Dersim İsyanı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k 176.88.20.170 tarafından yapılan 23285295 sayılı değişiklik geri alınıyor. böyle bir şeyi net olarak bulamadığım ve şahsen duymadığım için geri alıyorum, bilen biri tekrar ekleyebilir, kaynak varsa bana da bir atarsa, bakmak isterim. Etiket: Geri al |
k →Arka plan: ek bilgi |
||
29. satır:
== Arka plan ==
Bölge gerek coğrafi yapısı, gerekse merkeze uzaklığı nedeniyle merkezi otoritenin tam sağlanamadığı, ağalık tarzı [[Feodalizm|feodal]] bağların kuvvetli olduğu bir yapıdaydı. Bu açıdan [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] döneminde de bölgede pek çok ayaklanma yaşanmıştır. [[Dersim ayaklanmaları]] olarak adlandırılan, bölgedeki isyanlar arasında bir öncekisi 1916 yılında meydana gelmiştir. Dönemin içişleri bakanlarından [[Şükrü Kaya]] 1876 yılından beri bölgeye 11 askeri harekat düzenlendiğini; ancak bir çözüm sağlanamadığını belirterek<ref name="Ntv-tarih">[http://issuu.com/dengmirov/docs/dersim_katliam___-ntv_tarih#download NTV Tarih dergisi, 11. sayı, Kapak konusu]</ref>, bölgenin bu alandaki geçmişini ortaya koyar. Ayrıca Kaya'nın hazırladığı rapora göre; Dersim 91 [[aşiret]] arasında bölünmüştür. Bölgenin durumundan haberdar olan Türk hükümeti, başta Dersim bölgesi olmak üzere, yörenin kalkındırılması ve sosyo-ekonomik olarak kalkınması için bir arayışa girmiştir. Bu vesileyle, İsmet İnönü 1935 yılında [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]] bölgesinde bir gezi yapmış, bu gezi sonrası da <nowiki>''</nowiki>''Şark Seyahati Raporu, 1935''<nowiki>''</nowiki> başlıklı bir rapor hazırlamıştır. Bu rapora göre; Suriye'deki Fransız vesayet yönetimi, Türkiye'ye karşı politikalar izlemekte, çeşitli bölgelerdeki aşiretleri el altından silahlandırmaktaydı. 10 Aralık 1936 tarihinde ise, dönemin Ekonomi Bakanı [[Celâl Bayar|Celal Bayar]] bir şark raporu hazırlamış, Doğu illerinin yeterince devlet kontrolüne girmediğinin, bölgede büyük ekonomik sıkıntılar olduğunun ve geçmiş hükümetlerin bölgede ancak ağalar ve şeyhler aracılığıyla halk üzerinde etkili olabildiklerini belirtmiştir. Genelkurmay Başkanı [[Fevzi Çakmak]] ve mülkiye müfettişleri de benzer şekilde raporlar hazırlamışlardır. Bunun üzerine, [[8. Türkiye Hükûmeti|8. Türkiye Hükümeti]]; bölgede hem asayişi etkili şekilde sağlamaya hem de halkı kalkındırma hamleleri başlatmaya karar vermiştir. Öte yandan, özellikle de [[Seyit Rıza]]'nın etkisi altında olan aşiretler hükümetin bu girişiminden rahatsız olmuş ve 21 Mart 1937 gecesi Harçik deresi üzerindeki köprüyü yakarak ayaklanmışlardır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Arka Plan Teröre Yön Verenler|erişimtarihi=16 Eylül 2020|yazarlar=Onur Öymen|tarih=Nisan 2016|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=422-424|çalışma=Kürt İsyanları ve Yabancı Tahrikleri|yayıncı=Remzi Kitabevi|isbn=9789751417190}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=BİR TÜRKÜN ÖLÜMÜ|erişimtarihi=16 Eylül 2020|yazarlar=Ahmet Taner Kışlalı|tarih=Şubat 1997|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=22-24|çalışma=|yayıncı=Ümit Yayıncılık|isbn=9789757115182}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/dersim-massacre-1937-1938.html|başlık=DERSIM MASSACRE, 1937-1938|erişimtarihi=16 Eylül 2020|tarih=27 Temmuz 2011|çalışma=After several incidents, culminating on the nights of 20/21 and 26/27 March 1937, tribal attacks against the new infrastructure in Pah and a police station in Sin in eastern central Dersim, the military campaign was launched. With 8,623 men, artillery and an air force in early May, it was largely superior in numbers and materiel to the forces of the insurgents.|yayıncı=SciencesPo}}</ref>
Kimi anlatılara göre ise [[Dersim]]'in [[Yusufan]] aşiretinden silahlarını toplamaya gelen bir asker grubu orada bir kadına tecavüz gerçekleştirmişti.<ref name=":0">Dersim 1938 ve Hacı Hıdır Ataç'ın Defteri</ref><ref name="Nuri Dersimi" /><ref name=":1">Kürt isyanları: (Tedip ve Tenkil), Ahmet Karaman</ref><ref name=":2">Beyaz Dağ'da Bir Gün: Dersim Defterleri</ref> Eski milis komutanı olan [[Kamer Ağa]] olaya karışan askerin kendisine teslim edilmesini veya cezalandırılmasını istedi.<ref name=":0" /><ref name="Nuri Dersimi" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> Teslim edilmeyince, bir grup hırsını Harçik köprüsünü yakarak çıkardı.<ref name=":0" /><ref name="Nuri Dersimi" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> Köprünün durumunu görmek için [[İsmail Hakkı Tekçe]] geldi.Bunun üzerine iddialara göre [[Fındık Ağa]],[[İsmail Hakkı Tekçe]]'nin üzerine atılarak onu yaralamıştır.<ref name=":0" /><ref name="Nuri Dersimi" /> Üstüne atıldıktan sonra ''"Ben Fındık Ağa'yım adamı böyle yere sererim"''demiştir<ref name=":0" />.Bazı iddialara göre vuran [[Fındık Ağa]] değil Milan adında bir [[Rum]] köylüsüydü. Onun ismini kullanarak bilerek olayları arttırmaya ve kışkırtmaya çalışmıştı.<ref name=":0" />''Fındık'' Ağa bu olay dışında adı başka bir olayda geçmemektedir.[[Kamer Ağa]] ifadesinde devlete isyan etmediklerini sadece ırzını savunan bir genci ele vermek istemediğini söyledi.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> [[Kamer Ağa]], köyü saran ve isyancıların teslim edilmesini isteyen Albay'a cevap olarak"''Komutan bu ırza tecavüz girişimidir. Devlete isyan değildir. Siz de onun yerinde olsaydınız aynı şeyi yapardınız.'' "Köprüde oluşan tahribatı onarmaya hazırız ama eşini koruyan,eşini savunmak zorunda olan bir genci teslim etmem mümkün değildir" dediği iddia edilmektedir.''<ref name=":1" /> Kamer Ağa gerekli kişinin kaçmasından sonra teslim oldu ve sonra Fındık Ağa'dan teslim olmasını istedi. Fındık Ağa (veya Fındık Hafız)<ref name=":3">''Çağlayangil'in Anıları, Yayına Hazırlayan: Tanju Cılızoğlu, Güneş gazetesi''</ref> teslim olmasına rağmen [[İsmail Hakkı Tekçe]]'nin vurduğu gerekçesi ile idam edildi.<ref name=":3" />
| |||