konularında birçok defa önerilerde bulunmuştur.

Yasaların da tâbitabi olduğu yasalar vardır. Kısaca yasaların da bir ruhu vardır. Montesquieu’ye göre ancak yasa düzeninin egemen olduğu bir toplum güçlü olabilirdi. Bu görüş tüm aydınlanma düşünürlerinin de ortak görüşü olmuştur. Her yasa toplumsal ihtiyaçların bir ürünüdür. Bu yasalar sosyal, ekonomik ve siyasisiyasî olabilir. Montesquieu, bu faktörlerin tümüne birden ''yasaların ruhu'' adını vermiştir. Din, geçmişte yaşanan olaylar, örf ve adetler de yasaların ruhuna etkide bulunur. Yani yasaların ruhu o yasaların meydana gelmesine yol açan faktörlerin tümüdür. Her ülkede yasaların ruhuna etki eden sebepler faklıdır. Ülkeler de bu faklılıklara göre biçimlenir.

Montesquieu, döneminin diğer filozofları gibi toplumların nasıl yönetildiği ve nasıl yöneltilmesi gerektiği konusunda üç yönetim biçimini belirlemiştir:

# '''Cumhuriyet''': Yönetim yetkisi ve egemenlik halkın tamamına aitse demokratik cumhuriyetten; eğer halkın bir kısmına ait ise [[aristokratik cumhuriyettencumhuriyet]]ten söz edilir. Bu kesimin büyümesi, rejimi demokrasiye yaklaştırır. Cumhuriyetin dayanağı olan ilke erdemdir. Erdem, ise yurt sevgisine, eşitliğe ve yasalara olan saygıya dayanır. Montesquieu cumhuriyeti küçük ülkeler için uygun görmüştür.

# '''Monarşi:''' Tek bir kişinin yasalarla belirlenmiş yönetimidir. Kralın yanında yasaları koyan bir [[parlamento]] bulunur. Monarşinin temel ilkesi ise onurdur[[onur]]dur. Çünkü tarihte kralların yanında çalışmadan zengin olmak isteyen, onurlu şerefli insanları küçümseyen ve engelleyen zayıf karakterli kişiler bulunur. Kralın yasalara uymamasıyla düzen bozulur. Montesquieu'ya göre [[monarşi]] Fransa için en uygun yönetim biçimi idi.

# '''İstibdat (Despotizm):''' Tek bir kişinin keyfikeyfî yönetimidir. Burada yasalar bulunmaz. Halkın değeri yoktur. Keza halk köle ruhlu insanlardır. Despotizmin temel ilkesi [[korku]] amacı ise huzurdur. Montesquieu despotizmi[[despotizm]]i büyük Doğu ülkeleri için uygun bulmuştur.

17. yüzyıldan sonra Avrupalıların Doğu'ya duydukları ilgiyi Doğu'yu gösterip ülkesinin krallıktan başlayarak bütün kurumlarını eleştirdi. [[İran]]'ı bahane olarak kullandı. Ancak kitapta toplumun değerlerin derine inilip eleştirilmiyor, sadece göze batan veya öne çıkmış konular üzerinde duruluyordu. Buna rağmen ''İran Mektupları'' bir eleştiri kitabıdır. Üzerinde durduğu ve eleştirdiği kişiler feodal beyler, saray adamları, saraysarayda çalışanlardan Louis [[XIV. Louis]]'e kadar uzanır. Ayrıca kitapta mutlak yönetimin (monarşi) nasıl bozulduğu ve despotizme döndüğüyle ilgili tespitler bulunur.

Konusu; İranlı Useck düşmanlarından kaçmak için Paris'te yaşayan arkadaşının yanına gider. Bu iki arkadaş İran'daki dostlarıyla mektuplaşırlar. Kitaptaki amaç Paris'teki iki İranlıyı anlatmak değil, onların gözünden Batı'yı ya da Fransa’yı anlatmaktır. Fransa'nın garipliklerini mizahçı bir dille ortaya koymaktır.

Montesquieu’ye göre [[Roma]], yükselişini önce kralların kişisel değerlerine sonra da imparatorluğun ve cumhuriyetin erdemlerine (disiplin, kanunlara saygı, yurdunu sevme, eşitlik duygusu, senatonun ölçülü davranması ve sözünü geçirmeyi bilmesine) borçludur. Çöküşü de imparatorluğun gelişigüzel bir şekilde büyümesinin, uzak ülkelerde yapılan savaşların, imparatorluğun savunmasında barbarlara güvenilmesinin ve törenlerin bozulmasının bir sonucudur.

Kuvvetler ayrılığı fikrini [[İngiltere]]'nin siyasisiyasî yapısından ilham alarak ortaya koymuştur. Yönetimin İngiltere'de olduğu gibi üçe ayrılması gerektiğini söyler.: Kralkral, soylular ve halk. Bu siyasisiyasî yapının ve yönetim biçiminin aynen Fransa'ya aktarılması gerektiğini söyler. Çünkü kuvvetlerin tek bir elde toplanması despotizmi ortaya çıkarabilir. Montesquieu günümüz kuvvetler ayrılığından farklı olarak hem sınıflar hem de erkler[[erk]]ler arasında bir ayrım yapılması gerektiğini öngörmüştür. Krala yürütmeyi; halk ve asilleri ise yasamanın içine koymayı hedeflemiştir. Yargı ise bağımsız kalacaktı. Montesquieu kuvvetler ayrılığı ile soyluları öne çıkarmayı planlamıştır.

=== SiyasiSiyasî Özgürlük ===

Özgürlük herkesin iddia ettiği gibi istediğimiz şeyler yapmak ya da istemediğimiz şeyleri yapmaya zorlanmamak değildir. Örneğin, devletin vergi istemesi halinde vatandaşlar vermek istemeyebilirler. Böyle bir durumda devlet vergiyi güç kullanarak zorla alır. Hiç kimse ''vergi vermek istemiyorum özgürlüğüme müdahale edemezsiniz'' diyemez. Özgürlük bu değildir. Böyle bir özgürlük tanımında devlet varlığını sürdüremez. Montesquieu'ya göre; özgürlük, yasaların izin verdiği her şeyi yapmaktır. İnsan, yasaların izin verdiği kadar özgürdür. Yasaların dışına çıkmak ise bir özgürlük değil, yasadeğilyasa ihlalidir.

Montesquieu'nun tanımladığı özgürlüğün sakıncası ise, vatandaşlara verilecek olan her hak ve özgürlüğün yasalarda tek tek belirlenmelidir. Zira yasalarda belirlenmemiş bir konuda özgürlük mevcut olmayacaktır. Her bir özgürlüğü belirleyip yasalarda tek tek saymak zor bir iş olacaktır.