|
salihfurqan
Wikipedian.
= DP ve CHP Fikriyat Farkları (1945-1961) =
<br />
== Arkaplan ==
Çok partili hayata geçişin en belirleyici amili halkın tek parti nizamına duyduğu hoşnutsuzluktu. Demokrat Parti’nin ortaya çıkışındaki diğer büyük bir enzim de 2. Dünya Harbi idi. İnönü, dünyanın faşizmi hakir görmesinden sonra, anladı ki siyasi sahaya CHP’ye ek bir parti davet etmez ise Türkiye içtimai bir ihtilale gebe olacak.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://www.academia.edu/35332695/1946-1960_D%C3%B6neminde_CHP-Demokrat_Parti_Kar%C5%9F%C4%B1tl%C4%B1%C4%9F%C4%B1_Kemalist_%C4%B0lkeler_%C3%9Czerinden_Alternatif_Bir_Okuma.pdf|başlık=1946-1960 Döneminde CHP-Demokrat Parti Karşıtlığı: Kemalist İlkeler Üzerinden Alternatif Bir Okuma.pdf {{!}} Adem Çelik - Academia.edu|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Artık modern devletler için tek partili nizamlar kabul edilebilir değildi. 1945’in 12. ayında yaptığı konuşmayla, parti oluşturma davetinde bulundu. Yerinde sayan ekonomi zaten CHP hükümetini durdurmaya yetecekti. Devlet merkeziyeti müdafileri ve hürriyet yanlıları arasında hilaf çanları çalarken, bu hilafı büyüten 45’teki Toprak Reformu Kanunu’nun kabulü olur. Kabule rağmen, CHP içindeki ihtilaf üzerine 3 aza uzaklaştırılır. Bu 3 kişi de 6 ay sonra, 1946 başında DP’yi kurar.
Yeni partiyi tesis eden kişiler, eski parti içinde gayet muhterem şahıslardı fakat canlı ve içtimai ilimlerin gösterdiği gibi,<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.buffalo.edu/news/releases/2016/07/014.html|başlık=Study shows standing up for beliefs in face of group opposition is worth the effort - University at Buffalo|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> tek parti içinde çok da fazla mütecanis durulamayacaktı. Aynı partiden çıkarak DP’yi kurduklarını göze alırsak, iki parti mensupları da Kemalizm’e oldukça bağlılardı. Bu da DP’nin fiili olarak seleflerinden tamamen uzak olmayacaklarına işaretti ve öyle de olur.<ref name="Turkey: The Quest for Identity.">Ahmad, Feroz. ''Turkey: The Quest for Identity.'' Oxford: Oneworld Publications, 2003.</ref>
== 1946 DP Tesisi ==
Demokrat Parti 1946’da kurulur ve ilk bakışta en büyük farklarının iktisadi olduğu gözükür. CHP devletin merkeziyetine mihrakını yükseltmişken, DP daha çok devlete bağlı endüstrileri hususileştirme ve hürleştirme gayretinde idi. Bu endüstriler Cumhuriyet’in 1. Dünya Harbi’nden sonra yeni doğduğu yıllarda ülkeyi hızla raylara koymuştu fakat DP bunların devletin uhdesinde kalmasının artık gerekli olmadığı fikrindeydi.
Kurulduktan 6 ay geçmişti ki, umumi intihapta (genel seçim) CHP iktidarını bir 4 yıl daha devam ettirdi. Beklendiği üzere, yeni kurulmuş olması ve Türk halkıyla henüz bağ kuramamış olması kazanmalarına hiç yardımcı olmamıştı. 465 koltuğun 64’ünü kısa bir müddette ele geçirmek de küçük iş değil tabii ki (1946 Umumi İntihabı). Buna rağmen, gelecek 4 yılda, İnönü ve CHP, halkın içinde revacını müdafaaya ne kadar umutsuzca uğraşsa da müntehipler 27 yıl ardından hakiki bir farklılık yaratacaklarına ikna olmadı.
1950’ye kadar, DP her ne kadar CHP’ye iç geçirerek elit sınıf olarak baksa da kendileri de bundan münezzeh değildiler. CHP’nin garbi sevgisini istihdama koyarak, halkı galeyana getirmeye kolayca kapı açıyorlardı. Halk ne kadar onca yıl bu iktidarın altında olsa da batılılaşmaya husumetle bakıyor, bunun destekçilerine halktan kopuk damgası basmaya hazırdı.
== 1950-61 İktidarı ==
1950 intihabında %53,3 gibi tatmin edici bir yüzde, 20. asırda, Cumhuriyet tarihinde sadece yeni partilerin sahaya çıkıp iktidar değişimlerinde görülmüştür. İnönü ve CHP’nin batı aşkına saldırılarına rağmen, Menderes DP’nin başındayken parti bu yolda ilerledi. 1952’de Türkiye NATO’ya girdi ve batıyla bağları sıklaştırdı. Bu Sovyetlerin emperyalist tavırlarına karşı alınan bir tedbir olarak görülebilir. DP giderek milli emniyet meselelerine sevk edildi. Sıkça söylenen bir fikir de bu sözde yoğunlaşmanın avamı iyice zayıflayan ekonomiden uzaklaştırma üzerine bir taktik olduğudur.<ref name="The Compliant Ally? Turkey and the West in the Middle East 1954-58.">[https://www.jstor.org/stable/4283938 The Compliant Ally? Turkey and the West in the Middle East 1954-58], Ayşegül Sever. Middle Eastern Studies, Vol. 34, No. 2 (April, 1998), pp. 73-90. Published by: Taylor & Francis, Ltd.</ref> CHP’nin elinden alınan ekonomi 2 yılda kolayca tamir edilememişti.
DP’nin iktidarıyla gelen yeni parlamento daha çeşitli halk tabakalarını içeren insanlardan oluşuyordu. Eski parlamento azası daha çok askeri ve bürokrat cephelerden, yenisi ise çeşitli tüccarlar ve farklı memleketleri olan zatlardan muhteva idi. Bu fark, yeni azanın daha halka yakın, dertlerinden haberdar olduğuna işaretti, aksine eski aza esasen İstanbul ve Ankara temsilcileri idi. Büyütüldükleri aile bir yana, tabii olarak da insanda bunun yarattığı zihniyet farklılığı üzerine çalışmalar evvelden beri yapılıyor.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5618068/|başlık=Does Growing up in Urban Compared to Rural Areas Shape Primary Emotional Traits?|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Fazla insanın yaşamadığı köşelerde yetişen insanlar gururlarını besleyecek pek fırsat bulamamaları üzerine daha mütevazı ve empati kurabilen insanlar olurlar. Şu anki şehirler kadar suni olmamasına rağmen, o vaktin şehirleri de köylere nazaran farklarını bulundurmaktaydı.
Katıldıkları intihaplarda çan eğrisi şeklinde bir tabloyla, 1960 yılındaki darbeye kadar DP hükmünü devam ettirdi. Değişikliği ve bunun devamını 4 yıl sonra bile halkın ne kadar istediğini göstermek gayesiyle söylemekte fayda var: 1954’teki intihapta %58,4 ile yaklaşık bir asırlık Cumhuriyet tarihindeki en büyük yüzde kazanılmıştır. Parti sayısının azlığı ve insanların akıl almaz farklı bir devirde Anadolu’da aynı köylerde yaşamış oldukları yarım asır önceki vakte yakınlığı düşünülecek olursa bunun idraki şimdi olduğu gibi o zaman da zor olmamıştır.<ref>[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', p271 {{ISBN|0-19-924958-X}}</ref>
== Sembolik Farklar ==
CHP’nin bayrağı tüzükte söylendiği gibi partinin ne kadar Kemalizm’e ve kurucusunun bağlı olduğu ilkelere bağlı olduğuna işarettir. 6 Oklar ile tasvir edilen bayrak, Kemalizm’in ilkelerinden ibarettir. CHP, mevcut halde kendilerini ‘çağdaş demokratik sol bir siyasi parti’ olarak tarif etmekte.<ref>{{Web kaynağı|url=http://content.chp.org.tr/file/chp_tuzuk_10_03_2018.pdf|başlık=CUMHURİYET HALK PARTİSİ TÜZÜĞÜ|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
CHP’nin karşı çıkacağı DP’nin bazı fikirleri makale başında belli ettiğimiz gibi epey eski. Örnek vermek icabında, Sultanzade Sabahattin 1902 yılında Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Büyük Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> 1908 yılında intihaba katılan Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakki karşısında adını duyuramasa da bu fırkanın omurgasını adem-i merkeziyet oluşturmuştur. Aynı şekilde, daha sonra mevcut edilen Hürriyet ve İtilaf Fırkası da adem-i merkeziyet üzere vücuda gelmiştir. Diğer yandan, DP ne kadar devlet merkezciliğinde frene basmak istese de ademe kadar gitmemiştir. Bunlar gösteriyor ki, DP ne kadar klasik liberal fikirler üzere kurulmamış olsa da CHP’nin fikirlerini bir tık geriye çekmek ve halkı oyuna sokmak arzusundadır.<ref name=":0" />
DP, diğer taraftan, parti bayrağı olarak dörtnala giden beyaz bir at seçmiştir. Bu emare ‘demokrat’ kelimesinin ‘demir kırat’ ifadesine teşbihinden gelmektedir. Kırat isimli beyaz bir at Köroğlu’nun dostu olarak gördüğü at diye biliniyordu. Köroğlu, Türk efsanesinde, zalim hükumete karşı avamın yardımcısı olarak görülmekteydi. Avam, demir kırat ve demokrat kelimelerini bir gibi kullanmaktaydı. Demokrat Parti’yi de kurtarıcı beyaz atlı prens gibi görmeye başlamışlardı.<ref name="Party Competition in Rural Turkey: Agent of Change or Defender of Traditional Rule?">[https://www.jstor.org/stable/4282731 Party Competition in Rural Turkey: Agent of Change or Defender of Traditional Rule?], Arnold Leder. Middle Eastern Studies, Vol. 15, No. 1 (Jan., 1979), pp. 82-105. Published by: Taylor & Francis, Ltd.</ref>
== Diğer Ayrılıklar ==
DP, CHP kadar batılılaşma meraklısı da değildi. Bu fikre karşı ithamda kendi içlerinde bulunmadılar fakat CHP kadar arkasında da değillerdi. Aynı zamanda, seküler yahut laik (Fr: laïque) zihniyete CHP kadar mutaassıp değillerdi. DP popülizmin müdafii idi ve daha sonra bu, fikir ehli içinde destek almalarını sağladı.
DP, 1924 anayasası haddinde vazife görmesi gerekiyordu. Atatürk ve ilk parlamento tarafından oluşturulan bu anayasa, halef partilerin CHP’den kayda değer miktarda uzak kalmalarını zorlaştırıcıydı. DP, parti içinde İslam’ın yeniden doğuşunu müdafaa etmesine rağmen,<ref>http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e519?_hi=19&_pos=3</ref> İslami bir devlet kurulmasını beyan eden DP milletvekilleri partiden uzaklaştırıldı.<ref>{{Cite book|title=Popular Movements and Democratization in the Islamic World|pages=167|location=|publisher=Routledge|year=2011|isbn=978-0415665896|last=Kisaichi|first=Masatoshi}}</ref> Öbür yandan CHP’nin oyuna dahil olduğundaki baş gayelerinden biri Osmanlı ile alakalı bütün bağları koparmak olduğu için, ayrıca Fransız laikliğine bağları düşünüldüğünde, dini siyasette nereye koydukları apaçık.
== Kaynaklar ==
<references />
|
