Vikipedi

Okyanus ortası sırtı: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Caskination (mesaj | katkılar)
Devriyeler
6.587 değişiklik
Gerekçe: + yapıcı olmayan değişiklik
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.113.303 değişiklik
k Bot v2.0 Pilot Çalışma: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
13. satır:
''Yayılma oranı'' , bir okyanus havzasının deniz tabanının yayılması nedeniyle genişleme hızıdır. Oranlar, okyanus ortası sırtlara yayılan deniz manyetik anomalilerinin haritalanmasıyla hesaplanabilir. Bir sırt ekseninde ekstrüde edilmiş kristalize bazalt , uygun demir-titanyum oksitlerin [[:en:Curie point|Curie noktalarının]] altında soğudukça , bu manyetik alanlara Dünya'nın manyetik alanına paralel manyetik alan yönleri kaydedilir. Okyanus kabuğunda korunan alanın yönelimleri, zaman içinde [[:en:Earth's magnetic field|Dünya'nın manyetik alanının]] yönlerinin bir kaydını içerir . Alan, tarihi boyunca bilinen aralıklarla yönleri tersine çevirdiğinden, [[:en:Geomagnetic reversals|jeomanyetik ters çevrimlerin]] paterniokyanus kabuğunda yaşın bir göstergesi olarak kullanılabilir; kabuk yaşı ve sırt ekseninden uzaklığı göz önüne alındığında, yayılma oranları hesaplanabilir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Vine, FJ; Matthews, DH (1963). "Okyanus Sırtları Üzerinde Manyetik Anomaliler". Doğa . 199 (4897): 947-949'da açıklanmaktadır.|başlık=|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=Vine, FJ (1966-12-16). "Okyanus Tabanının Yayılması: Yeni Kanıt". Bilim . 154 (3755): 1405–1415. Ürün kodu : 1966Sci ... 154.1405V . doi : 10.1126 / science.154.3755.1405 . ISSN 0036-8075 . PMID 17821553 .|başlık=|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>
[[Dosya:Mid-ocean ridge topography.gif|küçükresim|235x235pik|Aşağıdaki odadan magma yükseliyor. , sırttan uzağa yayılan yeni [[:en:Lithosphere#Oceanic lithosphere|okyanus litosferi]] oluşuyor.]]
Yayılma oranları yaklaşık 10–200&nbsp;mm / yıl arasında değişmektedir. Orta Atlantik Sırtı gibi yavaş yayılan sırtlar , aynı süre ve soğutma için [[:en:East Pacific Rise|Doğu Pasifik Yükselişi]] (yumuşak profil) gibi daha hızlı sırtlardan çok daha az (daha dik bir profil göstererek) yayılmıştır ve sonuçta batimetrik derinleşme.  Yavaş yayılan sırtlar (40&nbsp;mm / yıldan az) genellikle büyük [[:en:Rift valley|yarık vadileri]] , bazen 10–20&nbsp;km (6,2-12,4&nbsp;mi) kadar geniş ve sırt tepesinde hafifletilebilecek çok engebeli arazilere sahiptir. 1.000 m'ye (3.300&nbsp;ft) kadar.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Macdonald, Ken C. (1977). "Yakın dip manyetik anomaliler, asimetrik yayılma, eğik yayılma ve Orta Atlantik Sırtı'nın tektoniği 37 ° N. Amerika Jeoloji Derneği Bülteni . 88 (4): 541. Bibcode : 1977GSAB ... 88..541M . doi : 10.1130 / 0016-7606 (1977) 88 <541: NMAASO> 2.0.CO; 2 . ISSN 0016-7606 .|başlık=|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=Macdonald, KC (1982). "Okyanus Ortası Sırtları: Levha Sınır Bölgesi İçinde İnce Ölçekli Tektonik, Volkanik ve Hidrotermal İşlemler". Yer ve Gezegen Bilimlerinin Yıllık İncelemesi .|başlık=|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Buna karşılık, Doğu Pasifik Yükselişi gibi hızlı yayılan sırtlar (90&nbsp;mm / yıldan daha büyük) çatlak vadilerinden yoksundur. [[:en:North Atlantic Ocean|Kuzey Atlantik Okyanusu'nun]] yayılma oranı ~ 25&nbsp;mm / yıl iken, [[:en:Pacific|Pasifik bölgesinde]] 80–145&nbsp;mm / yıl'dır.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Argus, Donald F .; Gordon, Richard G .; DeMets, Charles (2010-04-01). Msgstr "Jeolojik olarak güncel plaka hareketleri" . Uluslararası Jeofizik Dergisi . 181 (1): 1-80. Bibcode : 2010GeoJI.181 .... 1D . doi : 10.1111 / j.1365-246X.2009.04491.x . ISSN 0956-540X|başlık=|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Bilinen en yüksek oran Doğu Pasifik'teki [[:en:Miocene Era|Miyosen'de]] 200&nbsp;mm / yıl'ın üzerindedir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Wilson, Douglas S. (1996). "Miosen Cocos-Pacific Plaka Sınırında bilinen en hızlı yayılma". Jeofizik Araştırma Mektupları . 23 (21): 3003-3006. Bibcode : 1996GeoRL..23.3003W . doi : 10.1029 / 96GL02893 . ISSN 1944-8007 .|başlık=|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref>  Çıkıntılar oranları <20&nbsp;mm / yıl de yayılmış ULTRA sırtlar yayılan olarak ifade edilir bu <ref>{{Dergi kaynağı|url=çık Dick, Henry JB; Lin, Jian; Schouten, Hans (Kasım 2003). "Son derece yayılan bir okyanus sırtı sınıfı". Doğa . 426 (6965): 405–412. Ürün kodu : 2003 Natur.426..405D . doi : 10.1038 / nature02128 . ISSN 1476-4687 . PMID 14647373 .|başlık=|erişimtarihi=|tarih=14.05. Mayıs 2020|çalışma=|yayıncı=}}</ref> (örneğin, [[:en:Gakkel Ridge|Gakkel Ridge]] içinde [[:en:Arctic Ocean|Arktik Okyanusu]] ve [[:en:Southwest Indian Ridge|Southwest Indian Ridge]] ).
 
Yayılma merkezi veya eksen, genellikle eksene dik açılarla yönlendirilmiş bir [[:en:Transform fault|dönüşüm hatasına]] bağlanır . Orta okyanus sırtlarının yanları, [[:en:Fracture zone|kırılma bölgeleri]] adı verilen dönüşüm hatalarının inaktif izleri ile işaretlenmiş birçok yerde [[:en:Fracture zone|bulunur]] . Daha hızlı yayılma oranlarında, eksenler genellikle , dönüşüm hatalarına bağlanmayan [[:en:Overlapping spreading centers|örtüşen yayılma merkezlerini]] gösterir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Macdonald, Ken C .; Fox, PJ (1983). "Örtüşen serpme merkezleri: Doğu Pasifik'teki yükseliş geometrisi". Doğa . 302 (5903): 55-58. Ürün kodu : 1983 Natur.302 ... 55M . doi : 10.1038 / 302055a0 . ISSN 1476-4687 .|başlık=|erişimtarihi=15.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Eksenin derinliği, dönüşüm hataları ve ekseni segmentlere ayıran üst üste binen serpme merkezleri gibi ofsetler arasındaki sığ derinliklerle sistematik bir şekilde değişir. Farklı eksenler arası derinlikler için bir hipotez, yayma merkezine magma beslemesindeki farklılıklardır. Ultra yavaş yayılma sırtları, transformasyon hataları olmadan hem magmatik hem de amagmatik (şu anda volkanik aktiviteden yoksun) sırt segmentleri oluşturur.
 
== Volkanizma ==
 
Okyanus ortası sırtları aktif [[:en:Volcanism|volkanizma]] ve [[:en:Seismicity|sismisite gösterir]].Okyanus kabuğu, deniz tabanının yayılması ve plaka tektoniği süreçleri ile okyanus ortası sırtlarında sürekli bir 'yenileme' halindedir. Yeni magma sürekli olarak okyanus tabanına çıkar ve sırt eksenleri boyunca ve yakınındaki yarıklarda mevcut [[:en:Oceanic crust|okyanus kabuğuna]] girer . Deniz tabanının altındaki kabuğu oluşturan kayalar, sırtın ekseni boyunca en genç ve yaşları o eksene olan mesafe artmaktadır. Bazalt kompozisyonunun yeni magması , altta yatan [[:en:Earth's mantle|Dünya'nın mantosundaki]] [[:en:Igneous rock#Decompression|erime dekompresyonu]] nedeniyle eksende ve eksenin yakınında ortaya çıkar.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Marjorie Wilson (1993). Magmatik petrogenez . Londra: Chapman & Hall. ISBN 978-0-412-53310-5.|başlık=|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> [[:en:Isentropic|izentropik]] kabarık katı manto malzemesi [[:en:Solidus (chemistry)|solidus]] sıcaklığını aşar ve erir. Kristalize magma , okyanus ortası sırt bazaltında '''MORB''' olarak bilinen yeni [[:en:Basalt|bazalt]] kabuğunu ve [[:en:Lower oceanic crust|alt okyanus kabuğunda]] [[:en:Gabbro|gabro]] altında oluşturur.<ref>{{Dergi kaynağı|url=Michael, Peter; Cheadle, Michael (20 Şubat 2009). "Kabuk Yapmak". Bilim . 323 (5917): 1017-18. doi : 10.1126 / science.1169556 . PMID 19229024 .|başlık=|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Okyanus ortası sırt bazalt [[:en:Tholeiitic basalt|toleitik]] bir bazalttır ve [[:en:Incompatible element|uyumsuz elementlerde]] düşüktür.<ref>{{Kitap kaynağı|url=Hyndman, Donald W. (1985). Magmatik ve metamorfik kayaçların petrolojisi (2. baskı). McGraw-Hill.|başlık=|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-7167-2438-4|başlık=Blatt, Harvey ve Robert Tracy (1996). Petroloji (2. baskı). Özgür adam.|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> Magmatik ve volkanik ısı ile beslenen [[:en:Hydrothermal vent|hidrotermal menfezler]] okyanus yayılma merkezlerinde ortak bir özelliktir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1126%2Fscience.207.4438.1421|başlık=Spiess, FN; Macdonald, KC; Atwater, T .; Ballard, R .; Carranza, A .; Cordoba, D .; Cox, C .; Garcia, VMD; Francheteau, J. (1980-03-28). "Doğu Pasifik Yükselişi: Kaplıcalar ve Jeofizik Deneyleri". Bilim . 207 (4438): 1421-1433.|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=805-814. doi : 10.1038 / nrmicro1991 . ISSN 1740-1526 . PMID 18820700|başlık=Martin, William; Baross, John; Kelley, Deborah; Russell, Michael J. (2008-11-01). "Hidrotermal menfezler ve yaşamın kökeni". Doğa İncelemeleri Mikrobiyoloji . 6 (11):|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref><blockquote>Okyanus havzalarındaki kabukların çoğu 200 milyon yıldan daha azdır,<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Larson, RL, WC Pitman, X. Golovchenko, SD Cande, JF. Dewey, WF Haxby ve JL La Brecque, Dünya Ana Kaya Jeolojisi, WH Freeman, New York, 1985.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Müller, R. Dietmar; Roest, Walter R .; Royer, Jean-Yves; Gahagan, Lisa M .; Sclater, John G. (1997-02-10). "Dünyanın okyanus tabanının dijital izokronları". Jeofizik Araştırmaları Dergisi: Katı Toprak .|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Dünya'nın [[:en:Age of the Earth|4.54 milyar]] yaşından çok daha gençtir . Bu gerçek, taşma sırasında Dünya'nın mantosuna litosfer geri dönüşüm sürecini yansıtır. Okyanus kabuğu ve litosfer sırt ekseninden uzaklaştıkça , alttaki manto litosferdeki peridotit soğur ve daha sert hale gelir. Kabuğu ve altındaki nispeten sert [[:en:Peridotite|peridotit]] , daha az sert ve viskoz [[:en:Asthenosphere|astenosferin]] üstünde bulunan [[:en:Oceanic lithosphere|okyanus litosferini]] oluşturur. </blockquote>
 
== <big>Sürüş mekanizmaları</big> ==
Daha fazla bilgi: [[:en:Plate tectonics|Plaka tektoniği]]
[[Dosya:Earth seafloor crust age 1996 - 2.png|küçükresim|Okyanus kabuğunun yaşı. Kırmızı en yenidir ve mavi en eskisidir.]]
Okyanus litosferi bir okyanus sırtında oluşturulurken, litosfer okyanus [[:en:Oceanic trench|siperlerinde]] astenosfere geri verilir . İki işlemin, [[:en:Slab pull|sırt itme]] ve slab çekme işleminin okyanus ortası sırtlarına yayılmasından sorumlu olduğu düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Forsyth, D .; Uyeda, S. (1975-10-01). "Plaka Hareketinin Kuvvetlerinin Göreli Önemi Üzerine". Uluslararası Jeofizik Dergisi . 43 (1): 163-200.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Ridge itme, böylece levha aşağı yamaca kaymasını neden olan vücut kuvveti yaratarak, sıcak astenosferin üzerinde yükseltilir okyanus plakanın kayma çekim anlamına gelir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=ISBN 0521661862. OCLC 48194722|başlık=Turcotte, Donald Lawson; Schubert, Gerald (2002). Jeodinamik (2. baskı). Cambridge. s.|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>  bir yapısal tabaka ağırlığı yitimi olan kütüğün çekme bir bir üstte uzanan plakasının altında (çekilmiş) [[:en:Subduction|yitim zonu]] arkasında birlikte plakanın geri kalanı sürükler. Döşeme çekme mekanizmasının, sırt itmesinden daha fazla katkıda bulunduğu düşünülmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://doi.org/10.1007%2F978-94-007-6644-0_105-1|başlık=Harff, Ocak; Meschede, Martin; Petersen, Sven; Thiede, Jörn (2014). Deniz Yerbilimleri Ansiklopedisi (2014 ed.). Springer Hollanda. s. 1-6.|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>
 
Daha önce levha hareketine ve okyanus ortası sırtlarında yeni okyanus kabuğu oluşumuna katkıda bulunmak için önerilen bir süreç, derin [[:en:Mantle convection|konveksiyon]] nedeniyle "manto konveyörü" dür.<ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Holmes, A., 1928. 1930, Radyoaktivite ve Dünya hareketleri. Glasgow Jeolojik İşlemler Derneği , 18 , s.559-606.|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=|başlık=Hess, HH (1962), "Okyanus Havzalarının Tarihi" , Engel, AEJ; James, Harold L .; Leonard, BF (ed.), Petrologic Studies , America, Geological Society, s. 599–620,|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> Bununla birlikte, bazı çalışmalar üst mantonun ( [[:en:Asthenosphere|astenosfer]] ) tektonik plakayı çekmek için yeterli [[:en:Friction|sürtünme]] oluşturmak için çok plastik (esnek) olduğunu göstermiştir.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1029%2FRG011i002p00223|başlık=Richter, Frank M. (1973). Msgstr "Deniz tabanının yayılması için dinamik modeller". Jeofizik Yorumları . 11 (2): 223-287.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> <ref>{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1029%2FJB078i035p08735|başlık=Richter, Frank M. (1973). "Konveksiyon ve mantonun büyük ölçekli dolaşımı". Jeofizik Araştırmaları Dergisi . 78 (35): 8735-8745'te açıklanmaktadır.|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Ayrıca, okyanus sırtlarının altında magmanın oluşmasına neden olan manto yükselişi, [[:en:Seismic tomography|sismik tomografiden]] çıkarıldığı gibi sadece üst 400 kilometresini (250&nbsp;mi) içeriyor gibi görünmektedir. Ve üst mantoda yaklaşık 400&nbsp;km'de (250&nbsp;mi) sismik süreksizlik gözlemlerinden. Öte yandan, [[:en:North American Plate|Kuzey Amerika Plakası]] ve [[:en:South American Plate|Güney Amerika]] plakası gibi dünyanın en büyük tektonik plakaları hareket halindeyken, sadece [[:en:Lesser Antilles|Küçük Antiller Ark]] ve [[:en:Scotia Arc|Scotia Ark]] gibi kısıtlı konumlarda , sırtın harekete geçtiği belirtiliyor bu plakalar üzerinde vücut kuvvetini itin. Plakaların ve manto hareketlerinin bilgisayar modellemesi, plaka hareketinin ve manto konveksiyonunun bağlı olmadığını ve ana plaka itici gücünün levha çekme olduğunu göstermektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6821462 | başlık = Coltice, Nicolas; Husson, Laurent; Faccenna, Claudio; Arnould, Maëlis (2019) | erişimtarihi = 14.05.2020 | tarih = | çalışma = | yayıncı = | arşivengelli = evet}}</ref>
 
== Küresel deniz seviyesine etkisi ==
[[:en:Seafloor spreading|Deniz tabanının]] yayılma oranlarının artması (yani okyanus ortası sırtın genişleme oranı) küresel ( [[Östatik hareketler|östatik]] ) deniz seviyesinin çok uzun zaman dilimleri (milyonlarca yıl) boyunca yükselmesine neden olmuştur.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1130%2F0016-7606%281978%2989%3C1389%3ARBEASS%3E2.0.CO%3B2|başlık=Pitman, Walter C. (1978-09-01). "Eustacy ve pasif sınırların stratigrafik dizileri arasındaki ilişki". GSA Bülteni . 89 (9): 1389-1403.|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> <ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/encyclopediaofoc0000unse/page/2599|başlık=Kilise, JA; Gregory, JM (2001). Okyanus Bilimleri Ansiklopedisi . sayfa 2599-2604|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref> Artan deniz tabanı yayılması, okyanus ortası sırtın genişleyeceği ve okyanus havzasında daha fazla yer kapladığı, ortalama derinliği azaltılmış daha geniş bir sırt oluşturacağı anlamına gelir. Bu, üstteki okyanusun yerini alır ve deniz seviyelerinin yükselmesine neden olur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://doi.org/10.1007%2F978-1-4020-4411-3_206|başlık=Miller, Kenneth G. (2009). "Deniz Seviyesi Değişimi, Son 250 Milyon Yıl". Paleoklimatoloji Ansiklopedisi ve Eski Ortamlar . Yer Bilimleri Serisi Ansiklopedisi. Springer, Dordrecht. s. 879-887.|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>
 
[[:en:Sea level rise|Deniz Seviyesi değişikliği]] diğer faktörlere bağlı olabilir ( [[:en:Thermal expansion|ısıl genleşme]] , buz erimesi ve [[:en:Mantle convection|manto konveksiyonu]] oluşturma ve [[:en:Dynamic topography|dinamik topografya]]).<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1126%2Fscience.1151540|başlık=Muller, RD; Sdrolias, M .; Gaina, C .; Steinberger, B .; Heine, C. (2008-03-07). Msgstr "Uzun Vadeli {{subst: lc: Deniz}} - Okyanus Havzası Dinamikleri Nedeniyle Hareket Eden Seviye Dalgalanmaları". Bilim . 319 (5868): 1357-1362.|erişimtarihi=14.05. Mayıs 2020|tarih=|çalışma=|yayıncı=}}</ref> Bununla birlikte, çok uzun zaman dilimleri boyunca, okyanus havzalarının hacmindeki değişikliklerin bir sonucu olarak, bu da okyanus ortası sırtlar boyunca yayılan deniz tabanının oranlarından etkilenmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/B012227430X002555|başlık=Kominz, MA (2001). "Jeolojik Zamana Göre Deniz Seviyesi Değişimleri" . Okyanus Bilimleri Ansiklopedisi . San Diego: Akademik Basın. sayfa 2605-2613|erişimtarihi=|tarih=|dil=Türkçe|sayfa=|sayfalar=|çalışma=|yayıncı=|isbn=}}</ref>
 
[[:en:Cretaceous|Kretase Dönemi]] (144-65 Ma) sırasında meydana gelen yüksek deniz seviyesi, termal genişleme ve buz tabakalarının kendi başlarına bulunmaması, deniz seviyelerinin bugünden 100-170 metre daha yüksek olduğu gerçeğini açıklayamadığı için sadece plaka tektoniğine atfedilebilir.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Okyanus_ortası_sırtı" sayfasından alınmıştır