Kurt: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
+{{notelist}} |
Taksonomi giriş |
||
30. satır:
Küresel kurt [[popülasyon (biyoloji)|popülasyonu]]nun 2018 yılında 200.000 ila 250.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir ve [[Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği|Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN)]] tarafından [[asgari endişe altındaki türler]] arasında kabul edilmektedir. Çiftlik hayvanlarına saldırmaları nedeniyle hayvancılıkla uğraşan çoğu topluluk tarafından nefret edilen ve avlanan ama bazı [[tarım toplumu|tarımla geçinen]] ya da [[Avcı-toplayıcı|avcı-toplayıcı]] topluluklar tarafından da aksine saygı duyulan kurtların insanlarla olan etkileşimleri oldukça geçmişe dayanır. İnsan topluluklarında kurtlardan korkma yaygın olsa da kaydedilmiş olan kurtların insanlara saldırdığı olayların çoğu kuduza yakalanmış kurtlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Görece sayılarının azalmış olması, insanlardan uzakta yaşaması ve avcılar ile çobanlar ile yaşadıkları deneyimler sonucunda insandan korkma duyusu geliştirmiş olmaları nedeniyle [[Kurt saldırısı|kurtların insanlara saldırması]]na oldukça ender rastlanır.
==
İsveçli botanist ve zoolog [[Carl Linnaeus]] 1758 yılında ''[[Systema Naturae'nin 10. baskısı|Systema Naturae]]'' adlı eserinde [[ikili adlandırma]]yı yayımladı.{{sfn|Linnæus|1758}} ''[[Canis]]'' [[Latince]] "[[köpek]]" sözcüğüdür<ref>{{OEtymD|canine}}</ref> ve Linnaeus bu [[cins]] altında aralarında evcil köpekler, kurtlar, ve [[çakal]]lar da bulunan köpeğe benzeyen etçilleri listeledi. Evcil köpeği ''Canis familiaris'', kurdu da ''Canis lupus'' olarak adlandırarak sınıfladı.{{sfn|Linnæus|1758|pp=39-40}} Linnaeus, evcil köpeklerinin yukarı doğru kıvrılabilen kuyrukları{{efn|[[Latince]]: ''cauda recurvata''}} evcil köpek dışında diğer köpek benzeri türlerde görülmediği için kurttan ayrı bir tür olduğunu düşünerek bu sınıflandırmayı yapmıştır.{{sfn|Clutton-Brock|1995|p=7}}
Daha yakından incelendiğinde vücudunun köpekten daha uzun, göğsünün daha yüksek ve daha ince olduğu görülür. Kurtların kafası büyük, [[kulak]]ları kısa, püsküllü kuyrukları vücutlarının üçte biri uzunluktadır. Renkleri alt türlerine göre yöresel olarak değişir, beyaz, krem rengi, sarımsı, kızıl, gri ve [[siyah]] olabilir.▼
===Alt türler===
[[Avrupa]]'nın ve [[Asya]]'nın fazla [[sıcaklık|sıcak]] olmayan bölgelerinde boz kurtlar çoğunluktadır. Daha kuzeye gidildiğinde siyah ve beyaz renkli kurtlara rastlanır.▼
Kurtların boyutları da yöresel olarak değişir:▼
* En büyük kurtlar [[Doğu Avrupa]], [[Alaska]], Orta [[Rusya]], [[İskandinavya]] ve [[Kuzeybatı]] [[Kanada]]'da görülür, 160 cm vücut uzunluğuna (+ 52 cm kuyruk) ve ayakta dururken 80 cm boya erişirler. Bu kurtlar 65–85 kg ağırlığa kadar ulaşabilir.▼
* En küçük kurtlar [[Orta Doğu]], [[Akdeniz]] çevresi, [[Meksika]] ve [[Arap Yarımadası]]'nda bulunur, ancak 80 cm vücut uzunluğuna (+ 29 cm kuyruk) ve 20–30 kg ağırlığa ulaşırlar.▼
== Köpek ile kurt arasındaki farklar ==▼
Genelde kurtları köpeklerden ayırt etmek mümkündür, ama bazen bir türün kurt olduğunu tespit etmek çok zor olabilir.▼
* Kurtlar kuyruklarını çoğu zaman yatay ya da hafif dik tutarlar ama köpeklerin kuyrukları çoğu zaman dik ya da kıvrık durur.▼
* Özellikle kafatasları çok farklıdır: [[Göz]] yüksekliği, kulak içi, [[Praesphenoid]], [[Basis vomerus]], [[Fissura petrobasialis]], çene ve [[kesici diş]]ler kurtlarda ve köpeklerde birbirinden farklıdır.▼
* Kurtlar senede bir kez yavru yapar, köpekler ise çoğunlukla iki kez yavrular.▼
* Bir ayak izinin kurda mı yoksa köpeğe mi ait olduğu, izlerin sayısı ile tespit edilebilir. Kurtlar arka ayakları ile ön ayaklarının bastığı noktaya basarlar.{{kaynak belirt}}▼
== Dağılımı ==▼
[[İnsan]]lar [[tarım]] ve sürü [[hayvancılık|hayvancılığını]] geliştirmeden evvel, kurt, dünyanın en yaygın yırtıcı [[hayvan]]ıydı. Tüm [[Avrasya]]'da, [[Kuzey Afrika]] ve [[Kuzey Amerika]]'da yaygındı. Ancak özellikle Batı Avrupa gibi yoğun yerleşim olan gelişmiş ülkelerde insanlarca soyu tüketildi. Günümüzde Doğu Avrupa, [[Balkanlar|Balkan yarımadası]], [[Kanada]], [[Sibirya]], [[Moğolistan]] ve [[İran]]'da kurtların bulunduğu büyük bölgelere rastlanır. Bunların dışında sadece, yalıtılmış (bazen 100'den az hayvan bulunan) ufak bölgeler bulunur.▼
Çok iyi uyum sağlayabilen bir hayvan olan kurt, Kuzey Kutbu'nun buz [[çöl]]lerinden, [[Orta Asya]]'nın ve Kuzey Amerika'nın [[kum]] çöllerine kadar farklı [[habitat]]larda yaşayabilir. Çoğu kurt, [[bozkır]]larda ve [[orman]]larda yaşar. Erken çağlardan beri insanların sahip çıktığı açık alanlardan ormanlara kaçması yüzünden bir orman hayvanı olarak tanınmıştır.▼
Kurtların alt türleri hakkında farklı görüşler vardır. Son yıllarda bilimciler arasında, 13 yaşayan, 2 soyu tükenmiş alt türü kabul eden aşağıdaki sınıflandırma yayılmaya başlamıştır.
Satır 123 ⟶ 104:
Bunların dışında, "Kurt" adını taşıyan başka türler de vardır. Örneğin [[yeleli kurt]], [[köpekgiller]] familyasına aittir ama gerçek "Canis lupus" türüyle ilişkisi yoktur.
== Özellikleri ==
▲Daha yakından incelendiğinde vücudunun köpekten daha uzun, göğsünün daha yüksek ve daha ince olduğu görülür. Kurtların kafası büyük, [[kulak]]ları kısa, püsküllü kuyrukları vücutlarının üçte biri uzunluktadır. Renkleri alt türlerine göre yöresel olarak değişir, beyaz, krem rengi, sarımsı, kızıl, gri ve [[siyah]] olabilir.
▲[[Avrupa]]'nın ve [[Asya]]'nın fazla [[sıcaklık|sıcak]] olmayan bölgelerinde boz kurtlar çoğunluktadır. Daha kuzeye gidildiğinde siyah ve beyaz renkli kurtlara rastlanır.
▲Kurtların boyutları da yöresel olarak değişir:
▲* En büyük kurtlar [[Doğu Avrupa]], [[Alaska]], Orta [[Rusya]], [[İskandinavya]] ve [[Kuzeybatı]] [[Kanada]]'da görülür, 160 cm vücut uzunluğuna (+ 52 cm kuyruk) ve ayakta dururken 80 cm boya erişirler. Bu kurtlar 65–85 kg ağırlığa kadar ulaşabilir.
▲* En küçük kurtlar [[Orta Doğu]], [[Akdeniz]] çevresi, [[Meksika]] ve [[Arap Yarımadası]]'nda bulunur, ancak 80 cm vücut uzunluğuna (+ 29 cm kuyruk) ve 20–30 kg ağırlığa ulaşırlar.
▲== Köpek ile kurt arasındaki farklar ==
▲Genelde kurtları köpeklerden ayırt etmek mümkündür, ama bazen bir türün kurt olduğunu tespit etmek çok zor olabilir.
▲* Kurtlar kuyruklarını çoğu zaman yatay ya da hafif dik tutarlar ama köpeklerin kuyrukları çoğu zaman dik ya da kıvrık durur.
▲* Özellikle kafatasları çok farklıdır: [[Göz]] yüksekliği, kulak içi, [[Praesphenoid]], [[Basis vomerus]], [[Fissura petrobasialis]], çene ve [[kesici diş]]ler kurtlarda ve köpeklerde birbirinden farklıdır.
▲* Kurtlar senede bir kez yavru yapar, köpekler ise çoğunlukla iki kez yavrular.
▲* Bir ayak izinin kurda mı yoksa köpeğe mi ait olduğu, izlerin sayısı ile tespit edilebilir. Kurtlar arka ayakları ile ön ayaklarının bastığı noktaya basarlar.{{kaynak belirt}}
▲== Dağılımı ==
▲[[İnsan]]lar [[tarım]] ve sürü [[hayvancılık|hayvancılığını]] geliştirmeden evvel, kurt, dünyanın en yaygın yırtıcı [[hayvan]]ıydı. Tüm [[Avrasya]]'da, [[Kuzey Afrika]] ve [[Kuzey Amerika]]'da yaygındı. Ancak özellikle Batı Avrupa gibi yoğun yerleşim olan gelişmiş ülkelerde insanlarca soyu tüketildi. Günümüzde Doğu Avrupa, [[Balkanlar|Balkan yarımadası]], [[Kanada]], [[Sibirya]], [[Moğolistan]] ve [[İran]]'da kurtların bulunduğu büyük bölgelere rastlanır. Bunların dışında sadece, yalıtılmış (bazen 100'den az hayvan bulunan) ufak bölgeler bulunur.
▲Çok iyi uyum sağlayabilen bir hayvan olan kurt, Kuzey Kutbu'nun buz [[çöl]]lerinden, [[Orta Asya]]'nın ve Kuzey Amerika'nın [[kum]] çöllerine kadar farklı [[habitat]]larda yaşayabilir. Çoğu kurt, [[bozkır]]larda ve [[orman]]larda yaşar. Erken çağlardan beri insanların sahip çıktığı açık alanlardan ormanlara kaçması yüzünden bir orman hayvanı olarak tanınmıştır.
== Davranışlar, sosyal yaşam ==
Satır 168 ⟶ 171:
===Özel===
{{kaynakça}}
===Genel===
{{refbegin |3 |indent=yes }}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Clutton-Brock|ad=Juliet|başlık=The Domestic Dog: Its Evolution, Behaviour and Interactions with People|editör1-soyadı=Serpell|editör1-ad=James|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1995|bölüm=2-Origins of the dog|sayfalar=[https://archive.org/details/domesticdogitsev00serp/page/7 7–20]|isbn=0521415292|bölüm-url={{Google books|plainurl=yes|id=I8HU_3ycrrEC|page=8}}|url=https://archive.org/details/domesticdogitsev00serp/page/7|ref=harv}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Linnæus|ad=Carl |bölüm=Canis Lupus |başlık=Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I |yıl=1758|yayıncı=Laurentius Salvius|yer=Holmiæ (Stockholm) |bölümurl=https://archive.org/details/carolilinnisys00linn/page/39 |baskı=10 |dil=Latince|ref=harv}}
{{refend}}
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.wolf.org International Wolf Center] (İngilizce)
| |||